Fréttablaðið - 28.02.2012, Blaðsíða 16

16 28. febrúar 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Ögmundur Jónasson innan-r í k isráðherra sk r i far
athygliverða grein um lífeyris-
kerfi okkar Íslendinga, sem birt-
ist í fjölmiðlum fyrir nokkru. Í
greininni varpar Ögmundur
fram þeirri spurningu hvort
íslenska hagkerfið rísi undir því
að lífeyrissjóðir fjárfesti sextíu
til áttatíu milljarða árlega. Einn-
ig hvort líklegt sé að fjárfesting-
arnar gefi af sér þann arð sem
lífeyrissjóðirnir telja sig þurfa
til að rísa undir því réttinda-
kerfi sem sjóðirnir hafa skuld-
bundið sig til að veita.
Í greininni lýsir Ögmundur
því yfir að lífeyrissjóðirnir
eigi að fjármagna samfélags-
lega verðug verkefni. Slíkt eigi
að gera með milligöngu ríkis
og sveitarfélaga, því annars sé
„hætt við að þessi góði ásetn-
ingur snúist upp í að verða tæki
til markaðsvæðingar á þessum
sömu innviðum“. Orðrétt segir
Ögmundur einnig: „Lífeyris-
sjóðirnir gætu lánað fjármagn
til uppbyggilegra verkefna en á
mjög hagstæðum kjörum.“
Ögmundur leggur oft gott til
en í þessu máli finnst mér hann
sveiflast öfganna á milli. Ljóst
er að hann vill augsýnilega að
lífeyrissjóðirnir láni ráðstöf-
unarfé sitt beint til ríkisins og
sveitarfélaganna á kjörum sem
eru lakari en almennt gerist á
markaði. „Lífeyrissjóðakerfið
byggir á braski“ var haft eftir
Ögmundi í fjölmiðlum fyrir
nokkru. Þessi skoðun hans er
hins vegar ekki ný af nálinni
því oft hefur hann talað um
svokallaða „braskvæðingu“
lífeyrissjóðanna.
Sýndarveruleiki og gjaldeyris-
hömlur
Ögmundur hefur áhyggjur af
stærð íslenska lífeyrissjóða-
kerfisins og hvort hægt verði
að fjárfesta ráðstöfunarfé sjóð-
anna öllu innanlands. Ég tek að
nokkru leyti undir þessa skoðun
hans. Við búum í dag við ákveð-
inn sýndarveruleika vegna hruns
fjármálakerfisins í október 2008.
Þar á ég við þær gjaldeyris-
hömlur sem gilda í landinu. Líf-
eyrissjóðirnir geta ekki fjárfest
erlendis sem þeim er nauðsyn-
legt, þó ekki væri til annars en
að dreifa áhættunni í eignasöfn-
um sínum. Jafnskjótt og heim-
ild fæst til að fjárfesta erlendis
munu áhyggjur okkar Ögmund-
ar hverfa eins og dögg fyrir sólu.
Við afléttingu gjaldeyrishaft-
anna ætti að setja í lög að lífeyr-
issjóðum væri einungis heimilt
að fjárfesta innanlands fyrir t.d.
35% af ráðstöfunarfé sjóðanna.
Verðum þess minnug að norski
Olíusjóðurinn (no. Statens Pen-
sjonsfond) sem er í ríkiseign
fjárfestir allt sitt ráðstöfunarfé
erlendis og um það eru engar
deilur í Noregi.
Okkur er öllum hollt að upp-
lýst sé hvernig aðrar þjóðir
haga fjárfestingum varðandi
lífeyrissparnað, hvort sem um
er að ræða lífeyrissjóðina sjálfa
eða sjóði á vegum almannatrygg-
inga, ekki síst þar sem Ögmund-
ur leggur til að nýr svokallað-
ur Auðlindasjóður, sem nú er í
burðarliðnum, fái það hlutverk
að fjármagna almannatrygg-
ingakerfið. Hvernig er þess-
um málum háttað hjá frændum
okkar á Norðurlöndum, sem lengi
hafa búið við norræna velferð?
