Morgunblaðið - 18.06.2010, Blaðsíða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JÚNÍ 2010
Nú um stundir er al-
mennt orðið við-
urkennt að sú efna-
hagsstefna sem fylgt
hefur verið á umliðnum
árum er meingölluð.
Ein höfuðmeinsemd
okkar peningakerfis
var og er verðtrygg-
ingin. Við efnahags-
hrunið hafa höf-
uðstólar verðtryggðra
lána margfaldast og það á sama tíma
og raunverð fasteigna hefur jafnvel
lækkað um helming. Vegna verð-
tryggingarinnar er okurverð á lán-
um hérlendis.
Einn þingmaður Sjálfstæðisflokks
var hér á árum áður óþreytandi við
að benda á þetta mál í ræðustól á Al-
þingi. Þetta var Eggert Haukdal, en
Eggert var alþingismaður Sunn-
lendinga frá 1978–1995. Vel virtur
og vinsæll, höfðingi í sínu héraði.
Eggert flutti átta sinnum frum-
varp til laga um afnám verðtrygg-
ingar, en keppikefli hans var að
vaxtapólitík Íslendinga yrði sam-
ræmd því sem tíðkaðist í nágranna-
löndunum. Frumvarp Eggerts dag-
aði nærri alltaf uppi í efnahags- og
viðskiptanefnd. Í greinargerð með
fyrsta frumvarpi hans um þetta mál
1987 kom fram að verðtrygging fjár-
skuldbindinga fengi ekki lengur
staðist. Hún hækkaði verð innfluttra
vara, yki skulda- og vaxtabyrði út-
flutningsfyrirtækja, en einnig rík-
issjóðs og þar með ykist skattþung-
inn. Þá nokkrum árum fyrr hafði
verðbótavísitala á laun
verið afnumin, en láns-
kjaravísitalan ekki,
sem leiddi til þess að
hundruð launþega
misstu íbúðir sínar.
Ég var meðflutn-
ingsmaður að tillögu
Eggerts 1992, en þá
var tiltekið í fyrstu
grein frumvarpsins að
frá og með 1. janúar
1993 yrði óheimilt að
verðtryggja fjár-
skuldbindingar. Frum-
varpið dagaði sem fyrr uppi, en ári
síðar fluttum við Eggert frumvarpið
á ný ásamt fleiri þingmönnum. Egg-
ert flutti frumvarpið í síðasta sinn
árið 1994. Þá höfðu enn fleiri þing-
menn bæst í hópinn, en allt kom fyr-
ir ekki. Málið var flutt alls á átta
þingum og fékkst aðeins einu sinni
afgreitt úr nefnd, en í það skipti var
frumvarpinu vísað til ríkisstjórn-
arinnar, sem aðhafðist ekkert.
Enginn stjórnmálaflokkur í heild
sinni studdi málið, þó svo að nokkrir
þingmenn lýstu áhuga á að stuðla að
framgöngu þess. Það var sem hulin
hönd kæmi í veg fyrir það að málið
fengi framgang. Ríkisstjórnir þessa
tíma höfðu heldur engan áhuga á
málinu. Eggert var þó alla tíð fastur
fyrir í sínum málflutningi en um leið
einlægur.
Rétt er að halda til haga þraut-
seigju og baráttuþreki Eggerts fyrir
afnámi verðtryggingar. Til þess að
lífskjör hér á landi geti til frambúðar
orðið sambærileg við það sem best
gerist í nágrannalöndunum þurfa
lánakjör líka að vera hagstæð.
Margt væri öðruvísi umhorfs nú, ef
farið hefði verið að tillögum Eggerts
og verðtrygging fjárskuldbindinga
afnumin.
Eggert Haukdal var alla tíð mjög
sjálfstæður í vinnubrögðum og lét
ekki segja sér fyrir verkum. En það
er engu líkara en heiðarleiki og sjálf-
stæði í vinnubrögðum borgi sig ekki.
