Morgunblaðið - 02.11.1963, Blaðsíða 41

MORGU N BLAÐIÐ
41
j, Laugardagur 2. n3v< 1963
EFTIR
MARGRÉTI BJARNASON
A ÞEIM fimmtíu árum, sem liðin
eru frá því, að Morgunblaðið hóf
göngu sína hafa eðlilega orðið á
því miklar breytingar og marg-
þættar. Blaðið hefur stækkað
margfaldlega, efni þess aukizt og
bætzt og útlit blaðsins allt
breytzt með breyttum tímum og
tíðaranda og bættri tækni. Með
nýjum stjórnendum og starfs-
mönnum hafa komið fram nýjar
hugmyndir um efni og form,
stundum í smáum atriðum, oft
í öðrum veigamiklum. Og allar
hafa þaer miðað að því að reyna
að bæta blaðið, þannig að það
gæti sem bezt staðið við þau fyrir
heit, sem gefin voru í upphafi,
að flytja lesendum áreiðanlegar
og góðar fréttir af atburðum,
innlendum og erlendum og auka
efnislega fjölbreytni, þannig að
sem flestir gætu fundið sér þar
eitthvað til ánægju.
í þesari grein er ætlunin að
minnast á helztu breytingar
á ytra borði blaðsins, ef svo mætti
segja, rifja ofurlítið upp fyrir
lesendum, hvernig „andlit“ blaðs
ins, forsíðan, hefur breytzt með
árunum, blaðsíðufjöldi þess auk-
izt og jafnframt að minnast á
nokkra fasta þætti, sem sumir
eiga sér alllanga sögu, þótt aðrir
hafi skemur lifað, eins og geng-
ur.
Morgunblaðið hefur jafnan ver
ið nokkuð fast í formi og stjórn-
endur þess lítt fyrir það gefnir,
að flana fyrirhyggjulaust út í
breytingar. Þetta kemur mjög
greinilega í ljós, þegar flett
er síðum blaðsins frá upphafi.
Heildarform þess er hið sama
ár eftir ár, þótt í ýmsum smáatr-
iðum komi fram nýjar hugmynd-
ir, sem setja á það svip. I raun og
veru má skipta hinni fimmtíu
ára ævi blaðsins eftir meiri
háttar formbreytingum í fimm
aðaltímabil, árin 1913-1919,
1919-1928, 1928-1943, 1943-1956,
og 1956 til þessa dags, en það
dylst engum, sem með blaðinu
hefur fylgzt síðustu árin, að það
hefur mjöig breytt um svip, þótt
ekki hafi verið um beina bylt-
ingu formsins að ræða. Þess er
þá einnig að geta, að á árunúm
1934—37 komu í ljós allverulegar
breytingár en þær eiga fremur
rót að rekja til breyttrar efnis-
meðferðar, en formbreytinga. Að
6jálfsögðu er þess einnig að gæta,
að form blaðsins er hvað lausast
í reipum fyrstu árin, meðan
það er að ná rótfestu í hinum lítt
plægða akri íslenzkrar dagblaða-
útgáfu.
H MORGDNBLADID H
1913—1919
Þegar Morgunblaðið kom út
í fyrsta sinn, 2. nóvember 1913
var það átta síður. Dálkar voru
fjórir á síðu. Efni blaðsins var
í stuttu máli þannig skipað: Á
forsíðu var stutt grein eftir Vil-
hjálm Finsen, þar sem hann
fylgdi blaðinu úr hlaði, fréttir
um brunamál Reykjavíkur og
Rafveitu Seyðisfjarðar, ýmsar
auglýsingar, m. a. frá kvik-
xnyndahúsunum, sem þá voru að-
eins tvö, en eru nú orðin tólf, —
og loks upplýsingar um af-
greiðslutíma ýmissa opinberra
Stofnanna.
Af næstu tveim síðum tók Skrá
yfir tekju- og eignaskatt bæjar-
búa (hærri en kr. 2090) árið 1914
yfir rúma fjóra dádka. Þá voru
þar símfréttir utan af landi og
fregnir af íslendingum erlendis,
þar sem segir, að Guðmundur
Kamban hafi samið nýtt leikrit,
,,Kongeglimen“, og að Jón Stef-
énsson, listmálari, sé seztur að í
Danmörku. Einnig voru á þessum
■iðum auglýsingar og Dagbókin,
«a i henni voru ýmsar inn-
Ttlilal
500
VUUtHn)
MORGDNBLADID
48

maQttstfórans.
