Morgunblaðið - 18.06.2010, Blaðsíða 4

4 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JÚNÍ 2010
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„Við erum að vinna í málinu. Þetta
verður væntanlega unnið eins hratt
og vel og hægt er,“ segir Halldór
Jörgensson, forstjóri Lýsingar,
spurður um viðbrögð sín við úrskurði
Hæstaréttar um gengislán.
– Áttu von á að þetta muni koma
fyrirtækinu illa?
„Að sjálfsögðu.“
– Telurðu að þið munið standa af
ykkur þá hríð?
„Kröfuhafar okkar þurfa að segja
til um það hvað þeir vilja gera.“
– Telurðu að svigrúmið til afskrifta
sé það mikið að þið ráðið við þetta?
„Já, ég tel það. Ég tel að það sé leið
út úr þessu en það er annarra að taka
þá ákvörðun.“
– Kom þetta ykkur á óvart?
„Já, þetta kom mér á óvart. Það
verður að segjast alveg eins og er.
Mjög svo.“
– Þannig að þú áttir von á að
Hæstiréttur færi í hina áttina?
„Já.“
Endanlegt dómsvald
– Telurðu að þessu verði áfrýjað
einhvers staðar?
„Hæstiréttur er endanlegt dóms-
vald í mínum huga. Ég sé ekki önnur
úrræði.“
– Þannig að þið búið ykkur undir að
þetta sé hinn nýi veruleiki?
„Að sjálfsögðu. Þetta eru tímamót
fyrir okkur og alla á Íslandi. Ég held
að fólk sé ekki búið að gera sér grein
fyrir því hvaða afleiðingar þetta get-
ur haft til lengri tíma litið. Ég held að
öll áhrifin séu ekki komin í ljós.“
– Hvað áttu við?
„Ég held að áhrifin verði víðtæk-
ari.“
– Þá til neysluaukningar?
„Nei. Aðrir verða að reikna það út.
Ég held að orðspor okkar Íslendinga
hafi beðið hnekki.“
Ekki gott afspurnar
– Hvernig þá?
„Það að það skuli hafa verið dæmd
ólögleg lán og samningar sem hafa
viðgengist í liggur við að segja 10 ár,
tugþúsundir samninga. Það er ekki
gott afspurnar. Ég held að þetta séu
áhrif sem koma kannski ekki strax í
ljós,“ segir Halldór.
Magnús Gunnarsson, fram-
kvæmdastjóri Avant, fagnar því að
niðurstaða skuli loks liggja fyrir í
málinu.
„Það sem er fagnaðarefni er að
þessari réttaróvissu er aflétt. Það er
það sem skiptir mestu máli. Svo verð-
um við að reyna að lesa rétt í dóminn
og átta okkur á hvaða afleiðingar
hann hefur og hvernig við leysum úr
okkar málum. Mér sýnist hann vera
nokkuð skýr, dómurinn í sjálfu sér.“
– Telurðu að þið getið staðið af
ykkur afskriftir?
„Já. Við stefnum á það. Eins og
staðan er í augnablikinu er auðvitað
sama hvaða fyrirtæki á í hlut. Þetta
heggur svo að fyrirtækjunum að þau
þurfa að gera ákveðnar ráðstafanir ef
þau eiga hreinlega að lifa af.“
– Ertu þá að tala um uppsagnir?
„Nei, miklu frekar hvernig eigend-
ur og kröfuhafar þessara fyrirtækja
koma að málum, miklu frekar það. Og
hvernig eigendurnir eru í stakk búnir
til að mæta þessum áföllum, því þetta
er auðvitað gríðarlegt áfall hjá hverju
fyrirtæki fyrir sig sem skiptir tugum
milljarða.“
Ráða við afskriftir
– Er svigrúm til afskrifta?
„Já. Auðvitað leitast fyrirtækin við
að afskrifa í takt við aðstæður í þjóð-
félaginu hverju sinni en þarna er ekki
um eðlilega afskrift að ræða heldur
skiptir þetta gríðarlega miklu máli.
Þetta er högg, mikið högg.“
– Er rekstrargrundvöllurinn sem
skapast við þessar afskriftir góður?
„Eigum við ekki að segja að það
virðist ekki vera nokkuð gott í þessu
þjóðfélagi í dag. Atvinnuleysið er
mikið og lítið að gerast á hinum al-
menna vinnumarkaði,“ segir Magnús
Gunnarsson.