Hvað gera aðrar Norðurlanda-
þjóðir?
Lífeyriskerfin hafa þróast með
mismunandi hætti á Norður-
löndum. Við Íslendingar bárum
gæfu til að setja á stofn lífeyris-
sjóði fyrir almennt verkafólk á
vordögum 1969, en þá var mikil
efnahagsleg lægð á Íslandi með
tilheyrandi landflótta. Hér á
landi var sem sagt ekki stofn-
aður ríkisrekinn lífeyrissjóður
eins og gerðist á Norðurlönd-
um og má lesa um þá sögulegu
ákvörðun í gagnmerkri masters-
ritgerð Sigurðar E. Guðmunds-
sonar um lífeyrissjóðina 1960-
1980.
Hjá öðrum Norðurlandaþjóð-
um var hins vegar komið á fót
ríkisreknum lífeyrissjóðum, en
það sem er einkennandi fyrir
þá alla er að fjárfestingaheim-
ildir þeirra eru svipaðar þeim
sem gilda varðandi heimildir
íslensku lífeyrissjóðina. Ef eitt-
hvað er, þá eru þær rýmri, sbr.
norska Olíusjóðinn, sem eins og
áður segir, fjárfestir einvörð-
ungu erlendis.
Hvað varðar Danmörku, þá
hefur hinn ríkisrekni ATP líf-
eyrissjóður (d. Arbejdsmarke-
dets Tillægspension) unnið
fjölmörg erlend verðlaun fyrir
framúrskarandi fjárfestingarár-
angur og var t.a.m. í vetur val-
inn besti lífeyrissjóður Evrópu.
Þá má ekki gleyma sænsku AP-
sjóðunum fimm (e. National Pen-
sion Funds), sem eru eiginlega
fjárfestingarsjóðir sem styðja
vel við almannatryggingakerfið
sænska. Þar er nú heldur betur
„braskað” með fjármuni almenn-
ings samkvæmt skilgreiningu
Ögmundar. Þá má með engu
móti gleyma að minnast á PPM
(e. Premium Pension Authority)
í Svíþjóð, sem er hluti almanna-
tryggingakerfisins en gefur
landsmönnum kost á því að fjár-
festa 2,5% af launum sínum hjá
fjölmörgum verðbréfafyrirtækj-
um sem bjóða upp á margvíslega
fjárfestingakosti.
Að lána á „hagstæðum kjörum”
Þannig er ljóst að þó ekki væri
litið til annarra lífeyrissjóða á
Norðurlöndum en til þeirra sem
eru ríkisreknir, þá dytti frænd-
um okkar ekki til hugar að þeir
sjóðir láni allt ráðstöfunarfé
sitt beint til ríkisins og sveitar-
félaganna á kjörum sem eru lak-
ari en almennt gerist á markaði
eða á „mjög hagstæðum kjör-
um“ svo vitnað sé aftur orðrétt
í umrædda grein Ögmundar.
Eins og áður er getið þá hefur
lífeyrissjóðum á Íslandi frá
hruni verið bannað að fjárfesta
erlendis. Þeir hafa því ekki haft
tækifæri til að nýta sér kaup-
tækifæri erlendis eins og líf-
eyrissjóðir annarra landa. Þetta
sést m.a. af ávöxtun norska Olíu-
sjóðsins. Ávöxtun norska sjóðs-
ins var neikvæð um 23% árið
2008 en það snérist við á árinu
2009 í takt við þróun hlutabréfa-
markaða þegar hún var jákvæð
um 26%.
Að lokum þetta. Mér dettur
helst í hug að skoðanir Ögmund-
ar séu settar fram til að vekja
upp almennar umræður um
fjárfestingar lífeyrissjóðanna,
miklu frekar heldur en að þær
séu teknar of alvarlega, a.m.k.
hvað varðar að láta skuldsettan
ríkissjóð, hvað þá skuldug sveit-
arfélög valsa með lífeyrissparn-
að landsmanna á „hagstæðum
kjörum“. Vonandi hef ég rétt
fyrir mér í þeim efnum.
