Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Blaðsíða 104

SR. EINAR FRIÐGEIRSSON
AÐ GJÖRA TIL KOLA
Handritið að eftirfarandi grein hefur nýlega borizt Þjóðháttadeild Þjóðminja-
safns Islands að gjöf frá frú Aðalbjörgu Skúladóttur og hefur þar hlotið skrásetn-
ingarnúmerið 1186. Þótt grein þessi sé stutt, er hún samt svo greinagóð, að ástæða
þótti til að birta hana í Árbók.
Sr. Einar Friðgeirsson fæddist árið 1863 í Garði i Fnjóslcadal og ólst þar upp,
og á því greinin við kolagerð á þeim slóðum í ungdæmi hans, en í Fnjóskadal voru
og eru enn allmiklir birkiskógar. Sr. Einar var lengst af prestur á Borg á Mýrum
og andaðist þar 1929.
Grein sú eftir Finn Jónsson prófessor, sem vitnað er til í upphafi greinarinnar,
heitir Um talshætti i íslenzku. Hún birtist í Skírni 1912, bls. 251—269.
Þ. M.
í Lesbók handa börnum og unglingum, I. hefti, bls. 10, er talað um
„að brenna kol“. Það tel ég rangt. Ég ólst upp á kolagjörðarheimili,
og var það að brenna kurlið til kola ætíð kallað að „svíða“. Ég sé
einnig, að sjálfur próf. F. J. í Skírnisritgjörð um málshætti misskil-
ur orðtakið: „Ekki koma öll kurl til grafar“. — Mér hefur því komið
til hugar að lýsa nákvæmlega aðferðinni við viðarkolagerð eins og
ég sá hana í ungdæmi mínu.
Aö gjöra til Jcola. Svo hét starfið í heild sinni. — Fyrst var felldur
skógur til kolagerðarinnar. Var þá sneitt hjá öllum mjög grann-
vöxnum hríslum og eins þeim sverustu. Ágætur kolviður voru þeir
leggir, sem voru á sverleika við orf. En auðvitað varð eigi fenginn
svo jafnsver skógur, að sumt væri ekki helzt til svert, en þá voru
líka sverustu leggirnir oft teknir frá og ætlaðir til smíða, ef þeir
voru ekki of kræklóttir. Klyfberabogaefni og skammorfaefni voru
einnig frátekin. Þegar nægilegt hafði verið fellt (þáð var eingöngu
gjört með öxi, klippur þekktust ekki fyrr en Kofoed innleiddi þær)
þá var tekið til að afkvista, og var það gjört með verkfæri, sem
kallað var „sniðill“. Það var langt og svert sax, og krókbeygður odd-
urinn upp á við að framan. Með sniðlinum voru grennstu greinarn-
ar sniðnar utan af hverri hríslu. Var trosið utan af hríslunum vana-
lega kallað „afkvistið“ eða þá „limið“. Því var kastað saman í kesti.