Morgunblaðið - 02.11.1963, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ
' Laugardagur 2. nóv. 1963
Myndin er tekin í Hollywood, er Pétur Ólafsson var á ferða-
lagi um Bandaríkin sem blaðamaður 1955. Með Pétri er
Bob Hope.
FYRIR tuttugu og fimm árum
gátu setjaraVélamar, sem Mbl.
liafði yfir að ráða, sett um það
bil 120 þús. stafi á dag. Blaðið
var þá átta síður, en stundum
tólf og stundum sextán og stund-
um meir, og auk þess kom út
Lesbók á sunnudögum, en „ísa-
fold og Vörður“ kom út einu
sinni til tvisvar í viku, átta síður
í hvert sinn. Nú árið 1963 hefir
MbL vélakost til þess að setja
(sé notaður sami mælikvarði) um
500 þús. stafi á dag og prentvél,
sem getur prentað 15 þús. eintök
af 32 síðu blaði á einni klst.
Prentvélamar, sem blaðið hafði
fyrir aldarfjórðungi voru tvær,
og voru fjórar síður prentaðar
í hvorri þeirra. Þær gátu hvor
um sig prentað aðeins um 1500
eintök á klst. Til þess að geta
komið Morgunblaðinu til kaup-
enda „með morgunkaffinu“, urðu
fyrri síðurnar fjórar að vera til-
búnar til prentunar kl. 9 að
kvöldi, en hinar síðari helzt ekki
seinna en kl. eitt að nóttu. Síðari
síðurnar, sem voru helztu frétta-
síður blaðsins, voru þó sjaldnast
tilbúnar til prentunar fyrr en á
öðrum tímanum, og stundum ekki
fyrr en á þriðja og fjórða tíman-
um. Þegar þetta bar við áttu af-
gjreiðslumenn blaðsins ekki sjö
dagana sæla að morgni næsta
dags, því að blaðið var þá ekki
komið til reiðra kaupenda fyrr
en undir hádegi. Mér er í þessu
sambandi sérstaklega minnisstæð
nóttin, sem ísland var hernumið
vorið 1940. Ég var nýkominn
heim til mín frá blaðinu klukkan
þrjú um nóttina, þegar- Valtýr
hringdi til mín og kvaðst hafa
verið vakinn með óljósum fregn-
um um að herskip væru komin
á ytri höfnina í Rvík. Klukkan
var orðin sex um morguninn,
þegar við höfðum fengið það
endanlega staðfest að ísland var
£ raun og veru orðið hersetið
land. En samt sem áður, og þrátt
fyrir fornlegan vélakost, tókst
okkur að hafa fregnina um her-
námið með hinni frægu hernáms-
tilkynningu í blaðinu morguninn
©ftir — fyrstu blöðin strax klukk
an átta.
Vélarnar skipta kannske mestu
máli
Ég byrja hér á að nefna
vélakiost Morgunblaðsins, vegna
iþess að ég sá á sínum tíma
í fimm binda ritverki um sögu
Lundúnablaðsins „Times“, að
gengi sitt (sem áhrifamesta blað
1 heimi) teldi blaðið fyrst og
fremst því að þakka, að það
hefði ávallt lagt höfuðkapp á að
eiga góðar vélar og reynt að
ganga á undan öðrum blöðum
með tæknilegar nýjungar. Þegar
rætt er um góðan vélakost er
fyrst og fremst átt við fullkomn-
ar setjaravélar og hraðgengar
pressur, en einnig, og jafnframt,
hentug prentletur og fljótvirk
tæki til þess að afla frétta og
koma þeim með sem minnstum
töfum til blaðanna, og koma síð-
an blöðunum fljótt og vel til les-
enda. Góðir blaðamenn skipta að
sjálfsögðu einnig miklu máli.
