Nýtt Helgafell - 01.10.1959, Blaðsíða 22

92
HELGAFELL
Síður sýndi ég honum myndirnar, sem ég
hafði gert bæði hér heima og í Kaupmanna-
höfn, og hann varð ákaflega glaður og sagði:
— Halt þú óragur áfram, þá er ég hvergi
hræddur um þig. Hann er alltaf mjög já-
kvæður, þegar byrjendur ciga í hlut. Hann
kom inn á sýninguna mína um daginn og þá
fann ég bezt, livað hann er sterkur: — Heill,
sagði hann, og kastaði mér næstum því upp
í loft. Einu sinni kom ég á sýningu, sem hann
hélt í Hafnarfirði, og þá kom hann til mín
og sagði glottandi: — Þú ert alltaf þessi sami
fasti aðdáandi(I). Hann hefur vafalaust
fundið, hvern hug ég ber til myndanna hans.
Spánverjarnir og Kjarval eru vinir mínir.
— Þú hefur talað mikið um Spánverjana,
Gunnlaugur. Þeir hafa liaft djúp áhrif á þig.
— Já, mér er ljúft að tala um þá. Þú hef-
ur verið að spyrja mig um ástina og dauð-
ann, en ég hef lítið hugsað um þá hluti. Aft-
ur á móti hef ég mikið hugsað um það, sem
ég kalla hlutfallið milli lífs og dauða. Ef mað-
ur horfir út í himingeiminn og hugsar um
stjörnurnar, tunglið og sólina, grípur mann
sú tilfinning, livað lífið sé nú lítið og dauð-
inn stór. Það er vafalaust til líf víðar í him-
ingeimnum en á okkar hnctti, en hvað uin
það? Þcgar ég hugsa um þessar milljónir
milljóna brennandi sólna, þar sem ekkert líf
getur þrifizt eða um þessa dauðu dimmu
hnetti, sem ganga sínar sönni eilífu brautir
í helmyrkri og kulda himindjúpanna, þá
finnst mér lífið svo óendanlega veikt og lít-
ið. Og það er eins með tímann. Það líður
eilífð, áður en þú fæðist, svo örstutt augna-
blik, sem þú lifir og sérð Ijósið, svo tekur
eilífðin aftur við. Dauðinn áður, dauðinn á
eftir — eilífur á báðar hliðar. Þetta kalla
ég hlutfallið milli lífs og dauða. í mynd
list Spánverjanna birtist þessi tilfinning fyrir
alheiminum. Frakkarnir eru aftur á móti svo
yndislegir; þeir minna mig á lífið, hinn bjarta
dag sumarsins. Renoir á þennan bjarta tón,
ilm af gróðri, sól og svalan skugga trjánna.
Þetta er Renoir — þetta er Frakkinn. Spán-
verjinn minnir inig á nóttina, þegar manni
opnast eilífar víðáttur og óendanlegar fjar-
lægðir. Loj)e de Vega minnist á þetta í einu
ljóða sinna, þegar hann segir
Frá einveru minni kem ég
til einveru minnar mun ég aftur fara.
Þið samþykkið þetta, drengir, það þýðir ekk-
ert annað, sagði Gunnlaugur að lokum.
Ragnar lagði ekkert til málanna. Hann
sagðist vera að hlusta og borðaði hvert eplið
á fætur öðru. — Ætli honum þyki epli góð?
hugsaði ég. En upphátt sagði ég við Gunn-
laug:
— Heldurðu ekki það sé eitthvað af þessu
tema í sjálfum þér?
Hann svaraði:
— Jú, það held ég. Ætli það sé ekki í
okkur öllum?
Svo hélt hann áfram að tala um myndlist
Spánverjanna:
— Það er djúp alvara í myndunum þeirra,
sagði hann, og þær standa í einhverju sam-
bandi við það, sem er miskunnarlaust í til-
verunni. Miskunnarleysið skapar stundum
sterka og eftirminnilega list. Það varð einhver
heróískur andi eftir hjá Spánverjunum, þeg-
ar hann dó út annars staðar eins og hjá okk-
ur; sjáðu nautaatið til dæmis. Höfundar ís-
lendinga sagna drukku í sig þennan heróisma
með móðurmjólkinni. Það er ekki hægt að
neita því, að í fornöld ríkti hér manneskju-
legur mórall, sem ég sé mikið eftir. 1 gamla
daga tóku menn afleiðingum gerða sinna, en
hlupust ekki undan merkjum. Sterkur kar-
aktér býður hættunum byrgin. Listin vekur
sjálfstraust og listamaðurinn óttast ekki að
leggja allt inn á eitt spil. Þegar hann byrjar
á verki sínu, getur hann ekki tryggt, að það
takist eins og kaupmaðurinn, þegar hann
trvggir bílinn sinn. Ef við lítum á frumx-ene-
sansinn á 12. og 13. öld sjáum við, að list-
in getur líka verið duttlungafull. Þá var það
keppikcfli allra málara að likja eftir náttúr-
unni, en þeir gátu það ekki fyrr en löngu
síðar. Fulltrúar hárenesansins kunnu þetta
betur. En það sem listamenn í dag dást að
í verkum frumrenesansmanna, er einmitt það
sem þeinr tókst ekki: nútímalistamaðui’inn
heillast af ófullkomleikanum í uáttúrutúlk-