Alþýðublaðið - 24.12.1940, Blaðsíða 27

ALÞÝÐUBLAÐSINS
27
Rógmálmur
Frh. af 10. síðu.
Nei, ég fullyrði, að hami sé það ekki heldur. Ég hefi
lesið söknuð og tómleika á milli línanna i bréiunum
hans. Hann er of stórlátur til að kvarta. En mér er sagt,
að hanin sé orðinn hvítur fyrir hærum og frændi okkar
úr dalnum, semvég hifti í Vesturheimi, sagði mér að hann
salknaði mín alltaf. „Þú áttir aidrei að fara að heiman,
Gunnsteinn, mælti hann raunalega. Við Freysteinn bróðir
þínn vioruim trúnaðarvinir; hann sagðist aldrei líta skugga-
lausan dag fyrir söknuði og samviskubiti yfir [)ví, að
hafa keppt við pig um jörðina. En þetía var eins og hver
önnur vitjeysa af ykkur. Þio hefðuð báðir getað búið í
Gioðadal — og hvor uim sig stórbúi, eins og nú hagar til“.
. Ég varð þögull við og frænidinn hafði það á tilfinn-
ingunni, að hann hefði hreyft við illa grónu sári. „Jæja“,
mælti hann, eftir langa þögn, sem á datt — „bróðir
þinm er nú samt sem áður gæfumaður: vel látinn, vei
giftur og faðir fjölda efnilegrá barna þú mátt ekki
taka þetta allt of hátíðlega — hann var dálitið ör af
víni þegar hann sagði þetta við mig, blessaður. Nú —
svo er heldur ekki loku skotið fyrir að þú getir enn
farið heim í Goðadal og sezt að hjá tvibura bróður þín-
umi, gifzt einhverri dalastúlkunni eða þé — ef þú v'illt
ekki giftast — tekið eitthvert bróðurbarn þitt þér í sonar
eða dófturstað, fært ættjörð ög óðali efni þín og borið
beinín 'netma a gamia landlnu — ei' þér er farið að
l'eiðast itakkið um netmtnn,
Þannig fórust þessum frænda minum orð.
NEI —/ eg fer vist ekki heim i Goðadal á meðan ég
lifi. En trúað gæti ég því, að skyggnir menn sæu
svip minn þar á reiki þegar ég er ekki lengur í tölu
lifenda — jafnvel fyrr. — Það er í mér eitthvað, sem
engir ytri atburðir fá breytt og, sem hvergi á jörðu
finnur frið, nema í æskumold. Ég er óðalsbóndasonur-
inn, einn af hlekkjum ættarfestarinnar — ég braut
mig sjálfur úr festinni og skortir nú tengslin við bróð-
urhlekki mína.
Ætt óðalshöfðingjans er eins og rót, sem getur hvísÞ
ast í allar áttir niðri í mioldinni, þó að aðalrótin vaxi
beint niður. Þannig getur ættin breiðst út um allan
dalinn — heila sveit — án þess, að finna sig slitna úr
tengslum. Já út um heilt land. Málið er sama, sagan
er sú sama fyrir sunnan og norðan, austan og vestatf
þó að hver sveit og hver landshluti hafi sín séreinkenni,
þá bindur málið og sagan þjóðina alla í eitt. En lengra
ná þær rætuir ekki. Utan við ættlandið er auðn og tóm
fyrir einstaklingin, sem er borinn og barnfæddur heima
á ættjörðinni. Það er að vísu hægt að nema land í ann-
ari átfu, en fyrsti liðurinn verður allt af útlægur, sá næsti
festir rætur og tileinkar sér mál og sögu og hinn þriðji
tiiheyrir að fullu landinu, sem til var flutt. Þannig var
þetta með þá, sem námu ættjörð okkar — ísland. Og
þannig er það í Ameriku nú.
