Morgunblaðið - 02.11.1963, Síða 16

16
MORCUNBLAÚIÐ
Laugardagur 2. nóv. 1963

'AKA ISLANDS:
stundinni lengur en
stríðsnauðsyn krefur^
dagur, Jjegar
átök stórveldanna
néðu tll Islands
DÁtííJXSHH' 1vftr lr6x þi4A 1M«^«Ki»
b*r8& f Roliwu <* ö*Ult. fcráf»*(t*.T»riö*. íww
hr«%» fcMHfa ii}«rvti w*.r*r«tsmw. Iwr prv bft tan ai, í ***-
Uyrfuo wf'i* timvttte i tóWwktMUv nm <K|*m **» hr* t*nc(
wA( w t-'ío rrri(«/ *p£» m« bvenrij
ííi«r ftkufu r»Jriílr *lfei}*iel»tr9HT»r í ntiVrwn drilitnm;
BíatólCKW fiÖMA.
f)» klokJf.n þvfA •ttKMftU rsriofte*, »*»i íl«*iel » *wl«J /Kr
TO fmti IntMo <•>..- ,< r’ÞU' fc. -i <f*tp
Kxttoo loirit f/rjr <>'.*«■ \vrx* h«l W«Kk bn-WD <w i tíri bofK.x* Br-ot.* vfftftj >
«*>*•>*/. h.-«rr*r þíMltt Wo v.fffft — oum hyx* r*fcff v«* »i lt*«tft
*V»<. -Sffc i frrlj tocu, iot. fc*5 v«o *tí(J WtWftíf. or*tl W
«wu * í«rí ..!«OT * b*ftiMb»kk» frft >*«( •»ruxi »1. krtittr i«0 WÍO_ra( *nnoio.»d
« « h -||«A «KTT„ tn„« o6tt *ofO «11» 1, í teHlek.p ,, * tvtxKx^nJt*.
H™ fcorfo >n ( Suftd. •» eílM* (OKrfor-jdnw upp •» bftfMrbftkkkKoro fjrrir rr«ó«a
a*íwfiú<i? f>4 v*r: Jtbikloiid &.Jp *«*k {■«• f/nrfjt b«B8 * Uorf, A tarilo«ffr*kfck>iprp:
. (ftriftlinurfr JI* fftlki Noftkfir kiK«U m»m8 »Í8: frrfl.r flújfvMUfMiiikí « ttri «»r t»r ltíán
Bdn
Vift (•njipoxgjlu6nx Mtv bl»tf fcrr-ki. 'rfuwmc fr*r itti MiftunMi W«Ssio» t»J
m Ut. Jtapftkfrf ♦*4tr»í(xo. op .porfc k*f" *«B Jijrr »*ri «« 1». rm, ota» 0* ftctHS **r
«•) | bl«8t«>. I f*r. rfc. Þ»n WttU oppt*S*fo*. *'« þft«M ítftrtlftiftrf. o4#U Ml, »n fcwm xvarefc
fc-t lrf. m r*lrt.;*f ur. .» f.«* r«-ri ckk> auo.-B u> llt«r tari'nr x»í
MWB DREIFtSfT 1» BÆlKN.
rií xxr f/lfct Jifti i fcifo«rtí»>li»(Kue. Ko {>•*»* l«r »lrrtt iniollft rokivir fcoKdfo* mwuM
4roif>lu. 1 fi5kr.il<r 'lör-.r/jr ute t.inoii. ■ Allir vwrti fcrrmrtoi ro>8* roplirtfc bioio-.
Jfc*tr«vii*u Krxli upp i o*-v»r |.foltx«t uB fcvrr rvort fckfSi »1U kfcerftK.t blolvofc «í
•fna* i-*b*r irjtp 1 h.riitii koto, t*ku xumtr höjfur.uy i.n.lr ubp fcfí «>r upprtráta *f bKKoro.
*T >*tr fchffcit KirftfrrBJx, x*o riji ytíí itftl' *ÍW h»«t fcftldiB vion
A 8r.WKo.nir. xluodu **f lifctfc drrifl un atlxo MlðbfcihK. V*» brrwrBor • gMah^encn
af fyi.r fri.M»il rimnrftúBloKi (lúributo* u« ftMUfcdMo. Kn olrtnd kom <i«i|«i brrnpiSor. íoo:
M 8*J«roKrr»8,ir.»