LUkrtt I t »■**• *
Mu lAnu. .
an.in.i—km i.o«
TTJorgunbfadið
D>gbW HmUr bpþr
étt, á íji* og freout að nri értit-
a*Mft, jktomltgt Og Epart riia6
frámblað. Reyij»»Uiu.l«r htfir no
eigi ágo.tt rilkt bbfl, þð þðrfia fiafi
verið Dikil om mðrg ár og mðrg
eg akilyfði h.fi þe*«r tcrið
Bio-kaffif)úsið
H Brotragðta) m
■tsutn á U e*rt« téttun. tmuða
bnoði cg Diðdugismar,
Kohkrir naoDit i«t» feo(M
fuii tmélt ’
VirðingarfylM, .
TfartvlQ TtMsvn
Talslmi
Ketikið
Codfrey PhilMpr tiSkbaV oft áfttttnt
Km fyrir f*ði tio hlrat 4 qtniaga
á Loodoo ijoð
«|ö gul modoliur
«g tveor ailfurmedalkr
«1
n. p. uvt
í
Satgotis H tolraktb**ln
LANDSTJARNAN
4 Nátai kM
= Lsiiui i rsnitnn
4 Hátal Wmd.
>£==3C==3IE==il=ár
Skrifstofa
Cimskipafétavs fs/anefs
Auttuntrati 7
Opin VI. J-7-_____409-
iyrir bctxri. Stjirt.mibb.ria* *4,
...........átt i riðut* . ár*.
ragloo, bcfir tckið rro mikið rám I
Mððuoum, *ð þdm bcfir rigi vcrið
aot *ð riu oo m*rgt hið tkcmrilí*.
o« uýttárJ***, tem gcrtthefit mnra.
Und* oguua. Eo kbr
enfm féu I /IMntUam, þi f*ð soð-
*ittð muoi gtfa lctcodam dnom kott
á *ð kyonut fijórt og graoileg* ðll*
H heUt* cr geritt i Und*- og Mrjtr
máJum. Þ*r írítrir tnaae duðu
mcð ðll* lhUott.
Hugír rnioru yfirldtt hverfit ■
mcir og meir irá stjóromil.deilam,
en þ»ð tem meon fremor ððro beimu
«f (UghUðafyriitttkjum, h>» í*m et;
i hcioloom, eru drtHanb'tr frhtk.
1 H cfoi hefir UmpmUntið þtgtr
bdið rro I hifflnp, að 4h*U mnn *ð
fullyrðt, *ð vár i þvi cfnl stðndum
cigi *ð b*U ððrum bárlendam Mðð-
orn. U>rrméUUt bcfir fráturitar*
i Lnoddooai, Kupmmaahðib og
Kd.tj.nlo og þ*ð«i moou brimt-
f éttirntr komt daglqr* — þi ekki
irá ðUom horgum tims dig — og
rilkyoM leseodum corom *lt hið
GtmU Fria fiyat.
ttððvum heimún* eg gxtum vár
unnið *ð Ht <ncz* *ðai-tilg*ogi*triði
ton Dið.
Fráttir hvaðtnxft *f UnJiou
Og eigi (loeta' i blið *ort Slmfráttir
monu *ið 'og *ið birtatt frá öDutn
ttnrri hiejum og' kaupcinum Uodt
ht», eg 4r rreitom, þegtr þcm fdt*
kostur. M tnuotim ȇr Og tiooig
gert *Ort hrasu til þctt tð luft efoi
bltðrin* ið ððru leyri eiot, tkemti-
legt og lr*ðmdi teru frekttt «
Þj8 er ekkert astórMað* —
Og somirl skopi h«(s kallið hað—,
tem hár hleypur ti stokkuoom.
Váf hefðum vissuleg* ó*kað þea«,
að b«ði beot og lesmál þeg* W
byrjnn btfði geuð oiBjð atxrra og
fjðlbreyttin, eo þoð nd tr. Eo það
á að geta srW .rtórbUð., cfrir U-
'i, þegar ftam Uða
rtondir, ef Maðið frer góða* byr.