Ætíð skulu vera til menn sem níða
skóinn af náunganum.
Eggert var kærður fyrir fjárdrátt
sem oddviti hreppsnefndar í Vestur-
Landeyjahreppi, en kærendurnir
voru nokkrir einstaklingar í hreppn-
um, sem voru hvað ég best veit and-
stæðingar Eggerts í stjórnmálum.
Hófust nú langvinn málaferli og var
Eggert dæmdur sekur um fjárdrátt
í starfi sínu sem oddviti.
Ég hef sjaldan orðið meira undr-
andi en þegar ég hlýddi á þann dóm
lesinn. Ég hafði þekkt Eggert lengi
og vissi að hann var heiðarlegur,
áreiðanlegur og vænn maður.
Í ljós kom að Eggert undi því ekki
að taka þessum sökum og hélt áfram
baráttu fyrir því að sanna heið-
arleika sjálfs sín. Eyddi hann öllum
fjármunum sínum og starfskröftum í
málsvörn næstu árin. Eggert var þá
þegar orðinn heilsuveill, en það
hvarflaði aldrei að honum að gefast
upp hverju sem fram fór.
Eggert fékk málið endurupptekið
um síðir fyrir Hæstarétti og nýr
dómur féll árið 2007. Það var nú mat
réttarins eftir nánari könnun máls-
ins að ákæruvaldinu hefði ekki tekist
að sýna fram á sekt Eggerts og var
hann því sýknaður af öllum kröfum
þess. Ég lít ekki svo á að Hæstirétt-
ur hafi tapað áliti við endurupptök-
una, heldur viðurkennt að málið var
illa undirbúið. Hins vegar tel ég
þetta vera áfall fyrir ákæruvaldið og
eðlilega hvarflar að manni sú hugsun
hvort mistök af þessu tagi séu al-
geng. Eggert náði fram réttlæti með
gríðarlegu harðfylgi, en slíkt bar-
áttuþrek er ekki öllum gefið og því
óvíst hvort ýmsir þeir saklausir
menn sem dæmdir hafa verið sekir
fái nokkurn tíma uppreist æru.
Sýknudómurinn er staðfesting
þess að farið var offari við rannsókn
og ákærumeðferð málsins og ljóst að
þeir sem komu að málum höfðu ekki
kynnt sér það nægilega vel.
Ég hef hugleitt það hversu illa
ákæruvaldið stendur að undirbún-
ingi mála og fróðlegt væri að vita
hversu miklum fjármunum skatt-
greiðenda var varið í málsóknina á
hendur Eggerti, en ríkissjóður
þurfti sömuleiðis að greiða honum
fjárbætur. Ég held að þessi herferð
á hendur Eggerti hafi verið óskap-
legt gönuhlaup enda kostaði það all-
ar eigur hans og mannorð. Með
þrautseigju og baráttuþreki hafði
hann sigur að lokum, en þeir sem
skipulögðu aðförina að Eggerti
Haukdal hafa hins vegar aldrei þurft
að svara til saka.
Málaferlin gegn Eggerti Haukdal og bar-
átta hans fyrir afnámi verðtryggingar
Eftir Matthías
Bjarnason » Sýknudómurinn er
staðfesting þess að
farið var offari við rann-
sókn og ákærumeðferð
málsins...
Matthías Bjarnason
Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
Á síðasta ári kynnti
Félag íslenskra bif-
reiðaeigenda metn-
aðarfulla áætlun sem
gerir ráð fyrir að eng-
inn látist í umferð-
arslysum á heilu ári á
Íslandi undir kjörorð-
inu „Núllsýn FíB fyrir
árið 2015“. Hefur hún
þegar vakið athygli út
fyrir landsteinana
enda vissulega um metnaðarfullt
markmið að ræða, raunhæft engu
að síður þegar horft er til árangurs
síðustu ára og aukinnar vitund-
arvakningar um að umferðarslys
séu ekki órjúfanlegur hluti af um-
ferðinni. Á fyrri helmingi þessa árs
hafa því miður þrír einstaklingar,
allt ungt fólk, látist í umferðinni.