B» »f tirrfd lií«v< If tro. xroi ffMt kwtú upp i broinn (rkh »8 iMfcWtök.'Jlift-KHt 1 Tkv
fftfdk»i«tr»ff. Rnyoitii loorottoriiiroff fymr •# «pK* trtjiínxltúrgitvx. Kx rr fcod «kfc> tíkbb «■
Wrftro br<.fio.iOit»vif»l«KJ
Kk vrrft.tr:trrMog bmúkfclMitui* um iia'.rai ckfci rxktft bJlpiu-, 0010» liviS bfitr *on
•Jrr idrxi ofc gi-t'ifcb-ofHMo ö* xporfci bwrt b*r iurrv aokicrir fri68v»rt*f ^krt.Jlr.Vxr# rtokuot
ftOklurt Mk k fcvI, «5 lorriKrnitirftif fftro lon I (Mt'kos illálprioíl.brr.ln-
Pjftflr*ff»niir vvtft 1 ftMifcflranom *om. vnro >iftji4:*hmr 0» |i».r (fc-liir am borfl í »•« brr
•: akipor.i* iri. x( bjflftvcrjft *«lu br'roi'ororr.ii. ní.'vvrf ur i bior.ubt i>(t Wku þi biotiom. . Hrfir
ktKffcS •kk. írofti* rfrtift ff.r hvrrjtr (-•«• vuru
IrtSKl R.SM8MAÖVHNN HANfrTKKlNN
K.OI. twrtOftK-ufcúf.K'.Kn fftr opp 1 Tftn*ölu 0» (*» ftjrr >u.8u utobvrrfi- lni.tj.8 bf?«»
f»»8l..r- 'r i-.v- .J. i;..rtwl, Aftrff rn trrvr.J<u h. i-fclpl# hb<8u h«fl nukkurt rtKab«nrt »48 t»oU,
«*M mxni.xfrrí 1-1 o8 -r(Mr-.rtx5or þ>-fc» rft-ftl-inoon-.n'. t '<•»•*(«. t)(f »8r • r» b,8 t.»ufc» b«r-
M bftr frir »8 rvvkur fc vi,>« frnr 6, um #t i»i!k. »v 1 mlkfll. u* oo,*ur rliro. ♦«» i fccon«
frwrox u.ituvci. olr ,fcu, b.,frt, ,-prí ojrr fc-rcii, f-r.r hvurt l.jrr vxr .v* í-rx 1, tjxt .^-r 4rlU .
fctc »8 birr v*-ri tom rtiUfuflu nO rftrtift. »rn blfcmno •Jbkkvll.í-ÍK. þyrfli »<5.
I'm k< 9 > xr frjlifcl ffcfðtxnprSuriiiM 4r. tJ<r|»<b, k*oa bnxx <.# Jtftrii ftutt ' ! •>'>■• iV**k«
rn»B A AtrtfAU «ÍÖU
- ivcx,xx.>ur C.uio «, oío■«->»*> <« Mtbm^ritSr ,5W» ,„>* :
<x-:,:x:r**<.vw Tob< trr.fctao!: Kr< «<.-*>l-K«t»ií.^4*kro»: lfK : :
•. Iv.vh.Viv. l-nrO:- ,.-x.lOUH l*k»-0->» uf, Wn fcl,r,A<ri, •í.tO'U**
- x\!urt>kl<h *- Ili,uxk“
Laugardaginn 11. maí >940 var nær allt blaðið undirlagt vegna
hernáms Breta á íslundi. Þannig leit forsiðan út.
tapar urðu í vondum veðrum.
í þessu ágripi er aðeins hægt að
minnast á fáeina slíka atburði,
en leitazt við að þeir, sem sagt
verður frá, gefi sem víðtækasta
mynd af því sem gerðist þessi
myrku ár.
„Fimm skipverjar á Fróða
drepnir í skothríðinni frá kaf-
bátnum“ segir í aðalfyrirsögn
blaðsins fimmtudaginn 13. marz
árið 1941. Linuveiðarinn Fróði
hafði orðið fyrir árás kafbáts,
er hann var staddur um 200 sjó-
mílur SA af Vestmannaeyjum
snemma þriðjudaginn 11. marz.
Skaut kafbáturinn nokkrum
sinnum að bátnum og hæfði m.a.
brúna. Fimm af áhöfninni voru
drepnir í skothríðinni, þ. á m.
skipstjórinn, sem lézt af sárum
sínum áður en Fróði komst til
haf-nar. Auk þess særðist 1. vél-
stjóri, sem fékk skot í báða
handleggL
Þeir skipverjar sem eftir voru
sigldu í átt til lands á sundur-
skotnu skipinu og tókst þeim
að komast hjáJparlaust til Vest-
mannaeyja.
