Fréttablaðið - 28.02.2012, Blaðsíða 14

14 28. febrúar 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Á árunum fyrir hrun, þegar kaupmáttur heimilanna náði
hæstum hæðum, skuldsettu
íslensk heimili sig samt sem áður
langt umfram það sem gerist og
gengur. Íslensk heimili voru þá
orðin hvað skuldugust á jarðríki
miðað við árlegar heimilistekjur.
Neyslugleði heimilanna gekk svo
langt fram úr tekjum þeirra –
enda dæmin mörg.
Fleiri nýir Range Rover jeppar
voru á Íslandi en samanlagt í
Danmörku og Svíþjóð. Næst flest-
ar pantanir bárust frá Íslandi af
öllum löndum heims á nýjustu
gerð af Toyota Landcruiser – næst
á eftir pöntunum frá Rússlandi.
Og allt í skuld!
Öllum má ljóst vera að þó ekk-
ert bankahrun hefði orðið stefndu
fjölmörg íslensk heimili í sitt
einkahrun. Sextán þúsund heim-
ili voru komin á vanskilaskrá –
fyrir hrun!
Nú er bankahrunið að baki og
helsta umræðuefni dagana langa
er hvað eigi að gera til þess að
létta skuldum af heimilunum – og
hverjir aðrir eigi að borga skuld-
ir þeirra. Þegar sú umræða stend-
ur sem hæst berast fréttir af því,
að á sex síðustu mánuðum árs-
ins 2011 hafi yfirdráttarskuldir
heimilanna aukist um 18 þúsund
milljónir króna. Yfirdráttarskuld-
ir heimilanna eru nú komnar á
svipað stig og undir árslok 2008
– fyrir hrun!
Sumir gætu haldið að þessi
skuldaaukning stafaði einvörð-
ungu af þröngri fjárhagsstöðu
heimila. Svo er þó ekki. Sam-
kvæmt upplýsingum Hagstof-
unnar hefur einkaneyslan aukist
umtalsvert – og alla þá neyslu-
aukningu kosta heimilin með
dýrustu lántökum sem unnt er
að efna til. Aukning yfirdráttar-
skulda er alfarið ákvörðun heim-
ilanna sjálfra til þess að borga
fyrir aukna neyslu sem einnig er
ákvörðun heimilanna sjálfra. Á
sama tíma er rætt um nauðsyn
þess að létta húsnæðisskuldunum
af.
Hvað svo sem þeirri umræðu
líður og sanngirnissjónarmiðun-
um þar þá virðist ljóst vera, að
hrunadansinn er að hefjast aftur.
Enn og aftur eru íslensk heimili
farin að ástunda neyslu, sem þau
eru ekki borgunarmenn fyrir.
Enn og aftur eru íslensk heimili
farin að kosta neyslu sína með
dýrustu lánum, sem um getur.
Ekkert neyðir þau til þess. Og það
atferli eitt út af fyrir sig skýrir
það, sem sagt er að séu batamerki
í íslenskum þjóðarbúskap – hag-
vöxt síðasta ár.
Íslenska eyðsluklóin virðist
ekkert geta lært. Með annarri
hendinni teygir hún sig eftir
óhagstæðustu lánum sem hugs-
ast getur til þess að kosta neyslu
sína. Með hinni hendinni krefur
hún samfélagið um að leggja eyri
í lófa karls, karls svo niðurgreiða
megi vexti á húsnæðislánunum og
afskrifa skuldir vegna húsnæðis-
og bílakaupa. Hvað er fólk eigin-
lega að hugsa? Ég veit, að fyrir
það eitt að benda á þessar stað-
reyndir fær fólk yfir sig skítkast
og níð – en svona er þetta nú samt.
Skítkastið ræður ekki bót á því.
Segir hins vegar aðra sögu – engu
fegurri. Söguna um innræti.
Enn og aftur eru
íslensk heimili
farin að kosta neyslu sína
með dýrustu lánum, sem
um getur. Ekkert neyðir
þau til þess.
Í grein sem ég ritaði í Mbl. 18. janúar sl. var vakin athygli á
greinum Stefáns Más Stefánsson-
ar prófessors og Ögmundar Jónas-
sonar innanríkisráðherra sem þá
höfðu birst í blaðinu.
