Morgunblaðið - 06.10.2004, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. OKTÓBER 2004 23
Fyrstu frjálsu kosningarnar ísögu Afganistans verða álaugardag, 9. október,þremur árum eftir að
hryðjuverkin í Bandaríkjunum urðu
til að breyta sögu og örlögum þessa
lands. Hingað til hafa þau einkennst
af ófriði og átökum, ýmist milli
þeirra þjóða, sem landið byggja, eða
og ekki síður vegna yfirgangs er-
lendra ríkja. Ekki er við öðru að bú-
ast en eitthvað verði fundið að fram-
kvæmdinni enda aðstæðurnar
erfiðar, stór svæði á valdi einstakra
stríðsherra og liðsmenn al-Qaeda-
hryðjuverkasamtakanna og leifar
Talibana-hersins gera allt til að
spilla fyrir þeim. Kosningarnar eru
samt mjög mikilvægar og geta haft
áhrif í öllum hinum múslímska heimi
og á framhald baráttunnar gegn
hryðjuverkum.
Frambjóðendur í forsetakosning-
unum á laugardag eru alls 18 en
langlíklegast er, að Hamid Karzai,
sem gegnt hefur embættinu til
bráðabirgða í rúm tvö ár, verði fyrir
valinu sem fyrsti kjörni forseti
landsins. Helsti andstæðingur hans
er Yunus Qanooni, fyrrverandi
menntamálaráðherra, en hann nýtur
stuðnings Mohammeds Fahims, nú-
verandi varnarmálaráðherra, og Ab-
dullahs, núverandi utanríkisráð-
herra. Eru þeir allir Tadzíkar,
fyrrum frammámenn í Norður-
bandalaginu, en það átti mikinn þátt
í að hrekja Talibanastjórnina frá
með stuðningi Bandaríkjamanna.
Meðal annarra frambjóðenda eru
tveir fyrrverandi ráðamenn á valda-
tíma kommúnista og Sovétmanna á
níunda áratugnum, nokkrir stríðs-
herrar og baráttumenn gegn yfir-
ráðum Sovétmanna, til dæmis Úz-
bekinn Abdul Rashid Dostum og
Hazerinn Mohammed Mohaqeq, og,
sem sætir kannski hvað mestum tíð-
indum, ein kona.
Á kjörskrá í kosningunum verða
trúlega 11 til 12 milljónir manna,
langflestir ólæsir og óskrifandi. Ekki
hefur farið mikið fyrir venjulegri
málefnabaráttu enda lofa allir fram-
bjóðendur því sama og því, sem öllu
skiptir í Afganistan. Það er friður í
landinu eftir stanslaus átök í 25 ár.
Atkvæðaskipting
eftir þjóðarbrotum
Í Afganistan búa nokkur þjóðar-
brot og fyrirfram er ljóst, að það
mun ráða miklu um skiptingu at-
kvæðanna, ekki síst vegna þess, að
engir eiginlegir stjórnmálaflokkar
starfa þar enn sem komið er. Eru
Pastúnar langstærsta þjóðarbrotið
og tilheyrir Karzai, núverandi for-
seti, því.
Sigurlíkur Karzais byggjast að
sjálfsögðu mest á því, að fyrir utan
að gegna forsetaembættinu er hann
Pastúni en aðrir frambjóðendur eru
fulltrúar afmarkaðri hópa eða
smærri þjóðarbrota. Með það í huga
hefur verið nokkur hreyfing í þá átt
meðal hinna frambjóðendanna að
sameinast gegn Karzai og síðast í
gær voru fréttir um, að Qanooni ætti
í viðræðum um það við 14 aðra for-
setaframbjóðendur. Jafnvel þótt
honum yrði eitthvað ágengt í því er
ólíklegt, að það muni duga til enda
hafa þeir Dostum og Mohaqeq lýst
yfir, að þeir muni ekki taka þátt í
neins konar kosningasamstarfi.