Hinn 21. marz er frétt í blað-
inu um, að útgerðar- og sjómenn
muni fyrst um sinn stöðva sigl-
ingar til Englands vegna árás-
arinnar á Fróða og togarann
Reykjaborg, sem kafbátur skaut
í kaf undan Hebrideseyjum með
þeim afleiðingum að 13 íslend-
ingar fórust. Var ákvörðun þessi
tekin á fundi með atvinnumála-
ráðherra, Ólafi Thors.
Morgunblaðið skýrði frá því
með stóru letri 26. marz, að
þýzka útvarpið hefði tilkynnt
kvöldið áður, að Þjóðverjar
hefðu lýst hafnbanni á ísland.
Var haft eftir þýzka útvarpinu
að vegna „hins ólögmæta
hernáms Breta á dönsku eyjunni
íslandi, yrði ekki hjá því kom-
izt að láta ófriðarsvæðið ná yf-
ir lsland.“
Þriðjudaginn 29. apríl skýrði
blaðið frá einstæðum atburði í
sögu blaðamennskunnar á Is-
landi. Brezka herstjórnin hafði
bannað útgáfu Þjóðviljans og
handtekið báða ritstjóra blaðs-
ins og einn blaðamann þess og
flutt til Englands. Herstjórnin
gaf Þjóðviljamönnum að sök
að hafa misnotað frelsi það, sem
hún hafði veitt íslenzkum blöð-
um, með því að æsa verkamenn
og aðra gegn Bretum. Á þess-
um tíma var enn vináttubanda-
lag milli nazista og kommúnista.
Morgunblaðið mótmælti þessum
atburði, svo og Alþingi, enda
var einn af Þjóðviljaritstjórun-
um alþingismaður.
„Alþingi lýsir yfir rjetti íslend
mga til fuilra sambandsslita við
Danmörku“ er fyrirsögnin laug-
ardaginn 17. maí 1941. Nóttina
áður hafði Alþingi samþykkt
þrjár tillögur um sjálfstæðismál-
in. f þeirri fyrstu var lýst yfir
rétti fslendinga til fullra sam-
bandslita við Danmörku og að
þeim verði ekki frestað lengur
en til styrjaldarloka, í annari
var lýst yfir því, að ríkisstjóri
skyldi kosinn til eins árs í senn
og honum falin þau völd, sem
konungur hafði áður, og í þeirri
þriðju var lýst yfir vilja Al-
þingis um, að lýðveldi yrði stofn
að á íslandi jafnskjótt og sam-
bandinu við Danmörku hefði
verið formlega slitið.
Morgunblaðið skýrði þessu
næst frá því hinn 18. júní 1941,
að Sveinn Björnsson hafi verið
kjörinn ríkisstjóri í Samein-
uðu Alþinigi.
Þriðjudaginn 8. júlí 1941
skýrði Morgunblaðið frá því í
5 dálka frétt, að Bandaríkin
hefðu tekið að sér hervernd fs-
lands samkvæmt samkomulagi
íslenzku stjórnarinnar og forseta
Bandaríkjanna. Segir í fréttinm
að Bandaríkjaher sé kominn til
landsins og muni taka við af
brezka setitliðjnu. Þar segir einn
ig, að Alþingi verði kvatt sam-
an til skyndiaukafundar næsta
dag og mum ríkisstjórnin gefa
því skýrslu um málið. í sama
blaði er sagt frá boðskap Frank-
lins D. Roosevelts, Bandaríkjafor
seta, varðandi samkomulagið
við íslenzku ríkisstjórnina. Þetta
þóttu mikil tíðindi á þessum
tíma, því Bandaríkin voru ekki
þá orðin aðilar að styrjöldinni.
„Winston Churchill forsætis-
ráðherra Breta kom til Reykjavík
ur í gær“ skýrir Morgunblaðið
frá með stóru letri sunnudaginn
17. ágúst 1941. Nákvæm frá-
sögn var í blaðinu af þessum
óvænta merkisviðburði, en mikil
leynd hvíldi yfir ferðum Chur-
chill á stríðsárunum. Kom hann
til Reykjavíkur eftir fund, sem
hann átti með Roosevelt Banda
ríkjaforseta um borð í herskipi
á Atlantshafi, ekki ýkja langt
frá íslandi.
