Morgunblaðið - 06.10.2004, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 6. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. Vinafélag Sinfóníuhljóm-sveitar Íslands gekkstfyrir málþingi í fyrra-kvöld undir yfirskriftinni
Sinfónían og samtíminn. Tilefni
málþingsins var greinaskrif í Morg-
unblaðinu um áherslur í verkefna-
vali hljómsveitarinnar og umræður
sem spunnist hafa í kjölfarið. Frum-
mælendur á málþinginu voru Jónas
Sen píanóleikari og tónlistar-
gagnrýnandi, Sigfríður Björns-
dóttir framkvæmdastjóri Íslenskr-
ar tónverkamiðstöðvar, Hjálmar H.
Ragnarsson tónskáld og rektor
Listaháskóla Íslands og Arnþór
Jónsson sellóleikari og fyrrum
nefndarmaður í verkefnavalsnefnd
Sinfóníuhljómsveitarinnar.
Jónas Sen ræddi vaxandi sam-
runa hámenningar og lágmenn-
ingar í framsögu sinni með hliðsjón
af verkefnavali Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands. Hann tæpti á
mörgu því sem hann skrifaði í Les-
bókargrein sinni, þar sem hann
gagnrýndi að hljómsveitin legði
stöðugt meiri áherslu á að leika vin-
sæl sígild tónverk, sem færðust
stöðugt nær því að verða fjöldalist,
meðan hún vanrækti einkum ís-
lenska tónlist.
Flest verk heyrast
aðeins einu sinni
Sigfríður Björnsdóttir fram-
kvæmdastjóri Íslenskrar tónverka-
miðstöðvar sagði að hæg en jöfn
aukning hefði verið á skilum á ís-
lenskum hljómsveitarverkum frá
tónskáldum til Tónverkamiðstöðv-
arinnar á síðustu áratugum. Hún
sagði að ef tekið væri meðaltal síð-
ustu þrjátíu ára væru samin hér um
8,5 hljómsveitarverk á ári, en með-
altal síðustu 10 ára væri um 10 verk
á ári.
Þessa hægu aukningu sagði hún
þó í engu eðlilegu hlutfalli við fjölda
þeirra sem fengjust af fullri alvöru
við tónsmíðar á Íslandi í dag.
Greinilegt væri að deyfð ríkti yfir
nýsköpun hljómsveitartónlistar.
Meðaltal fluttra íslenskra hljóm-
sveitarverka hjá Sinfóníuhljómsveit
Íslands væri 7,9 verk á þrjátíu ára
tímabili, en væri 8,7 verk ef með-
altal síðustu 10 ára væri tekið. Hafa
yrði í huga að þetta væru þó ekki
eingöngu ný verk, heldur einnig
eldri íslensk verk sem hljómsveitin
tekur til flutnings eða endurflutn-
ings. Þannig væri frumflutningur
nýrra íslenskra verka í raun fátíður
á þeirri dagskrá sem hljómsveitin
mótaði sjálf.
Sigfríður sagði lífsvon íslenskra
hljómsveitarverka yfirleitt ekki
góða, því stærstur hluti þeirra
heyrðist aðeins einu sinni á tón-
leikum. Þá væri það líka áberandi
að á tónleika með nýjum íslenskum
verkum væru ekki ráðnir þekktustu
hljómsveitarstjórarnir og frægustu
einleikararnir, og taldi að betur
þyrfti að gera í því að kynna erlend-
um tónlistarmönnum sem koma til
starfa með hljómsveitinni tíma-
bundið, þann sjóð sem íslensk tón-
list er. Hún minnti á að miklu skipti
fyrir íslenskt samfélag að íslensk
tónlist eins og önnur menning-
arverðmæti fegni góða kynningu
erlendis. Sigfríður sagði dæmi þess
að tónverk væru frumflutt af Sin-
fóníuhljómsveitinni áratugum eftir
að þau voru samin, en hefðu þó
fengið góðar viðtökur. Vert væri því
að skoða þau verk sem hafnað hefur
verið gegnum árin, því perlur gætu
leynst í skugga þagnar.
