Sagnir - 01.04.1988, Qupperneq 80

Rjómabú
FREYR.
Perfect-skilvindan
er tiltoúin HJá,
Burmeister & Wain,
.sem er frœgust verksiniðja ú Norðurlíindum og liefir daglega 2,500
mamis i vinnu.
„PHItKBCT*4 lieíiv á tiltölulega stuttum tíma fengið yfir 200 fyrsta
flokks verðlaim.
„l'EItTKCT** er af skólastjórunum Torfa í ölafsdal, Jónasi á Eyðuni
mjólkurfrœðing Gnmfeldt og búfrœðiskennara Guðm. Jónssyni á lfvann-
eyri, talin bezt af öllum skilvindum, og sama vitnisburð fœr „PERf’FCT4*
ervetna erlendis.
„PERFECT“ er bezta og ódýrusta skilvinda nútímans.
„PERFECT“ er skilvinda framtíöarinnar.
Útsölumenn: kaupmennirnir Gunnar Gunnarsson Reykjavik, Lefolii á Eyrarbakka, Halldór
Jónsson Vík, allar Grarns verzlanir, Ásgeir Ásgeirsson ísafirði, Kristján Gíslason Sauðárkrók,
Sigvaldi Þorsteinsson Akureyri, Magnús Sigurðsson Grund, allar 0rum & Wulff’s verzlanir,
Stefán Sleinholt Seyðisíiröi, Friðrik Hallgrimsson Eskiíirði.
Einkasölu til íslaiids og Fœreyja hefir
JAKOB GUNNLÖGSSON
KJGBENHAVN K.
Perfecl skiluinda: Auglýsing úr Frey.
áranna 1902 til 1910. Ótrúlegt er að
einhver stökkbreyting hafi orðið árið
1911 svo að álykta má að rjóma-
búin utan Suðurlands hafi staðið
mun verr að vígi rekstrarlega séð.
Árið 1910 og 1911 fengu Sunnlend-
ingar 10 aurum meira fyrir smjör-
pundið en aðrir landshlutar. Samt
var rekstrarkostnaðurinn sá sami.
Sigurður Sigurðsson nefnir í skýrsl-
unni um rekstrarkostnað að sum
búin hafi reiknað flutningskostnað í
rekstrarhliðina en önnur ekki. Hann
segir að félög innan Smjörbúasam-
bands Suðurlands hafi ekki tekið
flutningskostnað inn í rekstrarhlið
búsins.23 Þannig að munurinn hafi
ekki verið eins mikill og ætla má. En
stóðu sunnlensk rjómabú ekki betur
að vígi samgöngulega séð? Styttra
var fyrir sunnlenska bændur að
flytja rjómann í rjómabúið, þétt-
býlla, auðveldari samgöngur til
Reykjavíkur þar sem skipið beið,
styttra að flytja á markað í Reykja-
vík. Allt þetta gerði Sunnlendingum
auðveldara fyrir en öðrum. Einnig
stofnuðu sunnlenskir bændur sam-
tök til að selja út smjörið og hefur
eflaust haft mikið að segja, því ann-
ars hefði smjörverðið fallið niður á
mörkuðum vegna undirboða. Flestir
landshlutar seldu smjörið í gegnum
kaupfélögin.
Annað mikilvægt atriði má nefna
hér. Lítið mátti bera útaf hjá sumum
rjómabúunum svo að reksturinn
bæri sig. Stofnkostnaður var tals-
verður og því tekin lán. Ef rekstur-
inn gekk vel var hægt að greiða lán-
in niður, en ef aukning varð ekki á
smjörframleiðslunni var lítið annað
til ráða en að leggja búið niður.24
í sumum sveitum hættu margir
bændur að færa frá eftir 1905. Var
þetta misjafnt eftir sveitum og fjölg-
aði jafnvel í sumum búunum en í
heild fækkaði kúgildum. Vonin um
hátt verð fyrir kjötdilka erlendis átti
mestan þátt í þessari þróun. Einnig
hlýtur stofnun Sláturfélags Suður-
lands árið 1907 að hafa átt einhvern
þátt í því að hætt var að færa frá.
Þessi þróun tafði mikið fyrir starf-
semi rjómabúanna því þau fengu
minni rjóma til vinnslu.
Meðalverð íslensks smjörs í Eng-
landi var 78-79 aurar árið 1902 á
meðan danska matsverðið var 94,8
aurar. Árið 1906 var meðalverðið
83-84 aurar á meðan danska mats-
verðið var 98,7 aurar. Árið 1910 var
íslenska meðalverðið í Englandi
91-92 aurar en danska matsverðið
100 aurar. Ljóst má vera að gæði ís-
lenska smjörsins batnaði miðað við
gæði danska smjörsins. Einna helst
var kvartað yfir „fiskibragði" en ann-
ars hafði íslenskt smjör gott orð á
sér á enska markaðnum.25
Hverju kornu rjóma-
búin til leiðar?
Þeir bændur sem sendu rjóma til
rjómabúanna fengu síðar greitt fyrir
hann í peningum. Það að fá pening
hefur eflaust komið sér vel í vöru-
skiptasamfélagi. Sigurður Sigurðs-
son hafði það árið 1925 eftir bónda
í Landeyjunum að meðal nokkurra
bænda
hefði smjörverðið verið „fundnir
peningar" því þeir hefðu lítið eða
ekkert selt af smjöri að undan-
förnu. Hjá einum þeirra — efna-
litlum manni — námu smjörpen-
ingarnir 300 kr. — Smjörbúin eru
jafnt fyrir fátæka sem efnaða, og
eru jafnvel þeim fátæku nauðsyn-
legri en hinum.26
Smjörgæðin bötnuðu. Smjör var
um aldamótin talið vera vond mat-
vara. Hans Grönfeldt lýsti árið 1902
hvernig sumar mjaltakonurnar tutl
uðu:
Oft hefi eg séð þá, sem mjólka
vera í óþrifalegum fötum, sem lykt-
uðu langar leiðir. Einnig hefi eg
séð mjaltakonurnar hafa með sér
bolla eða riðgaða blikkdós með
þráum tólg, lýsi eða annari þess
háttar feiti í. Þessari þráu feiti er
svo jóðlað með fingrunum á
spenana áður en farið er að
mjólka, sjálfsagt til þess að fing-
urnir renni betur eftir þeim.... Svo
er byrjað að mjólka vanalega á
þessa leið: Með þumalfingri og
vísifingri er togað í spenana og
mjólkin, sem fyrst kemur, brúkuð
til að bleyta tingurnar með enn
betur en búið var með þráu feit-
inni. Spenanir eru nú löðrandi í
feiti og af fingrunum drýpur
mjólk. Þetta blandast svo saman
og lekur smátt og smátt niður í
mjólkurfötuna. Þegar svo fingurn-
ir fara að þorna og renna ver eftir
spenunum, stingur mjaltakonan
blátt áfram hendinni niður í
froðuna, sem kemur ofan á mjólk-
ina og jóðlar með henni spenana
og fingurnar! Þetta er svo endur-
tekið þangað til búið er að
mjólka.27
76 SAGNIR