Í Afganistan sjálfu hafa 10,6 millj-
ónir manna látið skrá sig sem kjós-
endur og búist er við, að kjósendur
meðal landflótta Afgana í Íran verði
um 400.000. Hefur verið rekinn
harður áróður fyrir því meðal flótta-
fólksins, þar og í Pakistan, að það láti
skrá sig og í gær voru fréttir um, að
kjósendatalan í síðarnefnda landinu
væri komin í 740.000.
Áætlað er, að afganskir flótta-
menn í Pakistan hafi verið flestir um
fjórar milljónir en enginn veit með
vissu hve margir þeir eru nú. Þó er
talið, að þeir séu þar enn á bilinu
tvær til þrjár milljónir.
Athygli vekur hve skráningin í
Pakistan hefur gengið vel en þar
hafa Talibanar og liðsmenn al-Qaeda
látið mikið að sér kveða og haft í hót-
unum við fólk og einkanlega konur.
Af 740.000 væntanlegum kjósendum
í Pakistan eru konur þó um 28% og
um 41% af kjósendum innan Afgan-
istans. Hlutskipti kvenna í Afganist-
an hefur lengi verið erfitt og í tíð Tal-
ibanastjórnarinnar má heita, að farið
hafi verið með þær eins og hver önn-
ur húsdýr. Þótt ástandið hafi batnað
mikið eiga þær enn langt í land með
að njóta í raun sömu réttinda og
karlmenn. Það vekur því athygli og
vonir um betri tíð, að meðal fram-
bjóðendanna í forsetakosningunum
á laugardag er ein kona, Masooda
Jalal.
Æ algengara er að konur
kasti bláa kuflinum
„Það má næstum segja, að konur
séu frjálsar nú miðað við ástandið á
Talibanatímanum,“ segir Fatima
Jailani, yfirmaður menntastofnunar
fyrir konur í borginni Kandahar í
Suður-Afganistan. „Nú eru þær
farnar að sækja sér menntun,
stunda skólanám, kenna og vinna
skrifstofustörf eins og ég.“
Í Kabúl verður það æ algengara,
að konur kasti frá sér bláu „burg-
unni“, kuflinum, sem huldi þær allar
frá hvirfli til ilja og var tákn þeirrar
kúgunar, sem þær voru beittar. Nú
láta þær einfaldan höfuðklút nægja.
Í nýrri stjórnarskrá Afganistans er
þeim tryggt jafnrétti á við karlmenn,
þær hafa fengið kosningarétt og 25%
sæta á væntanlegu þjóðþingi eru frá-
tekin fyrir þær. Í reynd og einkan-
lega úti á landsbyggðinni eru rétt-
indi þeirra samt enn fótum troðin.
Þessu vill Masooda Jalal breyta.
Hún er rúmlega fertug að aldri, pró-
fessor í læknisfræði við háskólann í
Kabúl. Þótt hún geti ekki gert sér
neinar vonir um ríkulega uppskeru í
kosningum, hefur hún verið miklu
duglegri í kosningabaráttunni en
aðrir frambjóðendur og farið ásamt
öðrum konum og stuðningsmönnum
sínum um landið þvert og endilangt.
„Afganar eru eins og lítið barn,
sem þarf á móður að halda. Þeir eru
með opið sár á sálinni og sem læknir
og móðir vil ég gera mitt til að græða
það. Á laugardag munu kjósendur fá
í hendur seðil með 18 myndum, 17 af
körlum, einni af konu. Kjósið kon-
una,“ segir Jalal og leggur áherslu á,
að aukin menntun sé lykillinn að
frelsi kvenna og alls samfélagsins.
Vægilega tekið á
fyrstu skrefunum
Í Afganistan eru nú rúmlega
27.000 erlendir hermenn, 18.500
bandarískir og 9.000 frá öðrum ríkj-
um Atlantshafsbandalagsins,
NATO. Ljóst er, að þeir munu ekki
geta tryggt öryggi kjósenda á öllum
kjörstöðunum 5.000 og návist nokk-
urs hóps erlendra eftirlitsmanna
mun litlu breyta um það. Það er því
líklegt, að eitthvað muni fara úr-
skeiðis en talsmenn eftirlitsmann-
anna segja, að með tilliti til aðstæðna
muni þeir ekki kveða upp stóra dóma
yfir þessum fyrstu skrefum Afgana á
lýðræðisbrautinni.