Björt framtíð lífeyriskerfisins?
Ritstjóri Fréttablaðsins fjallaði um stöðu rammaáætlunar í
leiðara fyrir skömmu og dró þar
ályktanir sem vert er að ræða.
Í fyrsta lagi óttaðist ritstjórinn
um afdrif rammaáætlunar vegna
afstöðu náttúruverndarhreyfing-
arinnar. Skilja mátti á ritstjór-
anum að almenn sátt væri um
drög að tillögum um rammaáætl-
un í samfélaginu og að óánægju
gætti einungis í röðum náttúru-
verndarhreyfingarinnar og þing-
manna VG. Því fer fjarri. Samtök
ferðaþjónustunnar, sveitarfélög
og Verndarsjóður villtra laxa
eru meðal þeirra fjölmörgu sem
gera athugasemdir við tillög-
urnar og vilja fækka svæðum í
orkunýtingarflokki.
Í öðru lagi skrifar ritstjórinn
að „aðeins“ um fjórðungur virkj-
anlegrar orku á landinu fari í
nýtingarflokk samkvæmt tillög-
unum og að það þætti einhverj-
um umtalsverður sigur náttúru-
verndar.
Tillögurnar gera ráð fyrir
virkjunum sem munu framleiða
13.234 gígawattstundir. Það er
orka sem jafnast á við rétt tæpar
þrjár Kárahnjúkavirkjanir og
aflað verður með fjölda virkjana,
t.d. inni á miðju hálendi. Það þarf
fjörugt ímyndunarafl til að túlka
það sem sigur náttúruverndar.
Fullyrðingar ritstjórans um að
þetta sé fjórðungur virkjanlegr-
ar orku í landinu standast held-
ur ekki skoðun. Í nýlegri skýrslu
um orkustefnu fyrir Ísland kemur
fram að við séum nú þegar búin
með meira en helminginn af
þeirri orku sem sýnist nýtanleg.
Tillögur í drögum að rammaáætl-
un fara því nærri því að klára alla
orkukosti sem eftir eru í land-
inu, ekki nema að ritstjórinn sjái
fyrir sér virkjanir í Trölladyngju,
Skjálfandafljóti, Hveravöllum
og fleiri svæðum með mikið og
óumdeilt verndargildi.
Í þriðja lagi skrifar ritstjórinn
að uppbygging stóriðju sé eitt af
tækifærum okkar til atvinnu-
uppbyggingar og hagvaxtar og
að ákvörðun um að virkja ekki
meira væri ákvörðun um að
afþakka hagvöxt. Nú er það svo
að hagvöxtur er hvorki algild-
ur né óumdeildur mælikvarði á
árangur. Líklega stuðlaði Orku-
veita Reykjavíkur að miklum
hagvexti á þeim árum sem fyrir-
tækinu var stýrt nærri gjaldþroti
með óábyrgum fjárfestingum,
þ.á m. í virkjanaframkvæmd-
um fyrir stóriðju. Almenning-
ur hefur fengið að greiða fyrir
þau hagvaxtaráhrif með miklum
hækkunum orkuverðs og með-
fylgjandi verðbólguáhrifum á
fasteignalán.
Um áhrif stóriðju á atvinnuupp-
byggingu má einnig deila. Þannig
minnti Jón Sigurðsson, forstjóri
Össurar, á það á nýafstöðnu Við-
skiptaþingi að gæta þyrfti að því
að risavaxin verkefni, t.d. í orku-
frekum iðnaði, gerðu ekki illt
verra með ruðningsáhrifum. Þá
hefur Finnbogi Jónsson, núver-
andi framkvæmdastjóri Fram-
takssjóðs Íslands, sagt að störf í
stóriðju séu þau dýrustu í heimi.
Skapa mætti mun fleiri störf við
nýsköpun fyrir sama fé.
Fjölmiðlar leika lykilhlutverk í
samfélaginu með því að upplýsa
almenning, vera vettvangur þjóð-
félagsumræðu og veita aðhald.