Fyrir tæpri öld vann „The
Times“ einn af hinum stóru
fréttasigrum sínum, er blaðið
birti heima í London „friðar-
samninginn í Berlín 1878“, sama
daginn og samningurinn var
undirritaður í Berlín. Til þess að
þetta gæti tekizt, þurfti blaða-
maðurinn, de Blowits, að leika á
sjálfan járnkanslarann Bismarck,
en einnig að treysta á stálminni
sitt. Honum hafði tekizt að kom-
ast yfir mestan hluta samnings-
ins, en hafði þó aldrei fengið að
sjá formála hans, heldur var for-
málinn ásamt tveimur síðustu
greinum samningsins, lesinn hægt
upp fyrir honum. Blowitz skrifaði
þessa kafla samningsins upp
eftir minni í járnbrautarklefa
sínum á leiðinni frá Berlín til
Briissel, en þaðan var firðsam-
band við London, og þannig tókst
honum að koma öllum heim-
inum á óvart. Um svipað
leyti og þetta gerðist úti í hinum
stóra heimi, áttu erlend tíðindi
alllanga og stranga leið frá meg-
inlandi Evrópu til hins kalda
lands, íslands. Eins og menn vita
andaðist Jón Sigurðsson forseti
í Kaupmannahöfn 7. des. árið
1879. Það liðu tveir mánuðir, þar
til fregnin um lát forsetans birt-
ist í ísafold, en þá gerðist það
líka með öllum þeim leturbreyt-
ingum sem hæfðu stórtiðindum
þeirra tíma. Fregnin birtist í ísa-
fold þann 1. febrúar 1880, en
póstskipið hafði komið frá Kaup-
mannahöfn daginn áður.
Fréttatæknin
Mörgum mun sjálfsagt finnast
skrítið að hugsa til þess nú að fyr
ir aðeins aldarfjórðungi fengust
ekki erlend blöð hingað til lands-
ins nema á viku til hálfsmánaðar
fresti. Erlend fréttaöflun Morgun
blaðsins fór á þessum árum að
mestu leyti fram um erlendar
útvarpsstöðvar, þótt blaðið fengi
raunar daglega stutt fréttaskeyti
frá Khöfn. Hlustað var reglulega
allan daginn á fréttasendingar
frá London, Berlín, Stokkhólmi
og stundum frá Kaupmannahöfn
og Oslo. Fyrir síðari heimsstyrj-
öldina, og eftir að hún hófst,
hlustuðum við einnig nær dag-
lega á stuttar fréttasendingar
ameríska blaðamannsins Willi-
ams Shirers, sem varð heims-
frægur nýlega fyrir bók sína
„Rise and fall of the third Reich“.
Þegar frönsku hershöfðingjarnir
gáfust upp fyrir Hitler og hers-
höfðingjum hans í járnbrautar-
vagninum í Compiegneskógi fyrir
utan París vorið 1940, stóð Willi-
am Shirer nokkur skref frá vagn
inum, en við á Morgunblaðinu, í
þúsund kílómetra fjarlægð, hust-
uðum á lýsingu hans á atburð-
unum, srvipbrigðum manna og
öðru, jafnhratt og þeir gerðust.
