Tímarit lögfræðinga - 01.10.1984, Side 17

aðeins um að ræða einkarétt til nýtingar, stjórnunar og verndar auð-
linda svæðisins.
Þrjár Norðurlandaþjóðanna, Island, Noregur og Danmörk, eru með-
al mestu fiskveiðiþjóða Evrópu. Efnahagslögsöguákvæðin staðfesta
þess vegna mikilvæg réttindi þeim til handa. En jafnframt þarf að líta
á hvaða takmarkanir er um að ræða á fullveldisréttinum til fiskveiða
innan svæðisins.
Fyrst ber þar að nefna skylduna til að vernda fiskistofnana þar og
forðast ofveiði. Um þau atriði er fjallað í 61. og 62. gr. sáttmálans.
Þetta ákvæði er mikilvægt vegna þess að á liðnum árum höfum við
séð ýmis dæmi þess að fiskistofnar hafa minnkað verulega eða jafn-
vel gengið til þurrðar vegna ofveiði. Þá hefur hins vegar verið um
að ræða veiðar á úthafinu, utan 4 eða 12 mílna landhelginnar, þar sem
engin bein lagaskylda eða þj óðaréttarregla hefur bannað ríkjum að
ganga svo hart að fiskistofnunum, þrátt fyrir almenn skynsemisrök.
Nú eru skorður settar við slíku framferði innan efnahagslögsögunnar
sem eiga að tryggja skynsamlega nýtingu auðlindanna og var það
vissulega tímabært. Viðmiðunarmörkin eru hér tvenn, langtímahá-
marksafli (maximum sustainable yield) og besta nýting (optimum
utilization).
Fyrra viðmiðunarmarkið „maximum sustainable yield“ er vel þekkt
úr fiskveiðisamningum fyrri ára, m.a. hér á Norðaustur-Atlantshafi.
1 því felst að aflamarkið skuli ákveða á þann hátt að um sem mesta
nýliðun sé jafnan að ræða — að afrakstur fiskistofnanna sé jafnan í
hámarki. Þótt skilningur hafi e.t.v. ekki ætíð verið nægur á líffræði-
legum grundvelli þessa markmiðs hefur það þó víða verið notað sem
lögfræðilegur mælikvarði og viðmiðun í alþj óðasamningum, svo sem
fyrr sagði.
Á síðari árum hefur þó MSY markið sætt nokkurri gagnrýni vísinda-
manna sem hafa talið það of einhæft þegar litið er til nauðsynjar þess
að vernda fiskistofnana gegn ofveiði. Á grundvelli þess væri fyrst og
fremst hugsað um sem mestan afla en síður um eðlilega uppbyggingu
og aukningu fiskistofnanna og arðgæfni veiðanna. Skynsamlegra væri
því að miða hér við „optimum utilization“ þar sem tillit væri m.a. tekið
til atriða svo sem framboðs fæðu í sjónum, gengi nýliðunar, náttúrulegs
dauða, samkeppni frá öðrum tegundum og annarra vistfræðilégra þátta.
Afleiðingin er sú að strandríkið verður nú að hafa bæði þessi markmið
í huga þegar það ákveður veiðar í efnahagslögsögu ríkja, skv. ákvæð-
um Hafréttarsáttmálans.
71