Ráðamönnum í nágranna-
ríkjunum ekki rótt
Forsetakosningarnar í Afganistan
á laugardag eru ákaflega mikilvæg-
ar og geta hugsanlega rutt brautina
fyrir nýjum tíma í múslímskum ná-
grannaríkjum þess. Ríkir eins konar
einræði eða klerkastjórn í þeim flest-
um enda er sagt, að ráðamenn þar
líti kosningarnar illu auga og hafi af
þeim áhyggjur. Jafnvel herstjórn-
inni í Pakistan mun ekki vera rótt
enda er enn langt í land með raun-
verulegt lýðræði þar í landi. Her-
stjórnin hefur þingið í höndum sér
og Pervez Musharraf, hershöfðingi
og forseti, er ekki kjörinn af þjóð-
inni.
Ef vel tekst til, þótt ekki verði
nema að hluta, munu kosningarnar
verða meiriháttar áfall fyrir al-
Qaeda og Talibana, sem gera sitt til
að spilla fyrir þeim. Þær munu sýna,
að þessir hópar hafa engan stuðning
meðal almennings í landinu og þær
munu sýna, að vonir fólksins snúast
um frið og betri framtíð. Fyrst og
fremst munu þær senda þau skila-
boð til múslíma, að lýðræðið eigi líka
heima meðal þeirra. Að það hafi ekki
bara gildi á Vesturlöndum, heldur
um allan heim, að fá tækifæri til að
velja sér ríkisstjórn.
Helstu heimildir: AP, AFP, BBC.
Fyrstu frjálsu kosningarnar í sögu Afganistans verða á laugardag
Geta haft áhrif í
öðrum ríkjum múslíma
Fréttaskýring | Kosn-
ingarnar í Afganistan á
laugardag eru mjög
mikilvægar, ekki aðeins
fyrir landsmenn sjálfa,
heldur munu þær ef vel
tekst til geta rutt
brautina fyrir lýðræð-
islegum stjórnarhátt-
um í öðrum ríkjum
múslíma.
AP
Afganar hafa enga reynslu af frjálsum, leynilegum kosningum en stjórnvöld hafa gert sitt til að kynna fólki
hvernig þær fara fram. Hér eru konur í borginni Faizabad, 320 km norðaustur af Kabúl, að æfa sig í að kjósa.
Masooda Jalal, eina kona í fram-
bjóðendahópnum.
Hamid Karzai forseti og líklegur
sigurvegari í kosningunum.
’Afganar … eru með opið sár á sálinni og
sem læknir og móðir
vil ég gera mitt til að
græða það.‘
ssísk
hlutverk-
m um
rra verka
rækni en
ón-
aldan
nfónískra
það hlut-
nsköpun
n sem
n því mið-
áli, erfitt
til hvatn-
skáld
eftir að
það loks-
svo göm-
væri fyr-
við sig og
ráða
li
formað-
nfón-
ellóleik-
hvernig
agði það
t, þar
átta.
sem
ann að
a öndveg-
ningar,
angur
g söngv-
maverk.
ónarmiða
ðfæra-
narmið
rkefna-
vern
hans
m verk-
mestu í
Rumons
m Arnþór
efnaval
gesta-
rra fer
erk-
efnaval er ákveðið. Fyrir komi að
gestastjórnendur séu ekki tilbúnir
til að stjórna tónleikum með þeim
verkefnum sem nefndin og aðal-
hljómsveitarstjóri hafa ákveðið.
Þar sem skrifstofa hljómsveit-
arinnar ráði gestastjórnendur, sé
það í þeirra höndum að ákveða
hvort farið verði að óskum gesta-
stjórnendanna eða ekki. Breytingar
á verkefnavali af þessum ástæðum
komi því ekki inn á borð verk-
efnavalsnefndar, og geti því auð-
veldlega raskað heildarjafnvægi
verkefnavalsins.