Af þessu má sjá að við stóðum
ekki svo mjög illa að vígi um
öflun erlendra frétta, þótt ekki
geti það jafnast á við firðritana,
sem blöðin hér í Rvík hafa í dag,
eða þá góðu aðstöðu um frétta-
öflun, sem skapast af daglegum
flugsamgöngum við útlönd. f dag
hefir Mbl. ennfremur sex setjara-
vélar, þar sem áður var aðeins
hálf önnur setjaravél, að ég ekki
minnist á þann höfuðkost, sem
nú er orðinn nokkurra ára gam-
all, og fólginn er í því, að allar
fyrirsagnir á greinar eru settar á
vél, en voru fyrir tuttugu og
fimm árum settar úr lausaletri í
svokallaðri handsetningu. Fátt
tók eins á taugarnar eins og að
bíða eftir þessum seinsettu fyrir-
sögnum, þegar komið var langt
fram yfir lágnættið og hver mín-
úta var dýrmæt, ef blaðið átti
að geta komizt til lesenda á rétt-
um tíma morguninn eftir. Við
höfðum hjá okkur í prentsmiðj-
unni litla stílakompu, þar sem
skráðar voru í mínúturnar sem
liðnar voru fram yfir kl. 1 eftir
miðnætti, er við vorum loks bún-
ir að ganga frá blaðinu og það
gat farið í prentun. Þessi kompa
bar heitið „Baráttan um mínút-
urnar“ og var það sannkallað
réttnefnL
Aukin útbreiðsla — aukir. áhrif
Þessi „barátta" fór síharðn-
andi eftir því, sem út-
breiðsla blaðsins jókst og upp-
lagið stækkaði, sem prenta þurfti
yfir nóttina. Næstu árin fyrir
síðari heimsstyrjöldina og fyrstu
ár styrjaldarinnar, höfðu verið
Mbl. hagstæð. Ég held að upplag
blaðsins hafi nær tvöfaldast á sex
árum frá því árið 1936 Og verið
komið upp í tólf þúsund eintök
árið 1942. Við þessi tólf þúsund
er óhætt að bæta fimm þúsund
eintökum af „ísafold og Verði“,
sem var fréttablað sveitanna.
í „ísafold og Verði“ voru birtar
allar helztu fregnirnar úr Mbl.
einu sinni til tvisvar í viku, en
þá tíðkaðist ekki eins og nú, að
Mbl. sjálft færi út um allar byggð
ir landsins. Samgöngurnar leyfðu
það ekki; flugferðir voru engar
og bílferðir gátu brugðizt. Á þess
um árum fór hagur fólksins í
landinu batnandi og þar við bætt-
ist að ýmsir stóratburðir gerðust
eins og t.d. stríðið í Abessiniu,
Spánarstyrjöldin, vopnabrak Hitl
ers í Austurríki og Tékkósló-
vakíu og að lokum sjálf heims-
styrjöldin. Allt stuðlaði þetta að
auknum áhuga á dagblöðum.
Við Morgunblaðsmenn gerðum
okkar ítrasta til þess að auka
þenna áhuga. Við tókum upp
ýmsa þætti, sem vinsælir eru í
Mbl. enn þann dag í dag. Við
byrjuðum á Velvakanda, en sá
dálkur hét fyrst „Úr daglega líf-
inu“ og síðar „Víkverji skrifar".
Einnig byrjuðum við á „veltun-
um“, sem nú eru að verða vin-
sælar aftur. M. a. veltum við því
fyrir okkur þá, af hverju menn
gengu Austurstræti í vestur, eða
hvort menn gætu meitt sig á að
falla í gleymsku. Við höfðum
þátt, sem gjarnan mætti vera til
í dag, og var kallaður „ Úr dag-
bókarblöðum Reykvíkings". Þar
birtum við ýmislegt til fróðeiks
og gamáns, sem farið hefði að
öðrum kosti fyrir ofan garð og
neðan. í þá daga töluðu menn
mikið um Mrs Simpson, (sem
síðar varð hertogafrú) á sama
hátt og talað er mikið um Miss
Keeler í dag. „Reykvíkingur"
efndi til keppni um vísubotna,
þar sem fyrstu vísuorðin voru
svona: „Simpson kemur víða við
veldur breyttum högum“, en
verðlaunabotninn var svona:
„Enn er sama siðferðið/sem á
Jósefs döguim“. Fyrstu verðlaun
kr. 25,- hlaut Magnús Stefánsson
frá Hafnarfirði, sem margir
þekkja undir öðru nafni. Herdis
Andrésdóttir hlaut önnur verð-
laun, kr. 10,-, en hennar botn
hljóðaði svo: „Hvað er það, sem
kvenfókið,/kemst ei nú á dögum".