„Orðspor Íslendinga beðið hnekki“
Bílalán Margir hafa misst bíla vegna
hækkunar gengistryggðra lána.
FRÉTTASKÝRING
Skúli Á. Sigurðsson
skulias@mbl.is
Samkvæmt dómi Hæstaréttar í mál-
um um gengistryggð bílalán sem féll
á miðvikudag er öll gengistrygging
lánsfjár í íslenskum krónum ólög-
mæt. Er þetta samdóma álit sér-
fróðra lögfræðinga en í dóminum seg-
ir orðrétt: „Lög nr. 38/2001 [um vexti
og verðtryggingu] heimila ekki að lán
í íslenskum krónum séu verðtryggð
með því að binda þau við gengi er-
lendra gjaldmiðla.“
Eru því ákvæði allra gerðra lána-
samninga um lán í íslenskum krónum
sem kveða á um gengistryggingu
ólögleg og ekki skuldbindandi fyrir
samningsaðila. Engu máli skiptir að
ekki hafi verið dæmt um samningana;
samkvæmt meginreglum samninga-
réttar eru ólögmæt samningsákvæði
almennt ekki bindandi.
Þrátt fyrir að niðurstaða Hæsta-
réttar sé að þessu leyti skýr eru enn
eftir ýmsir lausir endar. Eins og mál
standa eru þeir sem tóku gengis-
tryggð lán nú með lán sem ekki eru
verðtryggð á nokkurn hátt og bera
jafnvel mun lægri vexti en almennt
tíðkast. Er hæpið að lánþegar hefðu á
sínum tíma fengið lán á slíkum kosta-
kjörum. Ekki er fjarri lagi að álykta
að lánasamningarnir hefðu með rétt-
um forsendum frá upphafi kveðið á
um lögmæta verðtryggingu, tengingu
við vísitölu neysluverðs, og eftir at-
vikum hærri vexti.
Neysluverðsvísitala í staðinn?
Eyvindur G. Gunnarsson, lektor
við lagadeild Háskóla Íslands, hefur
hreyft því að komið gæti til lagfær-
inga á samningsákvæðum í þá veru að
gengistryggingu yrði skipt út fyrir
lögmæta verðtryggingu og vaxta-
ákvæðum eftir atvikum breytt. Þetta
telur hann helst koma til greina í
lánasamningum til lengri tíma.
Óljóst er hvernig leiðréttingu af
þessu tagi yrði komið við en líklegast
yrði hún að koma til með lögum eða
samkvæmt dómi. Ekki er líklegt að
lánveitendum yrði talið heimilt að
leggja einhliða til grundvallar lög-
heimila verðtryggingu þar sem um
það var ekki samið í upphafi.
Hallar á lánardrottna
Þar sem ekki var gerð varakrafa í
málinu, sem dæmt var í fyrradag, um
einhvers konar leiðréttingu samn-
ingsákvæðanna gat Hæstiréttur af
réttarfarsástæðum ekki tekið afstöðu
til þess hvort miða ætti við lögmæta
verðtryggingu frekar en algera nið-
urfellingu tryggingarinnar.
Hefði varakrafa um leiðréttingu
verið gerð og hefði Hæstiréttur orðið
við henni hefði hún getað dregið úr
skellinum sem lánafyrirtækin standa
nú frammi fyrir. Um síðustu áramót
námu gengisbundin lán heimila, fyr-
irtækja og annarra 885 milljörðum
króna og eru því háar fjárhæðir und-
ir.
Raunin varð að ákvæðin voru
dæmd óskuldbindandi og njóta þeir
sem tóku gengistryggð lán á sínum
tíma nú að því er virðist betri kjara en
líklegt er að þeir hefðu nokkurn tíma
fengið. Lánveitendur bera því nokkuð
skarðan hlut frá borði miðað við upp-
haflegar forsendur þeirra.
Til greina kemur fyrir lánafyrir-
tæki að freista þess að rétta hlut sinn
með því að sækja mál á grundvelli 36.
greinar samningalaga en hún heim-
ilar að samningi sé breytt í heild eða
hluta ef hann yrði óbreyttur
talinn ósanngjarn eða and-
stæður góðri viðskiptavenju.
Því ákvæði hefur verið beitt
mjög varlega í framkvæmd
og þá aðallega til hagsbóta
fyrir neytendur. Er því alls
óvíst að það komi lánveit-
endum að nokkru haldi en
komi til álita að beita grein-
inni hlýtur mat á því hvort
samningurinn telst, án allrar verð-
tryggingar, ósanngjarn í garð lánveit-
enda að ráða niðurstöðunni.
