Nýtt Helgafell - 01.10.1959, Blaðsíða 25

JOHANNES NORDAL:
ÞjóÖ á krossgötum
I.
Aðeins tuttugu ár eru liðin, síðan heims-
styrjöldin síðari skall á, en skömmu síðar
drógust Islendingar í fyrsta skipti í sögu
sinni inn í brennipunkt heimsátaka. Og það
hefur síðan sýnt sig, að orsakanna var ekki
að leita í duttlungafullri atburðarás einnar
styrjaldar, heldur hafa nútíma samgöngur og
tækni gjörbrevtt stöðu íslands í heiminum,
hvernig sem á er litið. Það hlaut að taka þjóð,
sem um aldaraðir hafði haft einangrun lands
síns sér að skildi, langan tíma að meta og
skilja þessi gagngeru umskipti á aðstöðu sinni.
Ofan á hefur svo bætzt, að síðan hefur verið
tímabil stórfelldra umbrota í alþjóðamálum,
sem haft hafa afdrifarík áhrif á afkomu ís-
lendinga og stöðu þeirra í heiminum. í öldu-
róti óvæntra atburða hafa íslendingar hvað
eftir annað látið sér nægja að krafsa sig út
úr örðugleikunum með þeim ráðum, sem til-
tækilegust hafa verið hverju sinni, en án þess
að skyggnast lengra fram í tímann til að meta
áhrif þeirra á hagsæld þjóðarinnar í framtíð-
inni. Það gegnir varla furðu, þótt stefna, sem
þannig hefur markazt af röð bráðabirgða-
r'ðstafana, sé full mótsagna og sjálfri sér
ósamkvæm.
Nú bendir hins vegar ýmislegt til þess, að
menn séu almennt að vakna til skilnings á
því, að ekki verði öllu lengur haldið áfram
á sömu braut í efnahagsmálum og undan-
farin ár. Þeir atburðir hafa þar að auki gerzt
í íslenzkum stjórnmálum á þessu ári, sem
sýna að menn eru nú reiðubúnari en um
langt skeið undanfarið til að taka megin-
atriði þjóðmálanna til endurskoðunar og varpa
fvrir borð gömlum kreddum og fordómum.
Ef slík endurskoðun á stefnu íslendinga í
efnahagsmálum á að fara fram, er ekki nóg að
einblína á hin innlendu vandamál. Ilitt skipt-
ir ef til vill enn meira máli, að þeir geri sér
skýra grein fyrir stöðu sinni í viðskiptakerfi
heimsins. ísland er ekki lengur einbúi norð-
ur í hafi, heldur á krossgötum milli heims-
álfa. íslendingar vcrða því að venja sig á að
líta í kringum sig og fylgjast með þróun mála
í umheiminum. t viðskiptamálum Evrópu
eru nú einmitt þeir atburðir að gerast, sem
geta orðið örlagaríkir fyrir íslendinga á kom-
andi árum.
Það er ætlunin að gera í þessari grein til-
raun til að útskýra eðli þeirrar þróunar, sem
nú á sér stað í alþjóðlegum viðskiptamálum,
og ræða, hver áhrif megi búast við, að hún
hafi á stöðu íslands í framtíðinni. Verður þá
varla hjá því komizt að skvggnast örlitið
aftur í tímann.
II.
Nítjánda öldin fæddi af sér tvær megin-
hugsjónir varðandi samskipti þjóða, aðra
stjórnmálalegs, en hina efnahagslegs eðlis.
Annars vegar er kenningin um sjálfsákvörð-
unarrétt þjóða og ríkjasamfélag á grundvelli
alþjóðalaga, en hin efnahagslega hliðstæða
hennar er kenningin um frelsi í alþjóðavið-
skiptum, er byggist á afnámi viðskiptatak-
markana og notkun gulls sem alþjóðlegs gjald-
miðils. Menn trúðu því, að með því að fylgja
þessum höfuðstefnumiðum mætti byggja upp
alþjóðlegt samfélag, er reist væri á grund-
velli frelsis og réttlætis og tryggði, að minnsta
kosti þegar til lengdar léti, hina hagkvæm-