Ýmislegt fleira reyndum við.
Auglýsingar í blaðinu voru ekki
miklar á kreppuárunum, en fóru
þó vaxandi er fram liðu stundir.
Venjulega voru ar-glýsingarnar
ein til tvær síður fyrir strið,
en fyrir kom að þær voru ekki
nema rétt rúm fyrsta síðan,
og voru dánartilkynningarnar þó
taldar þar með. Fyrstu þrjátíu
árin var fyrsta síða blaðsins aug-
lýsingasíða. Einstaka sinnum tók-
um við þó auglýsingamar af
fyrstu síðunni og létum þær
víkja fyrir fréttum og þá vissu
bæjarbúar strax að eitthvað mik-
ið var á seiði. En þá tók í hnúk-
ana, þegar við settum leiðara
blaðsins á fyrstu síðu, sem ekki
gerðist oft. Én þetta gerðum við
þegar uppvíst varð að símahler-
anir hefðu átt sér stað hér í
bænum. Sá leiðari hitti áreið-
anlega í mark. Framar öllu
öðru lögðum við þó kapp á að
gera Mbl. að traustu fréttablaði
og helzt vildum við vera fyrstir
með fréttirnar. Úr vöndu var að
ráða, þegar stórtíðindi gerðust
um miðjan dag, en þá tókum við
það til bragðs að gefa út í skyndi
fregnmiða og krakkar hlupu með
þessa miða um allan bæinn. Fólk
safnaðist þá saman fyrir framan
ísafoldarhúsið, en þar héldum við
uppi fréttaþjónustu á þar til gerð
um spjöldum, út af svölum húss-
ins.
Áhu,ginn dugði, þar sem fé
vantaði
Með þessu tókst okkur að
halda uppi sívakandi áhuga á
fréttaþjónustu blaðsins. Áhuginn
var nauðsynlegur, því að fé til
dýrrar fréttaþjónustu var ekki
fyrir hendi í þá daga, a. m. k.
ekki framan af árum. Einn mesti
stórviðburður, sem gerðist á þess
um árum var Fourqoui pas? slys
ið árið 1936. Þótt mikið þætti við
liggja, var það talið í of mikið
ráðist að Mbl. sendi heilan
bíl upp í Borgarfjörð með blaða-
mann til þess að lýsa atburðum
þar. Við leituðúm þessvegna til
frönsku ræðismannsskrifstofunn-
ar í Reykjavík, en afleiðingin
varð sú, að sendur var bíll með
fulltrúum ræðismansskrifstofunn
ar og Morgunblaðsins, en einnig
með ritstjóra Alþýðublaðsins.
Fáum árum síðar gerðist það
að allir starfsmenn Mbl. sátu að
dýrlegum mannfagnaði heima hjá
Valtý fram á rauðan morgun. En
árla næsta dag, eða aðeins ör-
táum klst. eftir að fagnaðinum
lauk, hringdi Valtýr heim til mín
og var þá allt í einu kominn
suður í Hafnir. Þangað hafði
borið að landi vélbátinn „Krist-
ján“, en bátsins hafði verið sakn-
að í marga daga og öll áhöfn
hans talin af. Hin undursamlegá
björgun taldist til stórtíðinda þá,
eins og gerast myndi enn í dag.