Stefán Már taldi m. a. að sú
ákvörðun Alþingis að greiða
atkvæði um hvort mál skyldi höfða
á hendur hverjum og einum þeirra
fjögurra ráðherra sem þingmanna-
nefndin lagði til að ákærðir yrðu,
væri haldin ágöllum. Niðurstaða
atkvæðagreiðslunnar hafi því
orðið tilviljunarkennd og forsend-
ur sumra þingmanna, sem geng-
ið hafi út frá því að annað hvort
yrðu allir ákærðir eða enginn,
kynnu að hafa brostið. Niðurstað-
an var sú, að veruleg hætta hafi
verið á að við meðferð Alþingis á
málinu hafi verið vikið í þýðingar-
miklum atriðum frá almennum og
viðurkenndum reglum um höfðun
sakamála. Grein Ögmundar stað-
festi að málið hefði tekið eðlis-
breytingu þegar niðurstaðan varð
sú að aðeins einn skyldi ákærður
og að forsendur væru brostnar
fyrir ákvörðun hans. Hann myndi
því greiða atkvæði með öðrum
hætti kæmi málið á ný til kasta
Alþingis.
Í niðurlagi greinar minnar var
á það bent að undanfarna ára-
tugi hafi verið unnið að því bæði
hérlendis og erlendis að styrkja
faglega þekkingu og vinnubrögð
ákærenda með það fyrir augum að
auka réttaröryggi borgaranna. Til-
viljunarkenndar niðurstöður við
meðferð ákæruvalds sem og ófag-
leg vinnubrögð væru í andstöðu
við þessa þróun og í ósamræmi
við reglur um réttláta málsmeð-
ferð sem sérhver sakborningur á
að njóta.
Nú liggur fyrir að fleiri þing-
menn en Ögmundur, sem áður
greiddu atkvæði með því að ákæra
Geir H. Haarde, telja að sú ákvörð-
un hafi ekki verið rétt. Því mætti
ætla að ekki væri lengur meiri-
hluti á Alþingi fyrir ákvörðuninni.
Sú skoðun er nú almennt
viðurkennd að Alþingi geti aftur-
kallað ákæruna. Þetta kom m. a.
fram í blaðaviðtali við saksóknara
Alþingis í lok janúar sl. Við sama
tækifæri lýsti saksóknarinn því
hins vegar yfir að í raun hefði ekk-
ert breyst efnislega í málinu sem
lyti að líkum á sakfellingu í því. Í
Mbl. þann 23. febrúar sl. staðfesti
saksóknari Alþingis þetta og benti
jafnframt á að það væri talsvert
virðingarleysi við vinnu allra ef
ákæran yrði afturkölluð á síðasta
degi. Að mínu mati snýst málið
ekki um virðingu eða virðingar-
leysi við vinnu einstakra manna
sem komið hafa að því heldur fyrst
og fremst um grundvallarréttindi
sakbornings í málinu og megin-
reglur um réttláta málsmeðferð í
réttarríki.
Ríkissaksóknari er æðsti hand-
hafi ákæruvalds lögum sam-
kvæmt. Hann hefur boðvald yfir
öðrum ákærendum og eftirlit með
þeim. Í því felst m. a. að hann ber
ábyrgð á að samræmis sé gætt við
meðferð ákæruvalds og að grund-
vallarreglur sakamálaréttarfars
séu virtar. Markmiðið er m.a. að
bæta réttarstöðu sakborninga og
styrkja réttaröryggi borgaranna.
Í hefðbundnum sakamálum
ákveður ákærandinn einn hvort
hann gefur út ákæru eða aftur-
kallar hana. Í máli því sem hér um
ræðir var um fjölskipað ákæru-
vald að ræða. Samþykkt var með
naumum meirihluta atkvæða að
ákæra í málinu. Formlega séð er
sá meirihluti ekki lengur fyrir
hendi. Sé raunin sú ber að aftur-
kalla ákæruna. Margt bendir nú til
þess að niðurstaða um hvort málið
fái réttláta meðferð Alþingis muni
ekki ráðast af hlutlægum atriðum.
Þetta ætti að vera áhyggjuefni
fyrir ríkissaksóknara við meðferð
ákæruvalds í málinu. Það hlutverk
sitt að gæta almennra grundvall-
arreglna sakamálaréttarfars, sem
m.a. lúta að réttarstöðu sakborn-
ings, ætti ríkissaksóknari að taka
fram yfir hlutverk sitt sem sak-
sóknari Alþingis.
Svo virðist sem hið veigamikla
eftirlitshlutverk ríkissaksóknara
sé ekki fyrir hendi að þessu leyti
í umræddu máli og að ákærði
hafi engan ríkissaksóknara til að
hafa eftirlit með því að umræddar
grundvallareglur réttarfars í máli
hans séu virtar.
