Sveitarstjórnarmál - 01.04.1949, Blaðsíða 31

SVEITARST J ÓRNARMÁL
27
til um ýtarlega leiguskilmála. í kaupstöðum
og stærri kauptúnum er rnjög víða farið að
bera á mikilli verðhækkun á landi og lóðum.
Enn fremur er það mjög algengt, sérstaklega
þar, sem landið er einkaeign, að kaupstaðir,
kauptún og þorp fá ekki land til umráða
með viðunandi kjörum, og torveldar það
mjög nauðsynlega þróun í byggingum, rækt-
un og öðrum félagslegum umbótum.
Hér skulu nefnd nokkur dæmi um ástand-
ið í þessum efnum:
1. í einum af stærri kaupstöðum landsins
var rnikill hluti byggingarlóðanna eign
ríkisins þar til 1943, að bærinn keypti
ríkislandið. Fyrir mörgum árum leigði
umboðsmaður ríkisins á staðnum ýms-
um borgurum stærri og smærri lóðir
fyrir mjög sanngjarnt verð, og mun það
hafa verið gert með samþykki þáverandi
ráðuneytis. Engin ákvæði voru sett í
leigusamningana um byggingarskyldu
innan ákveðins tíma né heldur um bann
gegn framleigu. Ýmsir af leigjendum
þessara lóða hafa látið þær ónotaðar, en
beðið eftir verðhækkun á þeim og selt
síðan leigurétt sinn fyrir afarverð. Fyrir
leiguréttinn á einni slíkri lóð, sem var
að stærð um 1200 ferálnir, varð bæjar-
sjóður t. d. að greiða nú fyrir skömmu
um 10 þúsund krónur, eða sem næst 8
krónum fyrir hverja feralin, og var sú
greiðsla ákveðin með mati.
2. í þessum sama kaupstað er verulegur
hluti af hafnarsvæðinu einkaeign. Mikil
vöntun er á hafnarsvæði fyrir útgerðina,
og er það almenn skoðun, að auðveld-
ast sé úr því að bæta með því að gera
stórfelldar uppfyllingar á þeim hluta
hafnarsvæðisins, sem er einkaeign að
nokkru leyti, og nota til þess uppmokst-
ur úr höfninni, sem er of grunn. Til
þessa hafa framkvæmdir ekki hafizt, að
því er ætla má, af þeim ástæðum, að
bæjarsjóður hefur ekki komizt að sam-
komulagi við eigendur hafnarspildunn-
ar um viðunandi endurgjald fyrir mann-
virkin af hálfu þeirra, er landið eiga.
3. í öðrum kaupstað, þar sem ríkissjóður
er eigandi alls landsins, var fyrir nokkr-
urn árum ýmsum bæjarbúum leigt tals-
vert af landi til ræktunar með mjög
sanngjömum kjörum. í leigusamning-
ana var ekkert ákvæði sett um ræktunar-
skyldu né bann gegn framleigu. Ýmsir
af leigjendunum ræktuðu ekki lönd sín,
en héldu þó leiguréttinum í rnörg ár.
Nú síðustu árin hafa þeir svo verið að
selja leigurétt sinn fyrir hátt verð, eða
allt að 2000 krónum pr. ha., enda þótt
engar umbætur hafi verið gerðar á land-
inu. Sterkar líkur eru til, að afnotarétt-
ur þessara ræktunarlanda eigi eftir að
hækka meira í verði, eftir því sem fólk-
inu fjölgar á staðnum og þörfin fyrir
landsafnot verður meiri.
4. í smáþoqri úti á landi, þar sem svo er
háttað um atvinnu, að fólkinu er lífs-
nauðsyn að stunda smábúskap samhliða
stopulli sjósókn á smábátum, er helm-
ingur landsins eign eins manns, er notar
það til eigin búskapar. Maðurinn hefur
ekki fjölskyldu og er kominn á elliár.
Hefur hann oftast haft vafasaman hagn-
að af þessum búrekstri sínum, enda er
allur búrekstur hans talsvert innan við
100 fjár. Þrátt fyrir mjög ákveðin til-
mæli hefur þessi landeigandi þverlega
synjað um sölu eða leigu á landinu,
enda þótt augljóst sé, að eina leiðin til
þess að tryggja fólkinu í þorpinu sóma-
samleg lífskjör sé að gefa því kost á af-
notum á öllu landinu, sem þama er
fyrir hendi.
5. Þorpið Hveragerði austan við Hellisheiði
er byggt á heitum stað, eins og kunnugt
er, og er landið einkaeign nokkurra