Blaðið skýrir frá því, að Chur-
chill hafi heimsótt Svein Björns
son, ríkisstjóra, í Alþingishúsið
og að hann hafi haldið stutta
ræðu af svölum þinghússins við
áköf fagnaðarlæti áheyrenda. Á
Suðurlandsbraut var hersýning
í heiðursskyni við Churchill,
sem einnig heimsótti flugmenn
í búðum þeirra og fór í heim-
sókn að Reykjum í Mosfellsveit,
þar sem hann undraðist mjög
hina heitu hveralæki, dýfði hendi
í þá hvað eftir annað fór því
næst inn í gróðurhiisin og las
vínber í lófa sér. Hafði Ohurchill
mikinn áhuga á því, hvernig
hverahitinn væri hagnýttur. Síð-
ar um daginn hélt hann heim-
leiðis, en blöðunum var bannað
að birta nokkuð um ferðaáætl-
un hans.
Samskiptin við hið fjölmenna
herlið á íslandi voru furðulega
árekstrarlítil, en stundum brá
illilega út af því.
Miðvikudaginn 27. maí 1942
birti Morgunblaðið sorgarfregn
og var fyrirsögnin þessi: „Amer-
ískur varðmaður verður 12 ára
dreng að bana.“ Undirfyrirsögn-
in var: „Skaut drenginn með
hermannariffli í höfuðið. —
Drengurinn var að leika sér á
götunni við herbúðir og hafði
farið upp í herbíl."
Atburðurinn varð á hvíta-
sunnudagsmorgun kl. 11.15 og
var drengurinn, Jón Hinrik
Benediktsson, að leika sér á göt-
unni framan við herbúðirnar við
Hallveigarstíg ásamt leikbróður
sínum.
Jón litli hafði tvívegis farið
upp í hermannabíl og hafði varð
maðurinn rekið hann út úr hon-
um. í seinna skiptið beindi her-
maðurinn byssu sinni að höfði
drengsins og hleypti af. Féll
drengurinn í götuna og lézt strax
en hermaðurinn gekk inn í her-
stöðina. Hermenn komu hlaup-
andi, þegar þeir heyrðu skot-
hvellinn og fluttu drenginn í
spítala, en það var um seinan.
Varðmaðurinn var þegar hand-
tekinn, svo og næstu yfirmenn
hans. Síðar fékk varðmaðurinn
þungan dóm vegna þessa glæps.
„Átta manns deyja úr áfeng-
iseitrun í Vestmannaeyjum“
hljóðar fyrirsögn í Morgunblað-
inu miðvikudaginn 11. ágúst ár-
ið 1943. Segir í fréttinni, að lík-
legt sé talið, að fólkið hafi drukk
ið tréspiritus úr tunnu sem
fannst á reki og ennfremur að
nokkrir liggi veikir í sjúkra-
húsi, þar af tveir þungt haldnir.
í frétt næsta dag er skýrt frá
því, að níundi maðurinn hafi
látizt í Eyjum af því að drekka
eiturvökvann og að alls muni
um 20 manns hafa veikzt af
honum. Bæjarfógetinn í Vest-
mannaeyjum sendi sýnishorn af
vökvanum til Reykjavíkur og
við efnagreiningu hjá Atvinnu-
deild Háskólans kom í ljós, að um
tréspíritus var að ræða.
Tunna sú, sem tréspíritusinn
var í, fannst á reki úti á sjó
og höfðu skipverjar á bát frá
Eyjum hirt tunnuna og farið
laumulega með. Skaut spíritusn-
um fyrst upp á þjóðhátíð í Her-
jólfsdal.
Á árinu 1944 bar eitt mál æg-
ishjálm yfir önnur: Sambands-
slitin við Dani og stofnun lýð-
veldis á íslandi.
12. jan. lagði ríkisstjórnin
fram á Alþingi frumvarp til
stjórnarskrár fyrir lýðveldið ís-
land og tillögu til þingsályktun-
ar um niðurfellingu dansk-ís-
lenzka sambandslagasamnings-
ins. í marz var stjórnarskrár-
frumvarpið samþykkt á Alþingi,
svo og sambandsslitin að sjálf-
sögðu, en fyrst skyldi leggja á-
lyktanir þingsins undir atkvæði
þjóðarinnar. Skyldi það gert 20.-
23. maí. Áður en þjóðaratkvæða
greiðslan fór fram, barst orð-
sending frá Kristjáni konungi X.,
þar sem hann kvaðst ekki geta
viðurkennt lýðveldisstofnun á
íslandi, meðan þáverandi ástand
vari, en Danmörk var þá her-
setið land.
