Morgunblaðið - 18.06.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JÚNÍ 2010
Líst ekki á lúðurinn Ferfætlingar sem og Reykvíkingar nutu þess að spássera um miðbæinn í veðurblíðunni í gær. Eins og svo oft á þjóðhátíðardaginn voru margir af yngri kynslóðinni með fána
eða blöðrur en sumir spígsporuðu hinsvegar um með lúðra sem þeir blésu í við mismikla ánægju nærstaddra. Minnti það óneitanlega á lúðrana umdeildu á heimsmeistaramótinu í knattspyrnu.
Eggert
Hvers vegna eru tugþúsundir
Íslendinga með gengistryggð lán
áhvílandi á bílum og húsnæði?
Almenningur var löngu orðinn
fullsaddur á verðtryggðum lán-
um, með sífellt hækkandi eft-
irstöðvar þrátt fyrir áratuga
mánaðarlegar greiðslur. Hvaða
vit er í að hafa ótakmarkaða
verðtyggingu á lánum ein-
staklinga, sem ekki hafa neina
beina stýringu á verðbólgu og
þróun vísitölunnar og hvorki
verðtryggingu á tekjum né eignum sínum?
Þegar gengistryggð lán buðust virtist loks-
ins komið skjól frá verðtryggingunni. Fólk
taldi sig ekki taka verulega áhættu – án
verðtryggingar og með lægri vöxtum réði
það við nokkrar sveiflur á gengi. Og fólk
var þá í góðri trú um að þetta væri allt lög-
legt. Almennt traust ríkti gagnvart lána-
stofnunum og eftirlitskerfi, fólk taldi rétt
staðið að málum og lögmæti, leyfi og eftirlit
væru til staðar.
Svo lækkaði gengi krónunnar ítrekað
2008, almenningur vissi ekki ástæðuna.
Lækkunin hélt áfram í hrun í október 2008
og áfram. Síðan hefur ekki linnt fréttum um
aðgerða-, upplýsinga-, hlustunar- og eft-
irlitsleysi, einnig vanrækslu, blekkingar og
þaðan af verra.
Greiðslubyrðin þyngdist umtalsvert og
varð óbærileg við bankahrunið. Um leið
voru uppreiknaðar eftirstöðvar geng-
istryggðu lánanna orðnar mun meira en
tvöfaldar, samkvæmt greiðsluseðlum
lánafyrirtækjanna.
Allar bankainnistæður á Ís-
landi voru strax tryggðar að
fullu, en enn er beðið al-
mennra leiðréttinga stökk-
breytts höfuðstóls lána.
Ábyrgð og ólögmæti
Sagt er að stærstu bank-
arnir hafi leikið sér að gengi
íslensku krónunnar og eig-
endur bankanna hafi leikið þá
ótrúlega illa, með ofurútlánum
til tengdra aðila allt til enda.
Sömu bankar og fjármálafyr-
irtæki höfðu gert lánasamn-
inga við viðskiptavini sína,
sem nú heita allt í einu skuldarar. Samn-
inga þar sem lántakar voru, andstætt bönk-
unum, ofurseldir aðstæðum sem þeir höfðu
enga stýringu á. Svo fór í gang umræða
sérfræðinga um svindl; gengistrygging lán-
anna væri ólögleg. Við vandlega skoðun
virðist þetta vera augljós staðreynd, lög um
vexti og verðtryggingu og greinargerð
þeirra lýsa þessu ítarlega. Óheimilt er að
láta lán í íslenskum krónum fylgja dags-
gengi erlendra gjaldmiðla, flóknara er það
ekki.
Eru lánin erlend eða íslensk? Þetta er
grundvallarspurning varðandi lög- eða ólög-
mæti gengistryggingar þessara lána. Svarið
er að lánin eru íslensk. Bara að það þurfi að
segja að þau séu gengistryggð undirstrikar
að þau eru íslensk, því ef lán væri til dæmis
í svissneskum frönkum, hvers vegna þyrfti
þá að taka fram að svissnesku frankarnir
fylgdu gengi svissnesks franka? Þetta segir
sig sjálft fyrir hvern þokkalega læsan mann
með heilbrigða hugsun, það þarf ekki fjár-
mála- eða lagasérfræðing til.
