Nýtt Helgafell - 01.10.1959, Blaðsíða 53

KAREN BLIXEN
123
að allur skiíldskapur kennai- sé án kjarna.
Hér mun reynt að sýna fram á, að þessir
dómar fá ekki staðizt við nánari athugun.
Staðhæft er að allur sannur skáldskapur reyni
að kryfja tilveruna til mergjar.
Þetta er og höfuðviðfangsefni Karen Blix-
en. I hinni frábæru smásögu „Vejene om-
kring Pisa“, kemur þetta viðhorf skýrt fram.
Það er fyrsta sagan í „7 jantastiske jortœll-
inger“, fyrstu bók hennar.
Hinn margslungni söguþráður er í stuttu
máli á þessa leið: Ung stúlka er neydd til þess
af ættfólki sínu, einkum öinmu sinni, að gift-
ast gömlum prinsi, sem ekki er fær um að
gegna lijúskaparskyldum sínum. Þegar eigin-
maðurinn kemst að því, að kona lians á sér
ástvin, kaupir hann ungan vin sinn til þess
að ræna hana meydómi sínum. A þennan
liátt hyggst prinsinn koma í veg fyrir skilnað
þeirra og það hneyksli, er uppvís yrði hin
raunverulega ástæða, getuleysi hans. En þessa
örlaganótt læðist kona hans úr rúmi sínu og
fer á fund vinar síns til þess að ráðgast við
hann um flótta. Iíún fær beztu vinkonu sína
til þess að gerast staðgengill sinn í hjóna-
sænginni og leyna fjarveru sinni.
Unga frúin gengur svo fyrir páfa og fær
hjúskaparsáttmálanum riftað. Síðar hittast
þeir, gamli prinsinn og hinn ungi vinur hans,
á veginum til Pisa. Fannst prinsinum, að ungi
maðurinn hafi brugðizt sér. Eykst það orð
af orði og lýkur deilu þeirra með einvígi.
Unga stúlkan, staðgengill frúarinnar á einn-
ig leið um veginn. Hún gengur á milli þeirra
og segir allt af létta um nóttina góðu og verð-
ur prinsinum svo um, að hann deyr.
Ein aðalpersóna sögunnar er gamla aðals-
frúin, sem af ótta við barnsburð neyðir dótt-
urdóttur sína í óhamingjusamt hjónaband.
Hún er dæmi um þá manngerð, sem sættir
sig ekki við lífið, en gerir uppreisn og gagn-
rýnir fyrirætlanir guðdómsins.
I lok sögunnar, þegar dótturdóttir hennar
er gift góðvini sínum og hefur eignazt barn,
er hún þó búin að læra af atburðunum á veg-
unum umhvcrfis Pisa, og segir: „Líf okkar er
tiglamynd, sem skaparinn býr til og raðar
saman, broti við brot. Hefði mér bara verið
ljóst, að þessi litli, yndislegi gimsteinn (þ. e.
barnið) er miðdeiiill myndarinnar, hefði ég
vitað gerð hennar alla; j)á liefði ég heldur
ekki sundrað henni hvað eftir annað, og
bakað Drottni })á fyrirhöfn að setja liana
saman aftur.“
I sambandi við leikbrúðusýningu segir á
öðrum stað í sögunni, að lifið sé skopleikur
og sönn hamingja sé einmitt í því fólgin —
að taka j)átt í leiknum, „og loksins þegar ég
er farin að leika með, vil ég fyrir alla muni
halda áfram. En ó, j)ið samleikendur mínir
— missið ekki sjónar á hugsjón höfundarins,
en flytjið hana óbrenglaða í hverju atriði.“
Fyrsta sporið til j)roska hlýtur því að vera,
að reyna að gern sér ljóst, hvað guðdómur-
inn ætlast fyrir með líf okkar. Mikilvægast
af öllu er að komast að þessari fyrirætlun
þrátt fyrir fordóma í trúmálum og stjórnmál-
um. Alltof mörgum verða aldrei fullljósar
þær ákvarðanir, sem þeir hafa tekið með sjálf-
uin sér, vegna þess að allt hið borgaralega
samfélag sníður einstaklings])roskanum svo
])röngan stakk.
Hvað eftir annað tekur Karen Blixen þetta
vandamál til meðferðar. Sögupersónur, sem
cru svo þrúgaðar af ríkjandi skoðunum, að
einstaklingseðli þeirra er í voða. Þær eiga að-
eins um tvennt að velja, brjóta af sér böndin
eða farast.
Þetta kemur skýrt fram í smásögunni „Pet-
er og Rosa“. Uppeldið á prestsetrinu hvílir
sem þungt farg á Pétri, svo þungbært, að
liann losnar ekki við það fyrr en í dauðanum.
Þessu yrkisefni eru gerð enn betri skil í stuttri
og fallegri frásögn, „Tlistorien om en 'perle".
Segir þar frá ungri konu úr borgarastétt, sem
giftist ungum liðsforingja af aðalsætt. Lífs-
skoðanir þeirra eru gjörólíkar. Sagan fjallar
uin baráttu milli þessara tveggja lífsviðhorfa.
Hin frjálshuga lífsskoðun ungu konunnar sigr-
ar á þann hátt, að hún fellst á viðhorf eigin-
mannsins.
í draugasögunni „Et familieselshab i Hel-
singör“, er ennfremur vikið að þessu vanda-
máli.
Tvær gamlar systur hafa aldrei átt hugdirfð
til þess að lifa lífinu að vild sinni. Bróðir
þeirra sagði sig úr lögum við oddborgarana
og ferst að lokum sem sjóræningi. En hann
var búinn að lifa að lyst sinni. Þess vegna
var líf hans hamingjusamt. Það er átakan-
legt, þegar fólk — eins og systurnar tvær —
hafa ekki þor til þess að lifa lífinu á þann
hát.t, sem guðdómurinn hefur af þeiin krafizt.
Sá harmleikur er kjarninn í hinni merku smá-