Alþýðublaðið - 24.12.1940, Blaðsíða 26

26
J ÓLABLAÐ
„GREAT EASTERN“
Undraskipið „Great Eastem**
A ÞESSU ÁRI voru 50 ár lioín siðan einu af ein-
Jíennilegustu skipum heimsins var lagt upp í
„kirkjugarð skipanna" í Bnglandi. Það var „Great Estern“.
Þegar pað hljóp af stokkunum var það talið eitt mesta
undraskip, sem nokkru sinni hafði verið byggt, og það
er óhætt að fuJlyrða, að bygging þess var einhver merki-
legasta tilraunin, sem ger'ð hafði verið í skipasmíðum til
þess tíma.
Þetta skip var smíðað af frægasta skipasmið þeirra
tima, Soot Russel, siamikvæmt teikningum enska verk-
fræðingsins Isambard Brunels.
Bruinel verkfræðingur hafði fengið þá hugmynd að
byggja skip. sem skapaði byltingu í ölium skipasmíðum og
sjióferðum, skip, sem yrði lengra en breiðasta bylgja á hafi
úti. En með því að byggja svo langt skip, taldist Brunel
til, að hægt væri að korrta i veg fyrir að skipið hygg'i
og veltist í sjónum, þó að hann væri mjög órór. Þá
ætlaði hann að hafa skipið svo hátt, að jafnvel hæstu
ölduíoppar næðu e:kki upp á efsta þilfar.
Þessi hugmynd Brunels leit mjög vel út — á pappírn-
Um, og honum gekk því mjög vel að útvega nægilegt
fé til þessarar merkilegU) tilraunar. Gerð skipsins, smíði
þess og allur útbúnaður var athugað af dæmafárri ná-
kværnni og ekkert atriði framkvæmt fyrr en menn töldu
það öruggt, að betra ráð væri ekki liægt 'að finna.
Reynslan hefir líka sýnt, að í mörgurn efnum er liægt
að fylgja útreikningum og aðferðum þessara skipasmiða
við stórskipasmíðar enn þann dag í dag. Það má nefna
sem dæmii, að enn hef,ir ekki tekizt að búa til betri
vatnshelda hlera í skiip, en Brunel og Russel tókst í
„Great Eastem".^
Tvöfaldur botn var settur I „Great Eiastern", enn frem-
ur fjóilir mjóir reykháfar, sex siglutré og voru fjögur
þeirra eins og á s'konmortuí, en tvö eins og á barkskipi.
Á hliðu/m byrðingsins voru stór hjól. í fimm ár var verið
að byggja þetta 110 metna langa skip, en oft varð að
hætta smíðinrti í bili vegna þess, að bæði verkfræðinginn
og sikipasimiðinn skorti reynslu til að byggja svo stór-
kiostlegt skip.
Árið 1859 var smíði sikipsins lokið og það var albúið
í reynsluförina. Nú fór þetta mi'kla skip í fyrsta si.nni á
sjó — og allir töldu það sögulegan atburð, eánhvem
siögulegasta atburðinn í sögu sjgiingalistarinnar.
En reynsluförinni lauk á hræðilegan hátt. Skipið hafði
látið úr höfn fyr,ir fullum seglum og öllum véium í
gangi, en sikynddlega kvað við regileg sprenging í því
miðju og 10 menn af sikipshöfninni létu lífið. Taugar
Brunels vei'kfræðings þoldu ekki þetta áfall. Áður hafði
hann lagt mjög að sér við smiði sikipsms — og meira
þoldi hann ekk,i. Viku seinna lézt þessi efnilegi maður.
Sögu „Great Eastern" var þó alls ekki lokið; aðrir
tóku við stiarfi Brunels. Nýjar athiuganir voru gerðar og
endurbælur framkvæmdar; en það var eins og einhverjar
óheiliavættir hvíldu yfir skipinu.
I upphafi hafði verið svo ráð fyrir gert, að nota skyldi
„Great Eastern" til liðsflutninga til Indlands. Talið var,
að það gæti tekið 10 þúsundir manna í einiu, en fljótt
'Kiom i ljós, að enginn þorði að taka á sig ábyrgðina af
því, að setja svo rnarga menn i einu um borð í skipiö,
og sérstaklega þó, þegar hvert slysið rak annað í sam-
bandi v.ið skipið. Það var því ákveðið að nota „Great
Eastern" til vörufiutninga til New York.
En mikil vonbrigði fylgdu einnig fyrstiu Atlantshafsferð
skipsins. Það kom að vís’u í ljós, að það var ákaflega
hraðskteytt, eftir hraða skipa á þeim tíma, en útreikningar
Brunels um stöðugleika skipsins í sjógangi reyndust
alrangir. Skipið tók hræðilegar dýfur og valt ógurlega,
og þar sem muíur innanborðs, borð, stólar og annað
þess háttar, hafði ekki verið naglfast, lenti allt á ringul-
reið 'Og varð inæstum ólíft um borð. Hvað eftir annað
komUst hinir fáu farþegar og skipshiöfnin í lífshættu af
þeirri ástæðu. En Brunel hafði líka skjátlast í annarri
grtein. Hann hafði við byggingu skipsins meðal annars
miðað stærð þess við vöruflutninga, en ekki tekið það
mieð í reikninginn, að það voru önnur lögmál, sem
réðu stærð farmanna, en stærð skipanna, sem fengust til
flutninganna. Hin mikia véliaiðja og hraða framleiðsla
var enn ekki byrjuð, og það kom því fljótt í ljós, að
það voru alls engin not fyrir flutningaskip á stærð við
„Great Eastern.“ Skipið fékk ekki nægan farm og lá því
enn veirr í sjó fyrir það, og auk þess borgaði útgerðin
sig ekki.
Skipið fóir pess vegna ekki nema einar 7 ferðir til
New Yoirk, og þar1 með var hætt að nota jþaö sem
flutningaskip. Eigendur skípsins höfðu tapað á útgerð
þess of fjár. — Betur tókst, þegar skipið var niotað til
t>ð leggja sæsima, en helztu sæsímalínurnar í Atlantshafi
voru liagðar af „Great Eastern“.j|— En smátt og smátt
gleymdist þetta undraskip og loks rákust menn á það á
hinni miki'il, sýningu í New Orleans. Þar hafði það verið
gert að fljótandi „hóteli“ og lá á Missisippi.
No-kkrum árum seinna fréttu menn, að það hefði verið
gert ,að kolageymslu í Gibraltar — og loks var það
tekið og sett á sýningu, í Engliandi. Eln í heilan manns-
aldur var „Great Eastern“ þrátt fyrir allt' stæBsta skip
heimsins. Svo langt var Brunel verkfræðingur á undan
samtíð sinni.
Árið 1883 var skipið dregið í fjöru og þar var það
höggvið upp
V