Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 25

HUGLEIÐlNGAR um eddukvæði
29
samtíð sína til þess að óhætt væri að fá henni þetta dula kvæði til
varðveizlu. Dæmi Snorra Sturlusonar sýnir bezt, hversu erfitt var
að festa sjónir á samhengi og lífsskoðun kvæðisins, þess vegna var
óskyldum hlutum aukið inn í, en aðrar vísur glötuðust, sem illa
mátti án vera“ (bls. 7).
Þó að Völuspá sé torskilin nú, þá er ég ekki trúaður á, að hún
hafi í upphafi verið neitt erfiðari skilnings samtíðarmönnum en t.
d. Sonatorrek, sem mun vera eldra en Völuspá, en hefur skilað sér
nútímanum í mun betra ástandi en hún. Það skal þó haft í huga,
að Sonatorrek er ekki nema 25, en Völuspá 60 vísur, og að Egilssaga
segir, að Þorgerður lézt mundu rista kvæðið á kefli jafnóðum og Egill
faðir hennar orti það. Hafi orðið úr þessari fyrirætlun, gæti það skýrt
muninn, sem er á kvæðunum í núverandi mynd þeirra, en óeðlilegt
verður það að teljast að gera ráð fyrir því, að Sonatorrek eitt hafi
verið rist, en öll önnur kvæði í munnlegri geymd. Hafi Snorri Sturlu-
son samið Eglu, sem sterkar líkur benda til, og honum hafi ekki
verið kunnugt um heiðin kvæði nema í munnlegri geymd, þá er honum
ekki ætlandi að láta Þorgerði bjóðast til að rista kvæðið á kefli, það
gerir ekki höfundur, sem segir um hirðskáldakvæðin: „en engi myndi
það þora að segja sjáifum honum þau verk hans, er allir þeir, er
heyrði, vissi, að hégómi væri og skrök, og svo sjálfur hann“ (Heimsk.
I., bls. 5). Eðlilegast er að álykta, að fram á daga Snorra hafi þessi
kvæði yfirleitt varðveitzt á rúnakeflum og skinnpjötlum, en þetta
skýrir ekki hina sérkennilegu geymd eddukvæðanna, nema síður sé.
Ef sagan, sem eddukvæðið segir, var eini tilgangur þess, þá mætti
búast við, að þau væru skilmerkilegri en raun ber vitni, að minnsta
kosti þau yngri; en í reynd eru yngstu kvæðin oft losaralegri en þau
eldri.
f þessu sambandi verður mér hugsað til Guðrúnarhvatar, sem er
eitt af unglegri hetjukvæ'ðunum. Því lýkur á þessari vísu: „Jörlum
öllum / óðal batni, / snótum öllum / sorg að minni, / að þetta treg-
róf / um talið væri“ (21. v.). Hér er þess óskað, að hugarvíl karla
sem kvenna megi batna við að heyra þessa raunasögu — tregróf, — -
og sá mun tilgangurinn með kvæðinu í þeim búningi, sem það er til
vor komið. Sama notkun á harmsögu kemur fram í 3. vísu Guðrúnar-
kviðu I: „Sátu ítrar / jarla brúðir / gulli búnar / fyr Guðrúnu; /
hver sagði þeirra / sinn of trega, / þann er bitrastan / um beðiö
hafði.“ Ég tel lítinn vafa á, að bæði þessi kvæði og raunar allar Guð-
rúnarkvi'ðurnar, Hamðismál og e. t. v. fleiri eddukvæðanna séu mis-
gamlar útgáfur þessháttar Ijóða, sem í Ljóðatali Hávamála er nefnt