N fyrrt befir Reykjarik eigottt
dagbUð, stm toeð
þ*Ö" tsafD. aMjór
acgir mlhckið, og ef þér, beiðraðir
leaeodur, viljið nyðj* þettt fyrirtxkl
með þri að hemfn áUM, OfJjltt f
ft4 df TÍÍ4 vwmm jtar
þá hafið þár hver na rig mraið
ytm Onrj ril fotlkomnnsar, fy rirt*k-
H •*»!**-* 4 •»
ðlhtm krö«tnj yð*r til <Ugbl«ð> *á
fullnDgr.
Eg hefi A*i rima onnlð »Ið atir-
Uðð I Nrw-Tork. Kböfn og Krist-
jtoiu mcð þuð fyrir ugum. *ð reyoa
*S kotn* bát 4 dohvtrj* Uolthitur
ri þvi blaAaifietukaaniði, tttn þtt
riðkatt. þekkwgu mlo* þ^ra muo
cg reyu* að ooa I »em rikortotn
m«U i ttarfi mino.*ið MmpmiUtit.
Enofrtmnr befir ott tekitt tð U nokkra
sf þaim mðooom, hát I b*. aem
bcct og aktmúlegitt rita ril að
____*ð. En mtð góðii ttmrionu
rithofnttda, fcienda og tuglýieod*,
tirðut ðU skilyrði *e.*« fyrir heodi til
t *ð Reykjirikorioer geti eigoatt
Uogþráð* ftáttt-.frteði- og sketntj-
áMtcaf cð *er6a.
«. afir- I»t?.
Fiik fímm
BtqmidU Reykjavlknr.
Samknemt akýr.lo brambóaf áhgs-
ins nam vitryggingarupphcð bdtt I
Rcykjavlk hjá íálaginu þ. l. október
Iþta Ufmm ia- miljtmm trtm
(11,700.748). lBgjtld.uppbeBin *ar
þaoa d«g tr. 10/4Í.37. TaU tá-
taaS. A árioa liðuu
MorgutblatilL
Ketnor ót á h*erjum morgol,
venjulegt bUð (4 Ms.) á rdmbelgum
dðgotn, tvðfah bUð (8 Ms.) á soooot
Aoclýsmgom cá rkiltð fyrir kl. 9
deginum áðor i Isafoldarpreotsmiðjo,
Koitu fij sora
Tekið Viö áskiiúum 1 1
preotsmlðjo.
Einstðk blðð korta g cm)
Talslmtr ÖOO og «8.
itt om nbtM Ul/4 mtOjón hrtna
(kr. $11,707). Greiddar sktðebartur
voro á árino ir. stfiys, *f þctrri
oppbað kr. 17 ÍJO fyrír átt hd*
(bd* Stutla Jócrioo.r).
Rafveita SeyBisfjarðar.
pm/mr Jri Sf ).
>. tk okt **r bildín IjimU,
bór i kntn, *igilureul« r*f*e
oooar; »ora þi kveikt fjriu itoni
rtflióe SeyðUT|«rð*r, og mikið
dýrðir, eins og o«mi mi gett.
Aðalrxðtraa báit )óbaones Mejtt-
fóged, en msrgir aðrir töluðu.
Valurión *«r ttaddor á SeyBUfirði
Og voro foringjar b*ns boðnir.
EkU tninnt eo 7 kneði .vor
rið þettt tckifieri og sungin I veiri-
unni, $ cftit Sig. Arogiirouoo Og 4
cftft Karl Jöotttoa.
fyrir rig.' Lýsit myodio mjðg át*W
aoleg* meSferðlnoi á itdlkatumingj*
amim, meðao hiln er bjl þcstuol
óridttlýð. En á tk.mmri tt44| ikip.
att vtður l lofn. Fóttnnyinrltcoo*
»r kemst ril veg* og rirðingtt fyrir
“ Jinnt, og þá h«trif
hdn finnor cg frel»
dr ánaoðiniu. Et
lá þáttnr áhrifamikill, og *el leikmn,
eint og öU myodin.
