Sagnir - 01.04.1988, Síða 48

Sagnfræði og fjölmiðlun
hvað frétt er. Þessi skilgreining á frétt
sem er til hérna á íslandi er þessi
Vesturlandaskilgreining. En ég held
að það sé til skilningur á frétta-
mennsku sem er miklu nær einhverri
sagnfræði en það sem við vinnum
eftir.
Sp.: Gísli, þú ert sagnfræðingur og
ef þú lítur á fréttamennsku og blaða-
mennsku með augum sagnfræðings-
ins, finnst þér hún þá vera sagnfræði;
fullboðleg sagnfræði?
Gísli: Þetta á bara ekkert skylt við
sagnfræði. Þetta sem menn eiga að
framleiða er heitt, svart, fljótt og lítið
og það er bara allt öðruvísi en saga.
Sp.: En samt sem áður, eiga sagn-
fræðin og blaðamennskan ekki ýmis-
legt sameiginlegt, t.d. eins og vanga-
veltur um túlkun, val efnisatriða og
heimildir?
Gísli: Jú, jú, það er eflaust hægt að
notast við það ef menn hafa æft sig í
því að túlka heimildir. Þá meira
kannski óbeint, menn hafa óafvitandi
vanið sig á að gera það.
Sp.: Þið minnist á þessar mismun-
andi skilgreiningar á frétt og sagn-
fræði. Hver er skilgreiningin á frétt?
Einar: Frétt er svona dramatísk
samantekt í stuttu hnitmiðuðu máli,
auðskiljanlegt nánast svona 85%
mögulegra hlustenda eða lesenda, á
einhverju sem snertir daginn í dag
eða daginn í gær og helst einhverju
sem hefur bein áhrif á fólkið sem
kaupir og les. Vægi frétta eykst eftir
því sem nánd við lesandann er meiri.
Það eru til ýmsar sérkennilegar út-
færslur á þessu. Það er t.d. til mjög
kaldhæðnislegt lögmál mannslífa í
fréttum. Látinn íslendingur hefur
hæsta gildið. Hann er svona á við
fjóra Skandinava, sem eru á við fimm
Breta og svo fer þetta niður. Þetta er
mjög kaldhæðnisleg formúla, en þeg-
ar maður hefur unnið í fréttum lengi
og fylgst með sjálfum sér og þeim
sem eru í kringum mann, þá fer mað-
ur að sjá þessi lögmál að verki. Maður
vinnur eftir þessum línum. Það eru
aðrir hlutir líka sem verða til þess að
auka vægi fréttarinnar. Það eru ákveðn-
ir „elítuhópar" í þjóðfélaginu sem fá
miklu þyngra vægi en aðrir. Ákveðin
farartæki virðast hafa svona „elit-
ískt“ vægi t.d. er flugslys merkilegra
en bílslys einhverra hluta vegna.
Það er dramatískari atburðarás. í
ensku heitir þetta oft „news story“,
fréttasaga. Dramað getur orðið mjög
ríkur þáttur í fréttinni. Þetta er eng-
ilsaxneskt fyrirbæri en á sér ríka
svörun í allri sagnahefð allsstaðar í
heiminum. Þessi tegund af frétta-
mennsku hefur átt mjög greiða leið
út, hefur orðið mjög ríkjandi. Þann-
ig að blöð sem voru ekkert annað
en pólitísk dálkaskrif hafa orðið að
víkja fyrir þessari tegund af „sagn-
fræði“. Ég vil kalla þetta sagnfræði
líka. Þetta er önnur tegund því að
vitaskuld er þetta saga samtímans,
a.m.k. fyrir samtímann. í gegnum
þetta er atburðarásin túlkuð fyrir þá
sem lifa. Það eru til ákveðnar fréttir
sem mörgum finnst sögulausar,
vanta alla sögulega tilvísun - fréttir
sem á „góðu“ fjölmiðlamáli kallast
„human interest" fréttir. En þá ber
að líta á að langflestir fjölmiðlar eru
annað og meira en fréttamiðlar ein-
göngu. Þeir miðla líka skemmtiefni
og upplýsingum öðrum en fréttum.