Og karlarnir voru varla komnir
úr sjóstökkunuim, þegar ritstjóri
Mbl. kvaddi dyra. Stundum kom
það að víSu fyrir að fréttir bær-
ust til okkar seint og illa og er
mér minnisstætt er tveir drengir
hröpuðu eitt sinn í bjargi úti á
landi. Við lásum um þessi tíðindi
annarsstaðar og þegar við, gram-
ir og langþreyttir, spurðum okkar
ágæta fréttamann á staðnum. af
hverju hann hefði ekki gert okk-
ur aðvart, svaraði hann með blá-
eygðum sakleysissvip, að annar
litli drengurinn hefði týnt lífinu
í fallinu, en hinn væri milli
heims. og helju, og hann hefði
þess vegna talið rétt að bíða og
sjá hvernig þeim dreng myndi
reiða af, áður en hann sendi
fregnina. Stundum gerðust líka
stértíðindi, sem ekki myndu
verða talin til mikilla atburða I
dag. Eitt sinn tókst ívari af ein-
skærri tilviljun að ná fótografíu
af kassa fullum af appelsínum
á vörubíl, sem merktur var Oliu-
verzlun íslands. Þegar þessi
mynd birtist næsta dag, varð
hún hreinasta sensasjón. En á-
stæðan var sú, að nýir ávextir
voru ekki fáanlegir hér á landi
um þessar mundir frekar en gló-
andi gull. Jafnvel sjúkrahúsum
var neitað um innflutning á
ávöxtum. En á hinn bóginn voru
talin eigi lítil tengsl milli þeirra,
sem réðu Olíuverzlun íslands og
stjórnarvaldanna í landinu, sem
ávaxtainnflutninginn bönnuðu.
Skrifstofa Mbl. pólitísk miðstöð
Pó'litík var okkar hálfa lif.
Kreppa hafði verið í landinu
um nokkra hríð. Allt var hneppt
í viðjar, ekki aðeins ávaxtainn-
flutningur til landsins heldur
einnig framtak manna á ýmsum
sviðum. í skrifstofur Mbl, söfnuð
ust menn saman, sem vildu slíta
þessar viðjar og hleypa nýju and
rúmslofti inn í landið. Enginn
var kunnugri verzlunarmálum
landsins en dr. Oddur Guðjóns-
son, enda hélt hann uppi harðri
baráttu í Mbl. fyrir auknu verzl
unarfrelsi. Dr. Oddur hafði á
þessum árum mjög náið sam-
starf við Hallgrím Benediktsson
stórkaupmann og Svein M.
Sveinsson forstjóra, en þeir voru
helztu forvígismenn frjálsrar
verzlunar í landinu. Þegar síldar-
og útvegsmál voru á dagskrá átt-
um við ávgllt hauk í horni, þar
sem var Sveinn Benediktsson,
en hann og Loftur Bjamason
voru tíðir gestir hjá okkur. Fáir
voru meiri aufúsugestir en Pétur
Ottesen, en hann kom til okkar
næstum daglega, og oft kom
Magús Jónsson prófessor, enda
skrifaði hann mikið um stjórn-
mál í blaðið. Tiðir gestir voru
einnig Jón á Akri og Jón á Reyni
stað og stundum kom Ólafur
Thors, en Bjarni Benediktsson
hafði nánar samband við okkur
en flestir aðrir forustumanna
Sjálfstæðisflokksins. Páll ísólfs
son var „einn af oss“ og oft heim
sótti okkur Árni próf. Pálsson,
og dæsti stundum mikið. „Yss,
hver er hann þessi B. G.“, spurði
Árni einu sinni, og beindi spurn-
ingu sinni til Bjama Guðmunds-
sonar, síðar blaðafu'U'trúa. Bjarni
■hafði þennan dag flett otfan
af erlendum svikamiðli, sem
hér var staddur, en hafði
sett stafina sína B. G. undir
greinina. Árna líkaði greinin
stórvel, en kunni því illa að
Bjarni hafði ekki gengist við
henni undir fullu nafni.
Vinstri stjórn hafði farið með
völd í landinu í meir en áratug,
en um þessar mundir kom upp
„hægra brosið". Leiðari, sem
Ámi frá Múla skrifaði um
„hægra brosið" varð samstundis
þjóðfrægur. Áhrifavald blaðs-
ins jókst með aukinni útbreiðslu
og við fórum að reyna að beina
þessum áhrifum inn á ýmsar