Veikir listræna stjórn að hafa
ekki íslenskan stjórnanda
„Það ber að fagna þessari um-
ræðu um stefnumótun fyrir Sinfón-
íuhljómsveit Íslands,“ sagði Hjálm-
ar H. Ragnarsson í upphafi
framsögu sinnar. Hann ræddi síðan
um stöðu klassískrar tónlistar og
kvað hana hafa almennt minna vægi
í listumræðunni en áður. Aðrar teg-
undir tónlistar hefðu með sér fersk-
ari blæ og fjölbreytnin hefði aukist.
Lykilorðið nú, hvort sem væri í list-
um eða atvinnulífinu almennt, væri
frumleiki og nýsköpun, og listform
sem vanrækti þessa þætti væri
dæmt til stöðnunar og síðan dauða.
Sinfónían, sem tónlistarform,
hefði því miður upphafið sögulegt
gildi sitt á kostnað endurnýjunar og
frumleika. Til hliðsjónar nefndi
Hjálmar Pekingóperuna og jap-
anska Kabukileikhúsið sem dæmi
um listform sem lifði einungis sem
söguleg hefð en hefði engan end-
urnýjunarkraft, mikilvægir safn-
gripir en dauð listform.
Hjálmar vék að breyttum lífs-
háttum fólks með æ tæknivæddara
samfélagi og hvaða áhrif það hefði á
viðgang listanna. Með stórbættum
samgöngum berist áhrifin fljótar á
milli borga og landa, og hver hljóm-
sveitin færi að hljóma eins og sú
næsta. Stjórnendur flakka á milli og
það verður æ fátíðara að einhver
einn stjórnandi móti hljóm sinnar
hljómsveitar eftir eigin smekk og
karakter. Sömu tónverkin væru
leikin aftur og aftur, og mismun-
urinn á flutningnum verður hverf-
andi lítill. Hjálmar sagði að Sinfón-
íuhljómsveit Íslands hefði afar
mikilvægu hlutverki að gegna í ís-
lensku tónlistarlífi. Hlutverk henn-
ar væri skilgreint í lögum en
ákvæðin væru frekar opin og því
hægt að móta stefnu hennar frá ein-
um tíma til annars nokkuð frjálst.
Skipulag hljómsveitarinnar væri
þannig að aðalhljómsveitarstjórinn
væri hinn listræni leiðtogi og í raun
sá aðili sem mest hefði með listræna
stefnumótun að segja, Hljómsveit-
arstjórarnir hefðu hingað til alltaf
verið útlendingar sem lítil sem eng-
in kynni hefðu af íslenskri tónlistar-
menningu, og því væri vart við því
að búast að þeir legðu sig sér-
staklega eftir íslenskri tónlist – sem
þeir þekktu ekki. Aðalhljómsveit-
arstjórinn hefði sem listrænn
stjórnandi hljómsveitarinnar ekki
þann status sem listrænir stjórn-
endur annarra menningarstofnana
hefðu, vegna fjarveru sinnar frá
landinu, og því hefði hann lítið sem
ekkert vægi í íslenskri menningar-
pólitík. Þetta kvað Hjálmar veikja
mjög hljómsveitina útávið og gera
henni erfitt með að skapa sér sterka
ímynd og fá pólitískan stuðning. Að
lokum spurði Hjálmar hvað menn
raunverulega vildu með rekstri
hljómsveitarinnar. Útávið birtist
stefnan í ofuráherslu á klas
meistaraverk, en uppeldish
inu, íslenskri tónlist, ferðum
landið og frumflutningi nýr
væri frekar sinnt af skyldur
af sterkri löngun.
Hjálmar fullyrti að Sinfó
íuhljómsveitin hefði sárasja
haft frumkvæði að smíði sin
tónverka og alls ekki rækt þ
verk sitt nógu vel að efla tón
í landinu. Fyrir hann sjálfan
tónskáld hefði hljómsveitin
ur ekki skipt mjög miklu m
væri að fá verkin flutt og lít
ing til smíðanna. Mörg tóns
þyrftu að bíða árum saman
heyra verkin sín og þegar þ
ins gerðist væru þau orðin s
ul tónverkin að tónskáldið v
ir löngu búið að skilja það v
missa spenninginn yfir því.