Æskilegt að stofna kamm-
ersveit í hljómsveitinni
Þröstur Ólafsson framkvæmda-
stjóri Sinfóníuhljómsveitar Íslands
sat í pallborði ásamt frummæl-
endum að erindum þeirra loknum.
Hann sagði það vissulega vanda að
aðalhljómsveitarstjóri hljómsveit-
arinnar og listrænn ráðunautur,
Rumon Gamba, hefði ekki viðdvöl á
landinu nema í tíu vikur á ári milli
þess sem hann stjórnaði hljóm-
sveitum annars staðar í heiminum.
Hann sagði að sú hugmynd verið
rædd, að innan hennar yrði starf-
rækt kammerhljómsveit, sem gæti
þjónað sem verkstæði sem laðaði að
íslensk tónskáld og hentaði þeim
betur en hljómsveit í fullri stærð.
Hugsanlegt væri hins vegar að slíkt
fyrirkomulag gæti teflt lífi Kamm-
ersveitar Reykjavíkur í tvísýnu og
til þess yrði að taka tillit.
„Þannig eru ýmsar hindranir í
því að framkvæma það sem við telj-
um að sé æskilegt að gera. Það er
eðlilegt að listrænn stjórnandi geti
nýtt sér bæði þessi form, en við höf-
um bara þetta eina stóra,“ sagði
Þröstur.
Sigfríður sagði það sorglegt ef
menn teldu það eingöngu hlutverk
minni hljómsveita og kammerhópa
að kljást við nýja tónlist. „Sinfón-
íuhljómsveit er sérstakt fyrirbæri
og á að vera vettvangur fyrir tón-
skáld sem leggur atgervi sitt í það
að semja verk sem er nýtt og ferskt
og segir okkur eitthvað um menn-
ingu okkar og okkur sem mann-
eskjur og gerir íslenskt samfélag
þess virði að lifa í því.“
Arnþór sagði Sinfóníuhljómsveit
Íslands hafa þá sérstöðu meðal ann-
arra menningarstofnana hér, að
hún væri ekki fagleg. Hann bar
stjórnun hljómsveitarinnar saman
við stjórnun Íslenska dansflokksins
þar sem listrænn stjórnandi er alls-
ráðandi. Þjóðleikhúss og fleiri
menningarstofnana væru faglegir
stjórnendur, og slíkt bundið í lög, en
það ætti ekki við um Sinfón-
íuhljómsveit Íslands.
„Hjá hljómsveitinni er ófagleg
stjórn og ófagleg framkvæmda-
stjórn, í bestu merkingu þess orðs.
Þessi stjórn ræður til sín þríhöfða
manneskju, sem er í senn æf-
ingastjóri, hljómsveitarstjóri og
listrænn stjórnandi. Þegar þessi
listræni stjórnandi og stjórnin tala
saman, getur sú umræða aldrei orð-
ið fagleg, fyrr en stjórnin hefur áð-
ur fengið allar upplýsingar frá list-
ræna stjórnandanum. Þannig sé ég
Sinfóníuhljómsveit Íslands í sam-
tímanum. Það er eðlismunur á
ástríðu fagmannsins og ástríðu
áhugamannsins.“
Hjálmar sagði að það mætti
hrósa íslenskum tónskáldum fyrir
að hafa þrátt fyrir allt samið hljóm-
sveitarverk – því það væri hrein bil-
un að semja verk sem engin vissa
væri fyrir að fengjust nokkurn tíma
flutt.
Þröstur Ólafsson tilkynnti að
stjórn Sinfóníuhljómsveitar Íslands
hefði ákveðið að ráða í fyrsta sinn
íslenskt tónskáld til að starfa með
hljómsveitinni. Að þessu hefði verið
unnið alllengi. Stjórn hljómsveit-
arinnar ákvað að ráða Atla Heimi
Sveinsson fyrstan til þessa starfs til
loka ársins 2006.
hljóm-
kki góð
t Ís-
mál-
ó í
um
eit-
ð/Kristinn
ands: Ás-
Sveins-
s 2006.
begga@mbl.is
hefur
n, því
t í