Skelfileg slys sem kölluðu á mikla
umræðu og samkennd í þjóðfélag-
inu þrátt fyrir að aldrei hafa færri
látist í umferðinni á sex mánaða
tímabili um langt árabil. Ástæðan
er að hvert banaslys er einfaldlega
einu of mikið og um það erum við í
raun öll sammála. Núllsýn FíB er
því ekki einungis verðugt markmið
heldur í fullu samræmi við vænt-
ingar okkar í umferðinni. Því mið-
ur náðu drög að núllsýn í umferð-
inni í nýrri samgönguáætlun
ríkisstjórnarinnar ekki fram að
ganga að þessu sinni en það er trú
okkar að samgönguyfirvöld muni
fyrr en síðar setja sér þessi sömu
markmið og við þannig saman ná
þeim árangri að Ísland verði fyrsta
landið í heiminum þar sem enginn
lætur lífið í umferðinni á heilu ári.
Á alþjóðlegum vettvangi voru
stór skref tekin í mars sl. í barátt-
unni við umferðarslys að frum-
kvæði móðurfélags okkar FIA en
Sameinuðu þjóðirnar samþykktu
fyrr á árinu átak til fækkunar um-
ferðarslysa á árunum 2011 til 2020
undir kjörorðunum „Decade of Ac-
tion for Road Safety“.
Systurfélög FÍB í
Evrópu hafa þegar
markað sér höf-
uðstefnu fyrir þennan
„Áratug aðgerða“,
sem er „European
Campaign for Safe
Road Design“. Félag
íslenskra bifreiðaeig-
enda er stoltur aðili að
þessu átaki og hefur
unnið að undirbúningi
þessa merka áfanga
síðustu ár. Stærsta
verkefni okkar er þó að ná árangri
hér innanlands og vera leiðandi í
umræðunni á heimsvísu. Góð lög-
gæsla og forvarnaverkefni m.a. frá
Umferðarstofu sem unnin eru í
samræmi við umferðarörygg-
isáætlun stjórnvalda skipta miklu
máli í þessu samhengi. Þá hafa
ýmsar framkvæmdir síðustu ára
haft fækkun umferðarslysa sem að-
almarkmið og má þar nefna tvö-
falda Reykjanesbraut sem hefur nú
verið án banaslysa í sex ár. Sams-
konar framkvæmdir á Suðurlands-
vegi sem nú eru hafnar lofa því
góðu en þar hafa samgönguyfirvöld
gengið lengra hvað varðar umferð-
aröryggisþætti í útboðinu en áður
þekkist hér á landi með að setja
kröfu um nauðsynleg vegrið strax í
útboðsgögnum. Þessum einstaka
þætti ber að fagna og fylgja því
eftir að þetta jákvæða verkferli sé
komið til að vera á sem flestum
sviðum öryggisþátta í byggingu
vega.
Félag íslenskra bifreiðaeigenda
hefur á síðustu tveimur árum unn-
ið að svokölluðu EuroRAP-verkefni
sem hefur þann tilgang að greina
allar hættur á vegum landsins en
fyrsta skýrslan hefur verið afhent
stjórnvöldum og Vegagerðinni til
úrlausnar. Þá hefur samskonar
vinna hvað varðar umferðarörygg-
isþætti í veggöngum, EuroTAP,
hafist og verður fróðlegt að sjá
hvernig veggöng á Íslandi koma út
í samanburði við önnur lönd sem
við viljum bera okkur saman við.
Því miður má ætla að sá sam-
anburður verði okkur ekki hag-
stæður til að byrja með, en með
skýrslu um þessi atriði má lagfæra
það sem miður fer og þannig ná
árangri sem við getum verið stolt
af.