Í rannsóknarskýrslu Alþingis
segir að íslenskir fjölmiðlar hafi
ekki náð að rækja það hlutverk í
aðdraganda bankahrunsins, þeir
hafi þvert á móti átt stóran hlut
í því hve umræða um fjármála-
fyrirtækin var bæði umfangs-
mikil og lofsamleg. Fjölmiðlar
tóku þannig virkan þátt í að
blása upp bankabólu þar til hún
sprakk. Ætla þeir líka að blása í
orkubóluna af sama ákafa?
Ritstjóri blæs í orkublöðruna
Nú nýlega gekk dómur vegna vaxta á gengistryggðum
lánum. Varð uppi fótur og fit. Alls
kyns sérfræðingar túlkuðu dóm-
inn í fjölmiðlum á þennan og hinn
veginn. Beðið var um lögfræði-
álit og ýmsir töldu að það þyrfti
fleiri dóma til að ná niðurstöðu.
Viðskipta- og efnahagsnefnd
þingsins fundaði stíft og mun
funda stíft áfram, kallandi til sín
sérfræðinga og bankamenn til að
ræða málin. Ráðherrar tjáðu sig
af varfærni, sögðu að dómurinn
þýddi ekki endilega hagsbætur
fyrir almenning. Og enn var rætt
um það hvort bankarnir hefðu
efni á að fara eftir niðurstöðu
dómsins en þetta var talið munu
kosta einhverja tugi milljarða.
Mig minnir að svipað ferli hafi
farið í gang þegar Hæstiréttur
dæmdi gengistryggð lán ólögmæt
á sínum tíma.
Sem sagt: Enn einu sinni þorir
enginn að taka af skarið heldur er
talað út í það óendanlega og ríkis-
stjórnin passar sig á því að segja
og gera ekkert sem gæti rugg-
að bátnum. Tengt þessu, en þó í
öðru samhengi, sagði Jóhanna
Sigurðardóttir forsætisráðherra
nýlega að það sé engin hókus
pókus aðferð til við að færa niður
skuldir heimilanna og efnahags-
ráðherra segir að ekki megi skapa
væntingar sem ekki sé hægt að
standa við og að menn eigi að
stíga varlega til jarðar.
En það er til hókus pókus
aðferð sem hefur verið notuð und-
anfarna mánuði. Bankarnir hafa
þegjandi og hljóðalaust afskrifað
548,5 milljarða hjá fyrirtækjum
og auðmönnum, þar af 388 millj-
arða hjá fjárfestinga- og eignar-
haldsfyrirtækjum samkvæmt
tölum frá RUV. Ekki minnist ég
þess að nokkur maður hafi tjáð
sig um þessi mál áður en afskrift-
irnar áttu sér stað, eða að beðið
hafi verið um nokkurt lögfræ-
ðiálit, eða að rætt hafi verið um
það hvort bankarnir hefðu efni
á þessum afskriftum eða að við-
skipta- og efnahagsnefnd þingsins
hafi kallað fólk til sín og fundað
stíft. Hókus pókus aðferðin felst
einfaldlega í því að gera hlutina
og tala ekki við nokkurn mann.
Og svo er gott að geta beitt banka-
leynd til að fela allt subbið.
Hvernig má það vera að allt
púðrið í umræðunni fari í afskrift-
ir heimila sem eru „aðeins“ 196,3
milljarðar? Þar af eru 42,6 millj-
arðar vegna 110% leiðarinnar en
hitt aðallega vegna niðurstöðu dóm-
stóla. Allar lausnir sem stjórnmála-
menn geta hugsanlega eignað sér
hafa sem sagt skilað 42,6 milljörð-
um, dómstólarnir sáu um hitt! En
bankarnir hafa fengið frítt spil með
að afskrifa óþægileg mál án nokk-
urrar umræðu. Bankarnir hafa á
þennan hátt falið eigin útlánamis-
tök þar sem lánað var án raunveru-
legra veða til starfsmanna, vina,
kunningja og eigenda.