Endurgreiðsla kemur til álita
Fyrir liggur að með því að greiða
afborganir af lánum sem reiknaðar
voru á grundvelli hinnar ólögmætu
gengistryggingar hafa lántakar, að
minnsta kosti einhverjir, greitt lán-
veitendum sínum of mikið fé. Vaknar
því sú spurning hvort þeir geti með
einhverjum hætti endurheimt það
sem ofgreitt var.
Endurkrafa vegna óréttmætrar
auðgunar kemur til álita hvað þetta
varðar en slík krafa stofnast þegar
maður eða lögaðili augðast með ólög-
mætum hætti á kostnað annars. Gætu
lánþegar þá gert kröfu um uppgjör
miðað við breyttar forsendur, farið
fram á eins konar afturvirka leiðrétt-
ingu afborgana sinna. Með þessum
hætti gætu lánþegar mögulega fengið
það fé sem ofgreitt var til baka með
vöxtum samkvæmt almennum
reglum.
Þetta getur þó verið háð því að
gerður hafi verið fyrirvari við
greiðslur þegar þær voru inntar af
hendi. Hafa dómstólar gjarna talið að
greiði menn fyrirvaralaust án þess að
þeim beri til þess skylda firri þeir sig
rétti til endurgreiðslu. Er þannig ekki
sjálfgefið að lánþegar endurheimti of-
greiddar afborganir.
Lausir endar þrátt fyrir dóm
 Lánþegarnir gætu eignast endurkröfu á hendur lánardrottnum sínum vegna ofgreiddra afborgana
 Varakrafa fyrir dómi hefði getað dregið úr skellinum  Enn óljóst hvort og hvernig verður leiðrétt
Í Hæstarétti Þrátt fyrir að Hæstaréttardómur hafi fallið um lögmæti gengistryggingu lána í íslenskum krónum eru ekki öll kurl komin til grafar ennþá.
Morgunblaðið/Eyþór
Gylfi Magnússon, efnahags- og
viðskiptaráðherra segir að dómar
Hæstaréttar muni frekar hafa já-
kvæð áhrif á efnahagslífið í heild
en neikvæð. Létt sé byrði fólks
sem sligað var af háum afborg-
unum gengistryggðra lána. Það
komi sér ekki aðeins vel fyrir fólk-
ið sjálft heldur hagkerfið í heild og
verði til þess að örva efnahags-
lífið.
„Þetta er fyrst og fremst áfall
fyrir þá sem eru hluthafar í bönk-
unum,“ segir Gylfi um þýðingu
niðurstöðu Hæstaréttar fyrir
stóru bankana. Reiknar hann ekki
með að dómurinn muni hafa áhrif
á viðskiptavini bankanna eða þau
kjör sem bankarnir bjóða nú.
Gylfi segir að niðurstaðan komi
sér vissulega illa fyrir bankana en
áfallið sé innan þolmarka. Hann
segir það ekki rétt sem fram hefur
komið að dómurinn geti haft þær
afleiðingar að allt að 2/3 af eigin
fé bankanna muni hreinlega þurrk-
ast út.
„Þeirra eigin fjárstaða verður
eftir sem áður góð þó hún verði
eitthvað lakari en ef dómurinn
hefði gengið á hinn veginn,“ segir
Gylfi en vill ekkert fullyrða um
hvernig smærri fyrirtækjum sem
sérhæfðu sig í að veita geng-
istryggð lán og eiga jafnvel allt
sitt undir slíkum muni reiða af.
Reglulegur ríkisstjórnarfundur
verður haldinn í dag og gerir Gylfi
fastlega ráð fyrir að málið og áhrif
þess verði rædd þar. Í dag fer
einnig fram sameiginlegur
fundur efnahags- og
skattanefndar og við-
skiptanefndar þar sem
aðal-dagskrárefnið er nið-
urstaða dómsins. Á mið-
vikudag sat Gylfi
fund efnahags- og
skattanefndar
um málið. Segir
hann að við-
brögð stjórn-
valda verði
sennilega
ákveðin á allra
næstu dögum.
Áfall fyrir hluthafa bankanna
SEGIR AÐ BANKARNIR MUNI STANDA AF SÉR STORMINN
Gylfi Magnússon
viðskiptaráðherra