Þetta allt hefðu sérfræðingar fjár-
málastofnana átt að vita, og þeirra er því
tjónið. Almenningur var í góðri trú, hann á
að geta treyst á að fjármálaafurðir sem
auglýstar eru opinberlega og haldið að fólki
séu löglegar. Eftirlitsaðilar hafa síðan ríkar
skyldur, en losa fjármálafyrirtækin ekki
undan ábyrgð. Sem hafa svo, með og án
stuðnings ríkisins, viljað lokka fólk til skil-
málabreytinga, með „lækkun“ eftirstöðva og
mun hærri vöxtum og halda því sínu. Af-
sláttur af lögbroti?
Forsendubrestur
Jafnvel þótt ólögmæti gengis-
tryggingarinnar væri sleppt, hefur orðið al-
ger forsendubrestur varðandi lánin. Sam-
kvæmt túlkun og útreikningum
fjármálafyrirtækjanna hafa greiðslubyrði og
eftirstöðvar tekið stökkbreytingum. Ef ekki
hefði komið til ýmissa frystinga og frestana
væri allt komið enn frekar á hliðina hjá tug-
þúsundum lántaka. En bráðabirgðaástandið
hefur staðið yfir hátt í tvö ár og fólk sættir
sig ekki við eignaupptökuna.
Trúverðugleiki
Tvö dómsmál um gengistryggð bílalán og
eitt úrskurðarmál hafa fengið mismunandi
niðurstöðu í héraðsdómi. Það fyrsta féll
bílalánafyrirtæki í vil, með mjög takmörk-
uðum rökstuðningi, hin tvö féllu lántökum í
hag, með mun víðtækari og þéttari rök-
stuðningi.
2. júní 2010 voru bílalánin tvö flutt og
dómtekin í Hæstarétti, skipuðum fimm
dómurum og von er á niðurstöðum nú í
júní. Þúsundir landsmanna fylgjast með
Hæstarétti og niðurstöðum hans. Og ef Al-
þingi eða ríkisstjórn hyggst í framhaldi af
dómunum setja lög um afslátt af lögbrotum
mun meginhluti landsmanna fylgjast vand-
lega með. Mjög reynir á trúverðugleika
þessara stofnana og aðila, ekki síst eftir
umræðu síðustu ára um skipunaraðferðir
dómara í Hæstarétt og enn frekar styrkja-
mál alþingismanna.
Núverandi lög eru skýr og það er bara að
fylgja þeim, gefum Hæstarétti svigrúm á
sviðinu um stund. Viðskiptaráðherra hefur
lýst yfir, undir spurningapressu á Iðnóf-
undi, að ef gengistryggingin yrði dæmd
ógild og dauð þá ráði bankarnir við það af
afskriftareikningum sínum. Fjármálafyr-
irtæki hafa sagt – „við verðum líka að lifa“.
En það þurfa einstaklingar og heimili ekki
síður að gera, ein grunnstoða þjóðfélagsins.
Og hér skal spyrja: Hvort skiptir íslenskt
þjóðfélag meira máli, óbreytt framhaldslíf
einstakra fjármálafyrirtækja, eða fram-
haldslíf, fjárræði og sjálfsvirðing tugþús-
unda einstaklinga og fjölskyldna á Íslandi?
Eftir Arinbjörn
Sigurgeirsson » Almenningur var í góðritrú, hann á að geta treyst á
að fjármálaafurðir sem aug-
lýstar eru opinberlega og hald-
ið að fólki séu löglegar. Eft-
irlitsaðilar hafa síðan ríkar
skyldur, en losa fjármálafyrir-
tækin ekki undan ábyrgð.
Arinbjörn
Sigurgeirsson
Höfundur er gæðastjóri, ritari
Hagsmunasamtaka heimilanna.
Gengistrygging lána og afsláttur af lögbrotum