Í niðurstöðum slysaskráningar
Umferðarstofu fyrir árið 2009 má
sjá jákvæða þróun hvað varðar
fækkun alvarlegra umferðarslysa
og banaslysa en þar kemur m.a. í
ljós að á síðustu þremur árum lét-
ust að meðaltali tæplega 15 manns
í umferðarslysum á landinu en
næstu þrjú ár á undan létust rúm-
lega 24 ár hvert. Í þessu töl-
fræðilega samhengi er ljóst að árið
2010 byrjar betur en sést hefur
síðustu áratugi hér á landi og útfrá
þeim árangri ætlum við að vinna
áfram. Þessa jákvæðu þróun má
vissulega þakka ökumönnum sjálf-
um, auknu eftirliti lögreglu, auk-
inni fræðslu og áróðri sem og betri
skrásetningu á hættulegum veg-
köflum með EuroRap og úrbótum
Vegagerðarinnar í framhaldi af því.
Í dag er lag til að tryggja síðari
hluta ársins án alvarlegra slysa og
banaslysa og þannig sjá niðurstöðu
í lok ársins sem ekki hefur sést
fyrr hér á landi. Sá árangur yrði
gott veganesti í þeirri vegferð sem
við nú vinnum eftir og gæti skapað
okkur raunhæfa trú á verkefninu
sem framundan er.
Við ætlum að ná árangri
Eftir Steinþór
Jónsson » Því miður náðu drög
að núllsýn í umferð-
inni í nýrri samgöngu-
áætlun ríkisstjórn-
arinnar ekki fram að
ganga að þessu sinni
Steinþór Jónsson
Formaður Félags íslenskra
bifreiðaeigenda.
Föstudaginn 21. maí
sl. birti Samkeppnis-
eftirlitið ákvörðun nr.
17/2010. Þar er fjallað
ýtarlega um „rannsókn
Samkeppniseftirlitsins
á meintri misnotkun
Mjólkursamsölunnar
ehf. á markaðsráðandi
stöðu“. Þar sem
ákvörðun þessi hefur
fengið heldur litla um-
fjöllun og eins vegna þess að mér er
málið skylt, vil ég fara um hana
nokkrum orðum.
Upphaf málsins er að í júní 2007
ákvað Samkeppniseftirlitið í kjölfar
upplýsinga og ábendinga frá Mjólku
ehf. að hefja formlega rannsókn á
meintri misnotkun Mjólkursamsöl-
unnar ehf., Osta- og smjörsölunnar
sf. og Auðhumlu svf. (MS). Í grein-
argerðinni er farið mjög vel og skil-
merkilega yfir málið í heild sinni. Lít-
ill áhugi fjölmiðla á málinu helgast
sjálfsagt af niðurstöðu málsins:
„Ákvörðunarorð: Ekki er ástæða til
aðgerða af hálfu Samkeppniseftir-
litsins í máli þessu“.
Húsleit var gerð í húsakynnum MS
þann 5. júní 2007. Rannsókninni var
frestað um tíma meðan dómstólar
fjölluðu um ætlað vanhæfi forstjóra
Samkeppniseftirlitsins í þessu máli.
Rannsókn og frekari gagnaöflun fór
fram í mars–október 2009. Var frek-
ari gagna aflað frá MS og Mjólku og
gagnaöflunarbeiðnir sendar 50 við-
skiptavinum MS og/eða Mjólku. Það
sést vel á framansögðu að mikil vinna
og víðtæk er sett í þessa rannsókn og
ber að fagna því. Þess trúverðugri og
traustari ætti niðurstaðan að vera.
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um að MS er markaðs-
ráðandi fyrirtæki, enda
er það mjög vel skil-
greint í greinargerðinni.
Það, sem starfsfólk MS
var óánægt með, var að
vera borið sökum um að
hafa misnotað markaðs-
ráðandi stöðu fyrirtæk-
isins. Því ber að fagna
sérstaklega niðurstöð-
unni þar sem segir á bls.