Þjóðaratkvæðagreiðslan fór
þannig, að sambandsslit vildu
71.122, en 377 voru á móti. Auð-
ir seðlar og ógildir voru 1.559
Með lýðveldisstjórnarskránni
voru 69.435, en 1.051 á móti.
Auðir og ógildir voru 2.572 seðd-
ar. Eru ekki dæmi jafn eindreg-
innar viljayfirlýsingar í frjáls-
uim kosningum í nokkru landi.
17. júní 1944: Lýðveldi stofnað.
Þingfundur var haldinn að Lög-
bergi 17. júní, og lýsti forseti
Sameinaðs þings, Gísli Sveins-
son, yfir því, að stjórnarskrá
lýðveldisins íslands væri geng-
in í gildi. Þá var Sveinn Björns-
son kosinn forseti íslands. Hlaut
hann 30 atkvæði, Jón Sigurðsson
frá Kaldaðarnesi 5, en 15 seðlar
voru auðir.
Allir, sem vettlingi gátu vald-
ið, komu til Þingvalla þennan
dag, svo að þar var sannkölluS
þjóðhátíð. Mikil hrifning ríkti á
staðnum, þótt þétt sallarigning
væri og töluverður vindsvali aí
suðvestri. Mikla ánægju mann-
fjöldans vakti það, er lesnar voru
árnaðaróskir frá Kristjáni kon-
ungi, sem bárust í símskeyti um
miðjan dag.
Hér kann ýmsum að þykja
frásögnin ærið snubbótt af svo
merkum atburði, en riimið leyf-
ir ekki meira. Verður hér eftir
að stikla á stóru, enda eru at-
burðirnir því fastgreyptari í hug
um manna, sem þeir eru nær
í- tímanum.
„Kafbátur sökkti Goðafossi".
Þannig var fyrirsögnin á for-
síðu Morgunblaðsins 11. nóv.
1944. Daginn áður var skipið 1
Faxaflóa á leið til Reykjavíkur
frá Bandaríkjunum, þegar kaf-
bátur sendi því tundurskeytL
Skipið sökk á sjö mínútum. 24
menn fórust, en 19 komust af.
Alla aðfaranótt laugardags beið
mikill mannfjöldi frétta af þesa
um átakanlega atburði á hafn-
arbakkanum í Reykjavík, þar á
meðal margir vinir og vanda-
menn skipverja og farþega. Á
laugardagsmorgun, þegar kunn-
ugt var, að 24 hefðu farizt, sýndu
borgarbúar samúð sína með því
að draga fána í hálfa stöng.
Segja má, að þjóðarsorg hafi
ríkt vegna þessa atburðar.
En skammt er stórra höggva
í milli.
„Dettifossi sökkt. 15 manns
saknað — 30 bjargað". Þannig
var forsíðufyrirsögnin 24. febr-
úar 1945. Skipið var á siglingu
nálægt Skotlandi, þegar það varð
annað hvort fyrir tundurdufli
eða tundurskeytL Sökk það á
5 mínútum.
„Friður í Evrópu“ stóð yfir
þvera forsíðu Mbl. 8. maí 1945.
Reykvíkingar fögnuðu friðnum
þann dag, en þegar líða tók á dag
gerðist talsverður ófriður í borg-
inni. Þótti mörgum kynlegt, að
á sjálfan friðardaginn skyldi ó«
friður fyrst skella á 1 bænum.
Áttust þar við fjölmennir br< zk-
ir sjóliðar annars vegar og borg
Miðvikudagiim 10. april 1940 birti Morgunblaðið fréttina um
innrás Þjóðverja í Danmörku og Noreg. Um daginn gaf blaðið
út fregnmiða og spjöld með nýjustu fréttum, sem voru sett út í
glugga ritstjórnarskrifstofanna. Múgur manns var allan dag-
inn í Austurstræti til að lesa fréttirnar.
Winston Churchill heimsótti Reykjavík óvænt 16. ágúst 1941.
Daginn eftir var þessi mynd ein af fjölmörgum, sem blaðið
birti frá heimsókninni. Churchill gengur úr Alþingishúsinu
eftir heimsókn til ríkisstjórans, Sveins Björnssonar. Churchill
talaði einnig af svölum Alþingishússins.