Bdningtr og tjöld ero tneð þelri*
ar aldar soiði, er sagan gerist á, og
ftóðlegt *ö sji allto ramma mrnd-
arionar. — Leikeodumir ero fr*kJ#»

^YI^MYMDAXíHIKHÖ/IIN.
NýJ« Bló aýnir 'þestt dagana
Unga, Irakkocska mynd 'sem heitir
aEioaneðrogaroÍTe. Hdn byggitt á
aðgolegnm atbarðom, *em gcrðutt á
FrakkUodi á itjinda ■ öld. — Tvarr
nogar atdJkor kom* tli hðíoðborgir-
innar, Piria, að leitt hamingjunov.
Oonor þeirra er Mipd. Þegar dl
Parittt kemor falU þ»i, I heodorair á
bófom ookktum, aent aeijt aðra
þeitra, en lát* þá sen^ Miod ct betla
Myndin er leikin *f dðukum leflt*
orum ri mikilli mild, er b«ði ábnta>
roikil og rðlileg.
Vagottjóii nokiur sem þykitt eigo
ÖÖrum mann heiptir aö gjalda, f»la-
ar ibyrgBarikltteini ril þei* *B befna
sln. MaBurinn, sem er saklans, et
dreaidur eftit likom til fangclsisvirt*
*r. Þegar begningirtlmioo er Kö»
inn leiur bann lár atrinno og ketns*
*B lokum 1 brunaliftiB. Nd riU arta
til rið hdibruna nokkurn tiöar, *ð
hinn bjargar vagnitjótanom ót d»
eldabafiou, en hann var þl t»o btuno-
ino að £ara varð þegar mcð hann 4
sjdkrabds, og þar deyr h*nn. Ed
Iður en hann gefur upp öndioo
meðgengur baoo ghep rino. OR end-
ar þc:si dtAanlega a*g« á þ*l afl
aýkn* bnMMuðnnttrasutt tr leidd I
Ijös.
Auk þesittir Iðog* myndar rýnh
leikhdrið auksmyod; »/ár. Kaherlah i
hrtalarit sem er b*ði skcmtileg og
ákiflega- hlægileg. Þaö er a!»eg
htrðulegt bvernig trðtraum beht bá»
tekitt *ð ná hfandi myodom lá M*
Fyrsta forsíða Morgunblaðsins
lendar fregnir, afla- og skipa-
fréttir, sagt frá farþegum,
sem hafa komið með Botníu
frá Vestfjörðum daginn áð-
ur og ennfremur trúlofunar-
frétt og afmælisfrétt, en slíkar
fréttir hafa sem kunnugt er allt-
af átt vísan stað í Dagbókinni.
Á næstu tveim síðum voru mest
megnis auglýsingar, en einnig
stutt gamansaga, „Kvánríki". í
blaðinu var auk þess framhalds-
saga eftir norska blaðamanninn
og rithöfundinn Övre Richter
Frioh, sem Vilhjálmur Finsen
var persónulega kunnugur, enda
var hann kynntur sérstaklega á
6. síðu blaðsins. Þar voru einnig
nokkrar þýddar fréttir úr er-
lendum blöðum og fjöldi auglýs-
inga.
Árni Óla, elzti starfsmaður
Morgunblaðsins sagði frá því á
25 ára afmæli blaðsins, hvernig
fyrsta tölublað þess varð til. Þar
ræddi hann meðal annars um
ýmis atriði, er stofnendur höfðu
þurft að velta fyrir sér og
ákveða, áður en byrjað yrði á
blaðinu. Þar á meðal hvernig
brot blaðsins og dálkaskipun ætti
að vera, hversu margar leturteg-
undir ætti að nota í það, hvernig
efnisniðurröðun ætti að vera
með tilliti til lesenda og auglýs-
enda og jafnframt fjölmörg
tæknileg atriði. Um þetta
sagði Árni óla meðal annars:
„Ýmsar leturtegundir voru vald-
ar og ætlaðar Morgunblaðinu
eingöngu, því að það þótti sýnt,
að þær myndu slitna svo fljótt,
að ekki væri hægt að nota þæ-r
framvegis með nýjum og óslitn-
um leturtegundum. Þá var allt
handsétt — engin setjaravél til
á íslandi. ..“ Síðar sagði Árni:
„Miklar bollaleggingar voru um
það, hvernig „haus“ blaðsins
skyldi vera. Nafnið var sett úr
ölLum þeim leturtegundum, sean
til greina gátu komið, því þá var
engin prentmyndagerð til hér á
landi og þess vegna ekki hægt að
teikna „hausinn“ og gera mynda-
mót af honum.