Sá, sem fer að heiman fullorðinn festir ekki rætur á
ný í öðru landi — ekki til fulls. Hann tárast í leyni,
þegar'hann sér fuglana að heiinan á ferð, (Lóur á akri)
— hann grætur þegar hann heyrir þjóðsönginn, — sóÞ
barðið á hattinum skyggir að vísu á tárin og bros al-
hetmsborgarans felur sorgina í sóibrendu andlitinu. En
rótinni blæðir inn — hún var slitin upp fullvaxin.
Bn þar, sem þjóðþi á stórt og Utt numið land, er ó-
þarfi að skapa sér hlutskifti útlagans, eins og ég gerði.
Það var aðeins skilningsleysi og bráðlyndi þess, sem
alit í einu stendur augliti til auglitis við ástæður, sem
hann hefir aldrei krufið til mergjar, sem lét mig flýja
land mitt og þjóÖ. Þögn föður okkar og ugglaus æska
okkar bræðranna var undanfari þeirrar stórhrtð-
ar sem á skall. Enginn hafði leiðbeint okkur hið minnsta
né varað okkur við töfrum jarðarinnar — óðalsins, er
við umnurn báðir jafn barnslega blint og heitt.
Já — rætur jarðeigandans kvislast um land allt, svo
að þess vegna hefði ég eins vel getað búið nú, sæll og
sjálfstæður jarðarhöfðingi í öðrum landsfjórðungi en
Goðadaiur stendur í. Ef þá hefðu verið komnar bifreiðar,
er þjóta um iand allt, hefði ég máske hnippt í bílstjór-
ann undir Ingólfsfjalli og sagt: Stopp, laxmaður! -• Stig-
ið glaður út og gengið spölkorn inn í hávaxinn puint-
akiurinn og fundið ylinn af gróðrarmoldinmi leggjia upp í
iljar mér — horft yfir landið og u>pp. í dimmblátt, skýl-
andi hamrafjiallið og sagt: Hingað og ekki lengra. — Má-
ske hefði ég lika setið kyrr, alla leið austur undir Eyja-
fjöllin — en eins og vaknað af leiðslu, þegar ég leit upp
iil fagurgrænna hlíðanna og sá grundirn-ar breiða út
faðminn. Hver veit? — En ég var ungur og óreyndur
og fannsit að Goðadalur vera allmr heimurinn.
"0 G HEFI nú verið að stildra fram úr því, sem ég
skrifaði sxðast. Tunglsljósið er tæplega eins hvítt,
né stjörnubirtan eins demantsskær og þegar ég .stóð
við að skrifa þau blöð hérna á verðinum. Ef til vill
mundi einhver segja, að það væri ekki sambærilegt, áð
standa á verði og skrifa um tilfinningamál — en mér
hefiir það aldrei orðið að meini. Það er sem varðmaðurinn
í mér sé orðinn eitt, með hafi, himni og gnoð og finni
umdir eins ef eitthvað sé'rstakt er á seyði. Ég hefi aldrei
svikið starf mitt með þessum litlu blöðum. Varðmaður-
inn sleppir aldrei sinui vakandi athygli, þó að utlaginn
reki raunir sínar og hripi eitthvað, í flýti, á blöðin sín
við tunglskin, stjiö'rnuljós og birtuna frá náttljósum brun-
andi skipsins. Ég elska þessi nætiurljós, yfir sofandi
skipshöfn og auðum þiljum, þau eru vinir niínir, eins og
máninn og stjörnurnar og hafa vakað með mér marga
háseta, bátsmanns- og stýrimanns-vöku. Já — stýrimanns,
en hærra fylgjiumst við ekki að; því að ég ætla ekki að
verða skipstjóri. Það var einmitt þegar að því var komið,
að ég fengi skip — að þnáin heim til Islands magn-
aðist á ný. Ég hefi enga löngun tii þess að stj;órna
stóru skipi, fremur en að eiga stórt land og stjórna
Stóru búi. Æskan og [ stórhugurinn eru slokknuð. —-
Heimþrá mín lýsir sér i sárri bamslöngun eftir því, að
vera orðinn lítill drengur á ný — leiðast með öðnun