Gestastjórnendur r
líka verkefnaval
Arnþór Jónsson fyrrum f
ur verkefnavalsnefndar Sin
íuhljómsveitar Íslands og s
ari í hljómsveitinni skýrði h
verkefnavalið fer fram og s
bæði flókið verk og seinlegt
sem líta þyrfti til margra þá
Meðal faglegra sjónarmiða
taka þyrfti tillit til nefndi ha
hljómsveitin þyrfti að flytja
istónverk vestrænnar menn
íslensk tónverk, vera vettva
fyrir innlenda einleikara og
ara, og leika erlend samtím
Þá þyrfti að taka tillit til sjó
hljómsveitarstjóra og hljóð
leikara, og fjárhagsleg sjón
réðu alltaf talsverðu um ver
valið. Arnþór fjallaði um hv
þessara þátta nánar. Í máli
kom fram að val á íslenskum
um til flutnings væri nú að m
höndum aðalstjórnandans R
Gamba.
Eitt af þeim atriðum sem
nefndi og hafa áhrif á verke
hljómsveitarinnar er óskir g
stjórnenda, en ráðning þeir
ekki fram fyrr en eftir að ve
Lífsvon íslenskra
sveitarverka er ek
Hvers konar tónlist á Sinfóníuhljómsveit
lands að spila? Bergþóra Jónsdóttir sat m
þing Vinafélags hljómsveitarinnar í Iðnó
fyrrakvöld þar sem umræður spunnust u
áherslur í verkefnavali og stöðu hljómsve
arinnar í samtímanum.
Morgunblaðið
Íslensk tónskáld á málþingi Vinafélags Sinfóníuhljómsveitar Ísla
kell Másson er í forgrunni en fyrir aftan hann situr Atli Heimir S
son, nýráðinn hústónskáld Sinfóníuhljómsveitar Íslands til ársin
’Vert er að skoða verk sem hafnað h
verið gegnum árin
perlur geta leynst
skugga þagnar. ‘
SKYLDURNAR UPPFYLLTAR
Sá styr sem staðið hefur umverkefnaval Sinfóníuhljóm-sveitar Íslands, í kjölfar
umfjöllunar í Morgunblaðinu um
það efni á undanförnum vikum,
hefur orðið til þess að draga fram
í dagsljósið ýmis sjónarmið um
hlutverk og þýðingu hljómsveit-
arinnar. Á málþinginu „Sinfónían
og samtíminn“ sem vinafélag
hljómsveitarinnar efndi til í Iðnó í
fyrradag kom t.d. fram í máli Sig-
fríðar Björnsdóttur, framkvæmda-
stjóra Íslenskrar tónverkamið-
stöðvar, að dæmi séu um að
íslensk tónverk bíði í tíu, fimmtán
og allt upp í sautján ár eftir því að
Sinfóníuhljómsveitin frumflytji
þau, en hljóti þó góðar viðtökur
þegar að flutningi kemur. Í þeim
verkum sem svo lengi bíða flutn-
ings, en sanna sig þó að lokum,
liggja auðvitað gríðarleg menn-
ingarverðmæti sem enginn hefur
haft hugmynd um og engu skila
inn í menningarlífið fyrr en seint
og um síðir.
Slíkur seinagangur í flutningi
skekkir að sjálfsögðu þær hug-
myndir sem hver tími hefur um
tónlist síns samtíma og sína sögu.
En eins og Hjálmar H. Ragnars-
son, tónskáld og rektor Listahá-
skóla Íslands, vísaði til á þinginu,
er nýsköpun á sviði tónlistar afar
mikilvæg í dag – rétt eins og í öðr-
um listum. Og eins og hann benti
á er mjög miður að nýsköpun tón-
verka skuli vera hliðargrein, en
söguleg upplifun hljómsveita aðal-
atriði. Því þótt auðvitað sé engin
ástæða til að draga úr mikilvægi
þess að stórar hljómsveitir á borð
við Sinfóníuhljómsveit Íslands
spili verk sem tilheyra hinum
klassíska tónlistarheimi fortíðar-
innar, felst listrænn kraftur alls
skapandi starfs í eðlilegri endur-
nýjun hugmynda og strauma, á
hverjum tíma fyrir sig í bland við
þær gömlu.
Það er því einstaklega ánægju-
legt að á málþinginu skuli Þröstur
Ólafsson, framkvæmdastjóri Sin-
fóníuhljómsveitar Íslands, hafa
tilkynnt að eitt þekktasta tón-
skáld íslensks samtíma, Atli
Heimir Sveinsson, skuli hafa verið
ráðinn til ársins 2006 til að vinna
með hljómsveitinni og semja verk
fyrir hana. Eins og Atli Heimir
segir sjálfur í Morgunblaðinu í
dag, „eru fordæmin fyrir því að
tónskáld sé ráðið við hljómsveit
[...] fjölmörg allt í kringum okkur.
