Sveitarstjórnarmál - 01.04.1949, Blaðsíða 26

22
SVEITARST J ÓRNARMÁL
inu, dr. Einari Amórssyni hæstaréttardómara
og Gizuri Bergsteinssyni hæstaréttardómara
að athuga gildandi lög um manntal og
heimilisfang, svo og frumvarp til laga um
manntal og frumvarp til laga um lögheimili
og annað heimilisfang, en frumvörp þessi
hafði samið nefnd fjögurra rnanna, er félags-
málaráðherra hafði á sínum tíma falið það
verk.
Virðist oss manntalsfrumvarpið eigi verða
notað með þeim hætti, sem það var úr garði
gert, og hefur því orðið að ráði að sernja
nýtt frumvarp um manntal.
Með frumvarpinu um lögheimili og annað
heimilisfang hefur hugmyndin verið sú að
setja ný lög í stað laga nr. 95 23. júní 1936,
er nú gilda. Athugun á þessu efni hefur
sannfært oss um, að bæði áðurnefnd lög og
frumvarpið séu frekar til ógagns en gagns,
enda verkefni það, sem lögin hafa sett sér,
óleysanlegt. Liggja til þess m. a. þær ástæður,
sem nú skulu greindar:
Bæði lögin og frumvarpið hafa sett sér
það mark að skera úr því, hvar lögheimili
manns sé í öllum þeim samböndum, sem
það getur skipt máli. En málinu er ekki svo
farið, með því að lögheimili manns má oft
telja í einu sambandi á þessum stað, en í
öðrum samböndum á hinum. Ef maður t. d.
telur sig til heimilis á staðnum X, verður
hann að sæta þar málssókn og dómi, en vel
má vera, að rannsókn á heimilisfangi hans
leiði til þess, að útsvar skuli leggja á hann
á staðnum Y. Verður það því rannsóknar-
og matsatriði hverju sinni, við hvaða stað
réttindi og skyldur skuli tengdar, svo sem
um framfærslu, kosningarrétt til Alþingis,
kosningarrétt og kjörgengi til sveitarstjóma,
greiðslu útsvars og bótarétt samkv. lögum
um almannatryggingar. Um öll eða flest
þessi atriði gildir sú regla, að yfirlýsing
manns um heimilisfang sitt út af fyrir sig
sker ekki úr, en stjómvald það, sem ákveður
réttindi og skyldur, svo og dómstólar verða
að meta það hverju sinni eftir öllum atvik-
um, við hvaða sveitarfélag maður sé svo ná-
tengdur, að þar megi helzt telja heimili
hans. Er því nauðsynlegt, að þessir aðilar
hafi í höndum sem nákvæmastar skýrslur
um hagi hans, alla þá, er í því sambandi
skipta máh. Og er það m. a. tilgangur þess
frumvarps til laga um manntal, sem hér er
lagt fram, að svo rækilegar skýrslur um þessi
efni sem kostur er á geti jafnan verið til-
tækar stjórnvöldum og dómstólum, er skera
skal úr hverju sinni, sbr. einkum 5. gr. frum-
varpsins.
Fvrsta allsherjarmanntal, sem fram fór á
íslandi, var tekið árið 1703, eins og kunnugt
er. Því næst var prestum boðið að taka ár-
lega manntal, hverjum í sínu prestakalli, á
húsvitjunarferðum sínum, tilskipun 27. maí
1746, 21. gr., og erindisbréf biskupa x. júlí
s. á., 31. gr. D, og um bókhald presta að
þessu leyti vom fyrirmæli í konungsbréfi 11.
des. 1812. í Reykjavík var manntal þó falið
lögreglustjóra með lögum nr. 18/1901 og
síðan borgarstjóra. Að gildandi lögum nr.
3/1945 hafa prestar enn þetta starf á hendi
utan Reykjavíkur. Þessi skipun er nú orðin
alls kostar ófullnægjandi, enda flutningar
fólks innanlands, til landsins og frá því svo
tíðir og þýðingarmiklir, að brýna nauðsyn
ber til þess að hafa glöggar skýrslur og til-
tækar um þá og almennt um hagi manna.
Má og á það benda, að ísland er ekki lengur
einangrað land, eins og það hefur verið öld-
um saman. Og má því m. a. vænta þess, að
ákvæði þessa fmmvarps megi verða útlend-
ingaeftirlitinu til stuðnings.
Hinu gamla góða lagaheiti, manntali, hef-
ur að vísu verið haldið, þó að tilgangur og
ákvæði fmmvarpsins gangi miklu lengra,
með því að tilætlunin er að semja allsherjar-
mannskrár og halda þeim við. Má það öllum
ljóst vera, hversu mikill hægðarauki öllum