Mönnum kom saman um það,
að í „hausnum“ þyrfti að vera
auk nafnsins, staðsetning, dag-
setning og árta-1, árgangur og
tölublað, nafn ritstjóra og prent-
■'smiðj-u og símanúmer blaðsins,
en þau voru tvö, annað í skrif-
stofu, hitt í afgi;eiðslu (það var
nú reyndar sími prentsmiðjunn-
ar). Sumir vildu láta nafnið ná
þvert yfir síðuna, öðrum fannst
að það væri svo mikið, sem
þyrfti að kornast í „hausinn“. að
ekki veitti af að hafa eyður báð-
um megin við nafnið til þess að
setja eitthvað í. Og það varð úr.
Á fyrsta blaðinu voru svo síma-
númerin sett sitt hvorum megin
við nafnið. Þetta þótti ekki heppi
legt, er fram í sótti, og eftir hálf-
an mánuð var breytt um og fram
an við nafnið settur mánaðar-
dagur og ár, en aftan við það
árgangur og tölublaðsnúmer. —
Reyndist það miklu heppilegra
og fljótlegra fyrir afgreiðsluna
að finna einstök blöð, sem um
var beðið og raða þeim eftir rétt-
um númerum.... “ „Ég get þessa
hér“ sagði Árni í grein sinni
„til þess að sýna, að þótt um
smámuni virðist vera að ræða,
þá geta þeir haft talsverða þýð-
ingu, Og reynslan sker oft úr um
það, að sumt fer betur en ætlað
var í upphafi“. — Og því eru
þessi orð Árna Óla endurtekin
‘hér, að þau eru lýsing á því
‘hvernig sérhvert smáatriði í út-
’liti blaðs þarf nákvæmrar yfir-
vegunar við, ef vel á að fara og
heildarsvipur þess að falla les-
endum í geð.
Annað tölublað Morgu-nblaðs-
ins var fjórar síður að stærð og
var þar birt tilkynning frá út-
gefendunum um að svo yrði jafn
an virka daga, en tvöfalt blað,
átta síður, á sunnudögum. Þá
koistaði Morgunblaðið 65 aura
um mánuðinn, einstök blöð 3
aura. Þetta blað er að flestu
leyti eins í útliti og fyrsta blaðið,
þó er dagbókin á fyrstu síðu, en
þangað brá hún sér oft fyrstu
árin. Hún varð fljótt mikilvæg-
ur þáttur í blaðinu, því þar gat
að finna fjölda nauðsynlegra upp
lýsinga og frétta, sem fólk hafði
ekki fyrr vanizt að fá í blöðum.
Dagbókin er jafnframt elzti fasti
þáttur blaðsins.
í þriðja tölublaði var byrjað
að birta „Erlendar símfregnir"
á forsíðu, efst fyrir miðri síðu,
en af og til urðu þær þó að
víkja fyrir auglýsingum, einkum
ef haldnar voru einhverjar
skemmtanir í bænum, utan bíó-
sýninga, því að slíkt taldist til
stórviðburða á þessum árum.
Það vakti þegar furðu, hversu
mörgum auglýsingum tókst að
safna í fyrsta blaðið, en kaup-
menn komu áður en lan-gt um
leið auga á hverja þýðingu blað-
ið hafði fyrir þá í þessu tilliti.
Næstu árin fjölgaði auglýsin-gun-
um jafnt og þétt. Að sjálfsögðu
voru að þeim nokkur árstíða-
skipti þá eins og nú, til dæmis
voru auglýsingar yfirleitt fáar
á forsíðunni framan af árinu og
á sumrin, en þegar er sumri tók
að halla, og nær dró jólum, fjölg-
aði þeim óðfluga. Tóku þær þá
oft yfir alla forsíðuna, auk ara-
grúa inni í blaðinu.