Þetta er auðvitað galið. En
fyrst ríkisstjórnin bar ekki
gæfu til að setja leikreglur um
afskriftir í upphafi kjörtímabils
þá er bráðnauðsynlegt að gera
það núna. Ríkisstjórnin þarf
aðeins að ákveða leiðina, með
lagasetningu ef þarf, og skipa
bönkum og lífeyrissjóðum að
fara eftir þeirri leið sem valin er.
Og ekki hlusta á grátkór banka
og lífeyrissjóða enda virðast þeir
geta afskrifað þegar það hentar
þeim. Fólk á skilið að þessi mál
klárist.
Hókus Pókus
Landspítali starfar nú á 17 stöðum í um 100 húsum og
sex heilbrigðisdeildir háskólans
starfa á 13 stöðum, allt frá Hofs-
vallagötu að Eirbergi á Landspít-
alalóð. Um er að ræða stærstu
vinnustaði landsins. Á
Landspítala vinna um
5.000 manns og við
Heilbrigðisvísindasvið
Háskóla Íslands um
2.500 manns, þar með
taldir stúdentar.
Húsnæði spítalans er
margt gamalt og úr sér
gengið, við hann hefur
verið byggt og upp á
húsin tjaslað í áranna
rás, stundum án mik-
ils samræmis. Megin-
starfsemin er einkum
í tveimur húsum og
auðvelt að sjá óhag-
ræðið af hreppaflutn-
ingum veiks fólks húsa
á milli. Flestir sjúk-
lingar liggja á tví- eða
fjórbýli. Enginn þarf að
fara í grafgötur um hve
óþægilegt er að þurfa að ræða
vandamál sín við slíkar aðstæð-
ur við lækna, hjúkrunarfræðinga
og annað starfsfólk og ekki síst
ættingja og vini. Nógu slæmt er
að liggja á spítala, og ekki verður
það betra í fjölmenni. Endurtekn-
ar spítalasýkingar hafa verið
verulegt vandamál með ýmsum
og alvarlegum afleiðingum. Ein
af ástæðum þess eru fjölbýlin.
Hvers virði er að losna við allt
þetta fyrir veikt fólk?
Tími einyrkjans í heilbrigðis-
þjónustu er liðinn. Henni er nú
sinnt af teymum og samstarf
og samvinna eru lykilorð. Sam-
starfið verður að vera sjálfsagt
frá fyrsta ári í skóla, þannig að
mikilvægi þess verði mönnum
strax ljóst. Skilyrði
þess er að koma nem-
endum heilbrigðis-
deilda saman undir eitt
þak. Þjónustan verður
ætíð að snúast um sjúk-
linga. Þess vegna þarf
að lækka múra milli
fag- og sérgreina, það
er skilyrði samstarfs.
Þess vegna þarf fólk að
koma saman og vinna
saman að rannsókn-
um, kennslu og þjón-
ustu. Tækjabúnaður er
dýr og því mikið hag-
ræði af samnýtingu.
Hún fæst ekki ef starf-
semin er áfram dreifð
um allar koppagrund-
ir. Þetta eru einungis
nokkrar ástæður fyrir
því af hverju kominn er
tími á nýtt hús, núna.
Að síðustu verður að minna
á að sameiningu spítalanna er
ekki lokið. Henni lýkur ekki fyrr
en starfsemin er öll komin undir
sama þak.
Nýtt hús – til hvers?
Lífeyrissjóðir
Hrafn
Magnússon
fv. framkvæmdastjóri
Landssamtaka
lífeyrissjóða
Orkumál
Guðmundur Hörður
Guðmundsson
formaður Landverndar
Fjármál
Páll
Einarsson
fyrrum bæjarritari í
Vestmannaeyjum
Nýr Landspítali
Sigurður
Guðmundsson
forseti Heilbrigðis-
vísindasviðs Háskóla
Íslands
Tími ein-
yrkjans í
heilbrigðis-
þjónustu er
liðinn. Henni
er nú sinnt af
teymum og
samstarf og
samvinna eru
lykilorð.
Hókus pókus aðferðin felst einfaldlega í
því að gera hlutina og tala ekki við nokk-
urn mann. Og svo er gott að geta beitt
bankaleynd til að fela allt subbið.