9: „Þá verður ekki ráðið
af gögnum málsins að
MS hafi brotið gegn 11.
gr. samkeppnislaga með öðrum
hætti, s.s. með gerð einkakaupsamn-
inga eða samkeppnishamlandi verð-
lagningu að öðru leyti. Í þessu sam-
bandi aflaði Samkeppniseftirlitið m.a.
upplýsinga og gagna frá stórum
kaupendum/fyrirtækjum á stórnot-
endamarkaði til að ganga úr skugga
um hvort MS hafi nálgast viðkom-
andi fyrirtæki með samkeppnis-
hamlandi hætti. Þær athuganir
breyta ekki þessu mati“.
Með hliðsjón af öllu ofanröktu og
atvikum máls að öðru leyti er það mat
Samkeppniseftirlitsins að ekki sé til-
efni til íhlutunar í máli þessu.“
Í framhaldi af þessu vil ég benda á
það sem segir í öðrum kafla grein-
argerðarinnar.
„Á fyrirtækjum í markaðsráðandi
stöðu hvílir rík skylda til þess að
grípa ekki til neinna aðgerða sem
raskað geta með óeðlilegum hætti
þeirri samkeppni sem ríkir á mark-
aðnum eða misbeita með öðrum hætti
stöðu sinni“.
Í þessum kafla kemur nefnilega
fram hversu vandrataður þessi stígur
er og áfram vitna ég í 2. kafla grein-
argerðar Samkeppniseftirlitsins:
„Framangreint þýðir óhjákvæmilega
að möguleikar markaðsráðandi fyr-
irtækja til að taka þátt í samkeppni
eru takmarkaðri heldur en almennt
er heimilt í viðskiptum. Hugtakið
eðlileg samkeppni í framangreindum
skilningi hefur því þrengri merkingu
en sú samkeppni sem fyrirtæki geta
stundað sem ekki eru í ráðandi
stöðu“.
Og síðar segir: „Ljóst er að mark-
aðsráðandi fyrirtækjum er heimilt að
mæta samkeppni af afli, með hliðsjón
af hagrænum aðstæðum hverju sinni,
og ná skyldur markaðsráðandi fyr-
irtækja ekki til þess að hlífa fyrir-
tækjum á viðkomandi markaði sem
ekki geta staðist eðlilega sam-
keppni.“
Af þessu sést að meðalhófið, eins
og það heitir, er vandratað. Oft hefur
heyrst að markaðsráðandi fyrirtæki
eigi bara að sitja með hendur í skauti
og bíða þess sem verða vill án að-
gerða. Í greinargerðinni er vel skil-
greint til hverskonar aðgerða þau
geta gripið, án þess að það fari í bága
við 11. gr. samkeppnislaganna.
Í því andrúmslofti sem við búum
við í dag og öllu því forræðis-
hyggjutali sem dynur á okkur, er
mikilvægt að ákvörðunarorðum eins
og þeim sem hér er rætt um, sé hald-
ið á lofti, bæði vegna þeirra sem eiga í
hlut, þ.e. starfsfólks MS, og ekki síð-
ur vegna þeirrar opinberu stofnunar
sem tekur ákvörðunina.
Við höfum jú dæmi sem brenna á
okkur í dag, þar sem opinberir aðilar
höfðu ekki kjark til þess að standa í
ístaðinu.
Meint misnotkun
á markaðsráðandi
stöðu
Eftir Magnús
Ólafsson.
Magnús Ólafsson.
» Starfsfólk MS var
óánægt með að vera
borið sökum um að hafa
misnotað markaðsráð-
andi stöðu fyrirtækisins.
Höfundur er fv. forstjóri Mjólkur-
samsölunnar ehf., Auðhumlu svf. og
Osta- og smjörsölunnar sf.