Ekki verður skilizt svo við
fynsta árgang Morgunblaðsins, að
ekki sé getið sérstaklega fyrsta
jólablaðsins. Það hefur verið hið
myndarlegasta blað á þei-m tíma,
16 síður að stærð og að lan-g-
mestu leyti lesefni. Auglýsingar
eru eitthvað á fjórðu síðu sa-m-
tals. Forsíða þessa blaðs er jóla-
legri á að líta, en mörg næstu
árin, enda komst sú venja fljót-
lega á, að hafa beilsíðu-auglýs-
ingu á forsíðu jólablaðsins.
Á forsíðu fyrsta jólablaðsins er
jólahugleiðing „Það er yfir oss
vakað“, eftir Harald Nielsson,
prófessor, en yfir greininni út-
skurðarmynd. í blaðinu eru auk
þess fimmtán jólagreinar, hver
annarri skemmtilegri, enda etftir
hina mætustu menn, m. a. séra
Bjarna Jónsson, Magnús Step-
hensen frá Viðey, Theodoru
Thoroddsen og Roald Amundsen.
Er augljóst að ritstjórar
blaðsins hafa lagt mikið
kapp á að gera þetta fyrsta
jólablað Morgunblaðsins eins vel
úr garði og kostur var enda
má nú, að fimmtíu árum liðnum,
skipa því í röð beztu jólablað-
anna. Þess má einnig geta, að
auk greinanna og annars efnis,
var birt í þessu blaði andláts-
fregn Magnúsar Stephensen, en
hann hafði látizt daginn áður,
81 árs að aldri.
★ ★ ★
Þegar Morgunblaðið var eins
árs, var þess lítillega minnzt í
blaðinu. Þá var þess sérstaklega
getið, að 3520 dálkar af lesmáli
hefðu staðið í blaðinu fyrsta ár-
ið, eða til jafnaðar nær hálf
þriðja síða á degi hverjum.
Jafnframt hefðu birzt í blaðinu
190 myndir, samtals 17.820 fer-
sentimetrar að flatarmáli. Veit
ég ekki til þess að nokkru sinni
hafi verið lagt í það aftur að
telja lesmálsdálka blaðsins, enda
má geta nærri hvílíkt verk það w
væri, þegar fram í sækir.
Á næstu fimm árunum — fram
til 1919, urðu breytingar á ytra
formi Morgunblaðsins næsta litl-
ar. Blaðið hélt sömu stærð og
sama dálkafjölda á síðu. Frétta-
flutningur þess jókst stöðugt,
ennfremur auglýsingar og að
sama skapi tala kaupenda — og
það vann sé æ tryggari sess í
þjóðlífinu. En verulegar breyt-
ingar urðu engar fyrr en á miðju
ári 1919, þegar fyrsta „stökk-
breytingin“ varð á blaðinu.
MDEGUNBLA3BXS
1919—1928
Blaðið, sem kom út 8. júlí 1919
var hið stærsta að broti, sem
Morgunblaðið hefur nokkru sinni
verið. Það var eftir sem áður
fjórar síður, en þær voru þá
samsvarandi átta síðum í því
broti, sem áður var. Á síðunni
voru sex dálkar og „hausinn“
nýr, stór og dökkur. Var hann á
blaðinu til 1928.
Forsíða blaðsins 8. júlí er all-
glæsileg á að líta. Á síðunni er
fjögurra dálka mynd af Salon-
ikiher bandamanna í heims-
styrjöldinni fyrri. Þar fyrir neð-
an auglýsingar frá kvikmynda-
húsunum. Fregn er af setningu
Alþingis, sem þá kom saman í
fyrsta sinn eftir að ísland hlaut
fullveldi. Erlendar símfregnir eru
þar og gengi erlendrar myntar,
frétt af kveðjuathöfn í Dóm-
kirkjunni og aflabrögðum á
Húsavík. Á 2. og 3. síðu var
mikið lesmál, aðeins tveir dálkar
auglýsingar en á baksíðu fram-
haldssagan og auglýsingar. —
Næsta dag, 9. júlí birtist á 2.
síðu í fyrsta sinn, það sem nú
er á daglegu blaðamáli kallað
„haus“ blaðsins, þ. e. sérstakt
hóii, þar sem getið er útgefenda
MORfiBNBLABIB
Forsíða stóra blaðsins 8. júli 1919