Sagnir - 01.06.2000, Síða 85

sjálfsagða og nauðsynlega eins og víða kemur fram í tilvitnun-
um hér að framan: Enda eigi sagan „mikinn þátt í að auka ætt-
jarðarást, viðnámsþrótt og metnað.... Ræktarsemi við land og
þjóð leitar þar svölunar og glæðist við".23
Söguskoðun Sigurðar markast mjög af heildarhyggju. Hann
segist skrifa bókina með hagsmuni heildarinnar í huga, ætlar
meira að segja að melta íslenska menningu ofan í þjóðina til að
skilja hismið frá kjarnanum. Það skýtur nokkuð skökku við þá
sagnfræðilegu afstæðishyggju (relativism)24 sem jafnframt birt-
ist í textanxun því hann telur þau lögmál sem af sögunni eru
leidd jafnist aldrei á við náttúrulögmál sem gildi „jafnt fyrir for-
tíð og framtíð. Þess vegna er hæpið að kalla sagnfræðina vísindi
... þekkingin á henni [fortíðinni] er í molum og því má skilja
hana á ýmsa lund ... hversu mikil mun þá ekki hin persónulega
skekkja vera í slíkri grein sem sagnfræði þar sem öllu er jafnvar-
lega treystandi, heimildum, úrvali, skilningi, dómum og álykt-
unum?".25 En Sigurður kannast við að hætta geti verið af sög-
unni „sé hún ranglega skráð eða heimskulega lesin".26 Þar með
samþykkir hann, þrátt fyrir allt tal um afstæði, að til sé rétt
sagnaritun og réttur eða skynsamlegur lestur heimilda. Undir
lok forspjallsins tengir Sigurður svo veraldarsöguna náttúru-
legri lögmálshyggju hvar hann líkir sögunni við æviferil ein-
staklingsins þar „sem mismunur kjara er hverfandi í saman-
burði við líkingu þeirra lögmála, sem hver maður er undirseld-
ur.... Ef unnt væri að þekkja og skilja eina mannsævi út í æsar...
væru rúnir tilverunnar ráðnar".27 Samkvæmt þessum skilningi
er mannkynssagan þroskasaga sem býr yfir lífrænum eiginleik-
Gissur og Hjalti koma ríðandi til Alþingis.
um. Þrátt fyrir það, eða kannski einmitt þess vegna (?), skiptir
litlu fyrir sagnfræðinginn hvort hann skrifar um hið stóra eða
hið smáa: „Hann þekkir aldrei nema lítið brot af efninu, skilur
þaðan af minna í þessum brotum. Hversu langt mál sem hann
ritar, verður það ekki annað en þáttur úr ævisögu hans sjálfs,
þótt honum hafi „þóknazt að klæða hann í dularbúning allsherj-
ar heimssögu".28 Þar með lítur út fyrir að Sigurður hafi náð að
leysa upp „heildstæðari" hluta þeirrar söguskoðunar sem hann
leitaðist við að skapa. Það er freistandi að álykta að
hið háleita upphafsmarkmið hafi vaxið honum yfir
höfuð. Sigurður blandar saman absolútískri og rela-
tívískri afstöðu til heimilda og því er erfitt að henda
reiður á afstöðu hans til sannleikshugtaksins.
Það fer ekkert á milli mála að Sigurður hefur mik-
ið álit á Ara fróða og íslendingabók en telur þó heim-
ildir um kristnitökuna frekar fátæklegar.29 Honum
þykir auðsætt að sigur kristninnar hafi verið svo auð-
unninn vegna þess að hann hafi í rauninni verið lítill
sigur. Hér hafi þjóðin einungis tekið „við mjög ein-
földum trúnaði á Hvíta-Krist, í stað margra goða.
Leiðtogum hennar fannst það ekki svo stórvægilegt
sem ætla mætti, og kristniboðarnir vissu ógjörla, með
hvað þeir voru að fara. Hinir sigruðu unnu sigurinn
á sjálfum sér, þeir vægðu sem vitið höfðu meira, með
djúpsettri íhugun allra málavaxta".30 Kristnitakan
var raunar fremur afsal ásatrúar en taka kristni því
hún var þjóðinni að mestu hulinn leyndardómur
þegar þeir tóku hana. Og það er fjarri því að lands-
menn hafi ætlað sér að játast undir erlent kirkjuvald.31
Hjá Sigurði hefur því hin trúarlega táknmynd vikið
fyrir annarri, öllu þjóðernislegri mynd, þar sem
áhersla er lögð á vitsmuni og önnur jákvæð eigindi
þeirra Islendinga sem að kristnitökunni stóðu. Hafa
ber í huga að þetta er ritað á tímum íslenskrar sjálf-
stæðisbaráttu þegar fyrirmynd hins sjálfstæða Is-
Þangbrandur skírir Síðu-Hall í Þvottá.
lendings var oftar en ekki sótt til kappa Þjóðveldis-
aldar, eins og þeir birtust í íslensku fornritunum.
Annarri og enn huglægari nálgunarleið beitir Sig-
urður á söguna af Þorgeiri undir feldinum, og hann
áréttar áreiðanleika hennar með áminningu um að
Ari hafi haft góða heimildamenn um atburði.32 Um
veru Þorgeirs þar segir íslendingabók: „En síðan es
menn kvómu í búðir, þá lagðisk hann niðr Þorgeirr
83