Innan ramma frétta rúmast einnig
frásagnir sem lúta mjög ólíkum
hefðum. Við getum tekið frétt sem
væri vel unnin, nánast samkvæmt
lögmálum sagnfræðinnar, en óskap
lega þurr. Á hinn bóginn gætum við
haft frétt sem byggði á einhverjum
raunverulegum atburði eða ástandi,
en væri fyrst og fremst góð frétt
vegna stílsnilldar sem ætti meira
skylt við skáldverk en sagnfræði.
Slíkar fréttir vantar stundum allt
samhengi við raunveruleikann, en
hafa þó mjög ákveðna tilvísun í
minni, sem koma frekar úr heimi
sagnagerðar en sagnfræði. Það eru
dæmigerðar „human interest" frétt-
ir. Það er til svolítið skondin saga af
því hvernig þessi fréttamennska
gæti orðið í framtíðinn með nýrri
tölvutækni. I sögunni eru „human
interest" fréttir greindar og skráðar,
allar mögulegar uppákomur sem
þær greina frá. Síðan er hægt að slá
inn beiðni í tölvuna og hún skilar
óteljandi úlgáfum af sögunni um
fötluðu stúlkuna sem er staðráðin í
að komast aftur uppá svið til að
dansa. Þetta er sagan um hugrekkið
og viljastyrkinn sem yfirvinnur allt.
Saga sem gengur aftur og aftur í
fréttum af þessu tagi. Þetta er lífs-
drama sem hefur allt annað gildi fyr-
ir hlustanda eða lesanda heldur en
einhverskonar heimildargildi eða
sagnfræðigildi. Þetta spilar inná allt
aðra þætti. Það má kannski segja að
góð fréttamennska liggi þarna ein-
hversstaðar á milli. Á milli „sagn-
fræði-fréttarinnar“ og „human inter-
est-fréttarinnar". Það er oft erfitt að
sjá hvar mörkin liggja. En það sem
hrífur mann mest í fréttamennsku er
oft það sem nær að blanda þessu
tvennu saman. Margt af því sem
stríðsfréttaritarar hafa gert er tví-
mælalaust lýsingar sem eru í aðra
röndina mjög skilmerkilegar og ná-
kvæmar atburðalýsingar og hina
óskaplega dramatísk frásögn sem á
lítið skyltvið sagnfræði held ég eins
og þið skiljið hana.
Nýtist
sagnfræðimenntun
fjölmiðlafólki?
Guðjón: Ég held að það sé mjög
æskilegt að allt fjölmiðlafólk hafi
góða almenna mennlun. Það er
mjög mikilvægt hvort sem þeir eru
fjölmiðlafræðingar, sagnfræðingar,
líffræðingar, eða hvað það nú er.
Sagnfræðin er í eðli sínu almennari
en margar aðrar sérgreinar, hún
tengist svo mörgum öðrum fögum.
T.d. er það spurning hvort að saga
eðlisfræðinnar heyrir undir sagn-
fræði eða eðlisfræði o.s.frv. Þannig
held ég að það sé gott fyrir fjölmiðla
að hafa sagnfræðinga á sínum
snærum. Ef þeir eru vel menntaðir
geta þeir gripið inn í svo margt og
komið á svo mörgum stöðum inn í
umræðuna. Margar fréttir og frétta-
skýringar krefjast sögulegs bak-
grunns. Það er alltaf að koma eitt-
hvað upp á í fréttum sem krefst þess
að fortíðin sé aðeins skýrð. Við get-
um bara tekið dæmi: Mál Stefáns
Jóhanns Stefánssonar um daginn.
Mér fannst vanta svolítið í þá um-
ræðu að tímabilið sem um var að
ræða, væri tekið dálítið rækilega fyr-
ir og skýrt. Ég er til dæmis ekki viss
um að ungt fólk viti mikið um það
og hefur kannski aldrei heyrt S.J.S.
nefndan. Það var sem sagt gengið út
frá því í þessum fréttum að allir
vissu hver hann hefði verið. Við vit-
um það náttúrlega sem höfum
menntun í sagnfræði og munum
44 SAGNIR