Sagnir - 01.04.1988, Page 55

Pórunn Va/dímarsdóttir
Ævisagnaritun
— ein aðferð til að vekja
upp fortíðina
/
g var beðin um að leggja fram nokkrar hugsanir
um ævisögur. Líklega vegna þess að ég er sagn-
fræðingur, hef skráð eina minningabók, og er að
berjast við að skrifa ævisögu átjándu aldar manns með
sagnfræðilegum tilvísunum í heimildir. Ævisögur
standa mitt á milli sagnfræði og bókmennta. Þær mega
vera Ijóðrænar og nálgast málfar bókmennta, en þær
verða að fjalla um ákveðið æviskeið og þeim er ætlað
að fara nærri sannleikanum. Ævisaga greinir frá horfn-
um tíma rétt eins og sagnfræðin gerir, en á meðan sagn-
fræðin er ópersónuleg segir ævisagan frá fortíðinni eins
og hún snýr að einstaklingum. Ég vil einkum gera það
hlutverk ævisögunnar að tengja lesendur við liðinn tíma
að umtalsefni hér. Ævisaga getur dýpkað sögulega
skynjun lesenda jafnt sem sagnfræðings er skrásetur.
hað stendur sumum sagnfræðingum nærri að skrifa
niinningabækur eða stökkva aldir aftur í tíma og reyna
að lýsa horfinni öld frá sjónarhóli einstaklings. Ef vel
heppnast tekst að skilja eftir mynd af fortíðinni í huga
lesanda sem ekki les sagnfræðirit. Og það hefur ekki lít-
ið gildi!
I víðasta skilningi er saga menning, og því áríðandi
að fortíðarfræðingar velti vöngum yfir því hvernig auka
aiegi áhuga fólks á fortíð. Sagnfræði skiptist í margar
greinar, og eflaust má finna jafn margar aðferðir til að
vekja áhuga á því liðna og beina fortíð inn í samtím-
ann. Ævisagnaritun er ein slík aðferð. Vel má hugsa sér
hagsögu fyrir almenning með mörgum kortum, línurit-
u,n og myndum, fjölskyldusögu í aðlaðandi búningi,
myndskreytta bókmenntasögu með vísun til almennrar
sögu, og allrahanda sögu á myndböndum.
Ahugi sumra og viðfangsefni beinist beint aftur í for-
fíðina. Þetta á sérstaklega við um sagnfræðinga. Aðrir
fást við svið úr menningu fortíðarinnar; það gera guð-
fræðingar, listfræðingar, bókmenntafræðingar, þeir
sem vinna við rannsóknir á málsögu, túlka sígilda
fonlist, eða gera sögulegar kvikmyndir. Almenningur
liefur ekki svo sterka forlíðarvitund, og ég vil kalla það
jafnréttismál að framleiða sem mest af efni sem styrkir
fortíðarvitund fjöldans. Til að mennta sem flesta. Það
liefur óhemju mikið að segja fyrir menninguna að ein-
hverjir uppvakningar úr fortíðinni nái að ganga lausir.
Ahugaverðir uppvakningar sem skila túlkun nútímans á
einhverju úr fortíðinni.
Nasasjón af fortíð víkkar hugmyndaheim einstaklinga
— þeirri hugarfarsbreytingu má líkja við byltinguna í
myndlist á tímum endurreisnarinnar á Italíu þegar
menn náðu að efla myndmálið með fjarvídd. Þeir sem
öðlast nasasjón af fortíð ná að hugsa í fjarvídd. Muniði
eftir sýn Macbeths í teiknimyndablaði Sígildra sagna?
Yfir potti nornanna birtust kóngaraðir, að vísu hina leið-
ina í tíma, fram.á við. Sá sem hefur nasasjón af fortíð
sér, líkt og nornirnar þrjár við pottinn, aðra tíma í lands-
lagi samtímans. Sá sem situr við pottinn er hæfari til að
skilja hve menning er afstæð, og getur fyrir vikið notið
lífsins betur bæði sem skapandi og þiggjandi menning-
ar. Efist lesandi (fortíðarfræðingur) um þetta bið ég
hann að skoða hug sinn —- finnur hann þar ekki víðar
lendur, fjarvídd tímans? Getum við neitað því að bestu
ritverk, myndverk og tónverk feli í sér sögulega þekk-
ingu á sviði bókhugsunar, myndhugsunar, tónhugsun-
ar? Svo augljóst er að menningin er eins og tré, með
rætur langt aftur í aparassi, og að skilningur á því liðna
er grundvöllur menningar. Því svíður undan spurning-
unni: Hvernig má vekja upp fleiri og magnaðari drauga
úr fortíðinni svo að samtíminn skynji betur sögulega
fjarvídd?
Auðmelt efni er vænlegast til að færa fólki fortíð. Auð-
melt og ómerkilegt er engan veginn samheiti. Gömul
tónlist og gömul myndlist eru sögulegt afþreyingarefni
af bestu gerð — það rennur fyrirhafnarlaust inn í augu
og eyru — og myndir og nótur eru frumheimildir, Ijúga
ekki. En erfiðara er að koma öðrum þáttum úr týndu
víddinni til skila, svo sem hugmyndasögu fortíðarinnar,
réttarfari, stjórnmálum og aðbúnaði. En ekki er rétt-
lætanlegt að sagnfræðingar sitji einir að sögunni. Það er
jafn hlálegt og að einungis aðalsmenn eigi peninga. Því
hlýtur að vera köllun fræðigreinarinnar að skila betri
sögu betur til almennings, sumir fræðingar fáist við
hreinar frumrannsóknir, aðrir leggi áherslu að að klæða
söguna í búning sem vekur áhuga.
Áhugi fólks vaknar frekar við lestur ævisagna en
fræðirits vegna þess að ævisögur eru leikrænni, þær
gera síður kröfu um sérþekkingu og fjalla um mannleg
örlög er höfða til manna á öllum tímum. En sama er
hvaða form fortíðarfræðingur notar til að flytja fortíð til
almennings, hann þarf að átta sig á muninum á sögu-
legri vitund sinni og sögulegri vitund almennings. Ég vil
nú út á hálan ís —vil reyna að skýra áhuga á sögu með
þvi að þreifa betur á hugtakinu söguleg vitund.
SAGNIR 51