Það er alsiða að við ríkishljóm-
sveitir sé staða tónskálds, einnig
við tónlistarháskóla og tónleika-
hallir“. Með því að hlúa að ís-
lenskri tónsköpun með þessum
hætti er Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands að uppfylla eina mikilvæg-
ustu skyldu sína; að setja íslenska
tónlist í viðeigandi samhengi í
tónlistarsögunni, íslenskri sem er-
lendri. Ef þeirri skyldu er fylgt
eftir af metnaði mun það vonandi
að lokum leiða til þess að engin ís-
lensk hljómsveitarverk sem
standa undir nafni, þurfi að bíða
árum saman eftir því að vera
frumflutt.
FLÓTTAFÓLK ÁN MATAR
Flóttamenn í heiminum teljast áþessu ári vera 11 milljónir. Í
Morgunblaðinu í gær kemur fram
að enn vanti Matvælahjálp Sam-
einuðu þjóðanna 220 milljónir doll-
ara eða um 15 milljarða króna af
þeim 865 milljónum dollara, sem
þarf til að geta brauðfætt þessar
11 milljónir manna.
James Morris, framkvæmda-
stjóri Matvælahjálparinnar, sagði í
ávarpi á fundi Flóttamannahjálpar
SÞ í Genf að flóttamannavandinn
væri víða aðkallandi um þessar
mundir. Hann sagði að matur
handa um 750 þúsund manns í Líb-
eríu yrði á þrotum eftir átta vikur.
Flóttamenn teljast þeir, sem
hafa þurft að flýja heimaland sitt
og komast ekki til baka, en víða
hefur fjöldi manns misst heimili og
eigur sínar og í raun í sömu stöðu
og flóttamenn. Það á til dæmis við
í héraðinu Darfur í Súdan. Þar er
mikill vandi á höndum og hafa
meðal annars 200 þúsund flótta-
menn þaðan safnast fyrir í Chad.
Adam Ereli, talsmaður bandaríska
utanríkisráðuneytisins, sagði í gær
að ekkert eitt ríki gæti leyst þann
vanda. Hann sagði að ýmis ríki,
sem heitið hefðu framlögum, hefðu
ekki staðið við loforð sín án þess
að nefna nöfn.
Ríki heims verða að gera betur
og það á einnig við um okkur Ís-
lendinga. Það er óverjandi að
milljónir flóttamanna svelti vegna
þess að þjóðir, sem búa í vellyst-
ingum, láta ekki nægilegt fé af
hendi rakna. Af þeim 6,6 millj-
örðum króna, sem utanríkisráðu-
neytinu eru ætlaðar samkvæmt
fjárlögum næsta árs, er gert ráð
fyrir að tæpar 700 milljónir renni
til Þróunarsamvinnustofnunar Ís-
lands, en á fjárlögum þessa árs var
gert ráð fyrir 519 milljónum. Tæp-
um 400 milljónum verði varið til
þróunarmála og alþjóðlegrar
hjálparstarfsemi, en á fjárlögum
þessa árs var gert ráð fyrir um
176 milljónum. Sérstaklega er tek-
ið fram í fjárlögum næsta árs að
62 milljónum króna verði varið í
mannúðarmál og neyðaraðstoð og
hefur sú tala nær ferfaldast frá
fjárlögum þessa árs. Það er gott
að auknu fé skuli varið til aðstoðar
af ýmsum toga, en betur má ef
duga skal. Fyrir þremur áratugum
var samþykkt á þingi Sameinuðu
þjóðanna að þróunaraðstoð iðn-
ríkjanna skyldi nema sem sam-
svaraði 0,7% af landsframleiðslu
þeirra. Á þessu ári munu framlög
Íslands til þróunarmála nema
0,16% af landsframleiðslu. Reynd-
ar hefur framlagið aukist verulega
á undanförnum árum, sem sést
best á því að árið 1999 var hlut-
fallið 0,09% af landsframleiðslu. Í
þessum málaflokki ber okkur
skylda til að gera betur.