Ákæruvald Alþingis
– ríkissaksóknari
Ég gekk fram á kviknakinn kvenmann við Hegningar-
húsið á Skólavörðustíg aðfaranótt
síðasta sunnudags. Hún var ekki
í neinu og pissaði standandi við
þá hlið hússins sem stendur við
Vegamótastíg. Tveir menn fylgd-
ust grannt með henni þangað til
mig og samferðafólk bar að. Við
hvöttum hana til þess að klæða
sig í föt sem lágu í kringum hana
og höfðum annað augað á henni
þangað til hún byrjaði að klæða
sig.
Ég mætti þessum kvenmanni
nokkrum mínútum síðar – þá í
fötum – í röð á skemmtistað. Hún
var reykjandi, einsömul og í stutt-
buxum og hlýrabol. Það var rign-
ing. Á sunnudagsmorgun heyrði
ég í fréttum að stúlku hefði verið
nauðgað af nokkrum mönnum í
húsasundi í miðbæ Reykjavíkur
aðfaranótt sunnudags. Ég tengdi
þessar tvær konur ósjálfrátt
saman, algjörlega ómeðvitað.
Mér fannst sem þetta hlyti að
vera sama konan – það að fórn-
arlambið hafi sprangað um nakið
á Skólavörðustíg gerði glæp-
inn ögn skiljanlegri, ekki alveg
eins viðbjóðslegan, ómennskan,
ófyrirgefanlegan. En þetta var
ekki sama konan. Tímasetning-
arnar passa ekki né heldur ástand
konunnar sem kastaði af sér vatni
eða það litla af frásögn fórnar-
lambsins sem komið hefur fram
í fjölmiðlum. Auðvitað var þetta
ekki sama konan.
Okkur er eðlislægt að leita
skýringa, hversu fáránlegar sem
þær eru, til þess að reyna að
skilja, útskýra og varpa ljósi á
ótal þætti lífsins. Ég gerðist sek
um það, eins og margir aðrir, að
reyna að útskýra ófyrirgefanleg-
an glæp með því að skella að ein-
hverju leyti skuldinni á fórnar-
lambið. Hún var of full, of dópuð,
of klikkuð, of kynþokkafull, of
lítið klædd, of mikið klædd, of
einsömul. Hún bauð hættunni
heim á einhvern hátt. Sem konan
á Skólavörðustíg vissulega gerði
með því að vera ótengd við þenn-
an heim, allsber og úti á lífinu.
En það að hún hafi staðið þarna
nakin og pissað getur samt ekki
útskýrt hvernig nokkrir karlar
ákváðu að taka sig saman og
troða sér leið inn í líkama korn-
ungrar stúlku á almannafæri, í
húsasundi í miðbænum. Ég skil
ekki hvernig sú ákvörðun var
tekin, eða kannski einmitt ekki
tekin. Kannski einmitt fram-
kvæmd í hugsunarleysi, ölæði,
virðingarleysi, skilningsleysi, af
illsku, ómennsku, fáfræði? Af því
að þeir gátu það? Hvernig það er
hægt að bera svona litla virðingu
fyrir lífinu finnst mér óskilj-
anlegt. Og einmitt þess vegna
reyndi ég samstundis og ómeð-
vitað að afla skýringa á hegðun
fórnarlambsins – sem standast
auðvitað ekki skoðun.
Mér finnst ömurlegt að vakna
við þær fréttir á sunnudags-
morgni að fyrir fáeinum klukku-
tímum hafi nokkrir karlar nauðg-
að 16 ára stúlku, manni hafi verið
komið fyrir í skotti á bíl og keyrð-
ur upp í Skeifu þar sem hann var
laminn eða manneskja verið
borin út af heimili sínu fyrir að
misþyrma fjölskyldumeðlimum.
Sama hversu óþolandi, klikkað
eða allsbert fólk er, réttlætir það
aldrei árás, misþyrmingu eða
hópnauðgun. Ég lærði lexíu um
helgina þó ég standi enn skiln-
ingslaus gagnvart þeirri árás sem
átti sér stað í húsasundi í höfuð-
borginni.
Ein nakin og annarri nauðgað
Hrunadansinn hafinn á ný
Landsdómur
Valtýr Sigurðsson
hæstaréttarlögmaður
og fv. ríkissaksóknari
Kynferðislegt
ofbeldi
Björg Magnúsdóttir
íbúi í 101
Fjármál
Sighvatur
Björgvinsson
fv. ráðherra
Það hlutverk sitt að gæta almennra
grundvallarreglna sakamálaréttarfars,
sem m.a. lúta að réttarstöðu sakbornings,
ætti ríkissaksóknari að taka fram yfir hlutverk sitt
sem saksóknari Alþingis.
www.lyfja.is
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/L
Y
F
5
85
33

02
/1
2
Lægra
verð
í Lyfju
– Lifið heil
15%
afsláttur
af Vectavir
og Otrivin
Gildir til 5. mars.