Morgunblaðið - 02.11.1963, Blaðsíða 33

T.augcU'dagur 2. nðv. 1963 MORCUNBLAÐIÐ 33
__________________ _________________________—-------------------------------------------------------f-----------------------------------------------------------------------
Eyjólfur Konráð Jónsson:
Blöðin og stjórnmálii
SAGAN er rakin. Við segjum
írá aðstæðum í dag. Og loks
eiga ýmsar afmælisgreinar, sem
birtast í þeesu blaði og fram-
haldi þess næstu daga, að vera
framtíðarspár. Höfundarnir voru
beðnir að láta hugann reika og
vera ekki alltof fræðilegir. Þetta
þrennt, og ekki sízt það síðst-
nefnda, hef ég í huga, þegar ég
rita þessa grein.
Einhver hefur sagt, að lýð-
ræðisskipulag væri óhugsandi án
dagblaða. Þau hefðu verið grund-
völlur þess. Er þar auðvitað
átt við það, að án blaðanna
væri útilokuð sú frjálsa skoðana-
tnyndun, byggð á stöðugum og
réttum upplýsingum, sem lýð-
ræðið útheimtir. Ef þetta er rétt,
íést, hve mikil stjórnmálaþýð-
ing dagblaðanna er, ekki ein-
ungis vegna hinna eiginlegu
stiórnmálaskrifa, heldur ef til
vill öllu fremur vegna hinnar
daglegu fræðslu og upplýsinga,
sem þau veitá.
Hér skal ekki farið langt út í
þá sálma að ræða um hinar al-
mennu fréttir, þótt þær í eðli
sínu geti flestar hverjar haft
stjórnmálalega þýðingu og áhrif
é framvindu þjóðmála. Þannig
getur slysafrétt orðið til þess
að gripið er til nýrra öryggisráð-
stafana, afbrotafréttir vekja upp
umræður um refsilöggjöf, afla-
fréttir hafa áhrif á fjármálaráð-
stafanir, fréttir af vaxtahækkun
geta aukið sparifjármyndun
o.s.frv. í stuttu máli verður látið
nægjá að benda á, að fréttirn-
«r á að segja og verður að segja,
ef þær á annað borð eru þess
eðlis, að þær eiga erindi
til almennings. Og þær verður
að segja óbrenglaðar, þótt menn
geri sér grein fyrir því, að þær
geti verið skoðanamyndandi —
eða öllu heldur einmitt vegna
þess að þær geta haft og eiga
að hafa áhrif.
Fréttaþjónusta íslenzkra blaða
hefur farið vaxandi og þau gera
sér í stöðugt ríkari mæli grein
fyrir nauðsyn þess að flytja
réttar fregnir. Óumdeilt er, að
1 því efni hefur Morgunblaðið
setíð haft forustuna, og á því
hefur velgengni þess ekki sízt
byggzt. En þrátt fyrir þessa
ánægjulegu þróun verður að
segja þá sögu eins og hún er,
að í blaðaútgáfu hafa menn yfir-
leitt ekki ráðizt hér á landi til
þess fyrst og fremst að flytja
réttar fréttir eða óháðar skoð-
anir, heldur til styrktar ákveðn-
um þjóðfélagsöflum eða flokk-
um. Morgunblaðið er þó undan-
tekning. Það var upphaflega
•tofnað sem fréttablað og hefur
lengi búið að því.
Þrír stjómmálaflokkar hafa
lengi gefið út jafn mörg dag-
blöð til útbreiðslu stefnu þeirri,
*em hver um sig fylgir. Þessi
blöð flytja að vísu fréttir, en
af illri nauðsyn. Án fréttanna
mundu þau ekki seljast. Þess
vegna eru þær teknar í þjón-
ustu flokksins, sem þarf að koma
Sjónarmiðum sínum á framfæri,
oft með ærnum kostnaði. Þessu
er á annan veg varið með Morg-
unblaðið. Það hefur að vísu
dyggilega stutt Sjálfstæðisflokk-
inn, og af þeim stuðningi hafa
blaðið og flokkurinn haft gagn-
kvæman styrk. En eigendur og
ráðamenn blaðsins hafa gert
sér grein fyrir því, að fyrst
þurfti að gefa út dagblað, sem
réttnefnt var því nafni, og gat
aukizt og batnað af eigin ramm-
leik. Síðan gat það eflt stuðn-
inginn við sameiginlegar hug-
sjónir Sjálfstæðismanna.
Ákvarðanir hafa af þessum
•ökum ekki verið teknar á Morg-
unblaðinu út frá þröngum flokks-
sjónarmiðum. Þar hefur verið
leitazt við að halda heilbrigðu
jafnvægi milli stjórnmálastuðn-
ings, góðrar blaðamennsku og
traustrar fjármálastjórnar. Eng-
inn þarf að ætla, að ætíð hafi
verið auðvelt verk eða árekstra-
laust að sameina þetta þrennt.
En í dag viðurkenna þeir, sem
af flokksins hálfu sóttu á, fús-
legast allra hið ómetanlega starf
þeirra tveggja manna, sem óþarft
er að nafngreina, en hvor á sínu
sviði unnu þau störf og tóku
þær ákvarðanir, sem gerðu
Morgunblaðið að „stórveldi',
eins og andstæðingunum er tamt
að nefna þa*
□
Svo mikið um söguna. En
hvernig er stjórnmálaskrifum
háttað í dag? Og hvað skyldi
framtíðin bera í skauti sinu?
Ef við leitumst við að svara
þessum spurningum, getum við
a.m.k. fullyrt eitt með vissu:
Sama svarið getur ekki átt við
þær báðar. Ég vona að vísu, að
Morgunblaðið verið ætíð nægi-
lega íhaldssamt til þess að þar
geti aldrei orðið snöggar urmbylt-
ingar og enginn einn eða fáir
menn geti kollvarpað því, sem
á er byggt. En hitt er víst, að
um kyrrstöðu verður aldrei að
ræða. Þróunin heldur áfram og
þar verða mörg öfl að verki.
Vera má, að hálfrar aldar saga
stjórnmálaskrifa Morgunblaðsins
segi okkur lítið um það, hver
þróunin muni verða næstu 50
ár. En stefnan síðari árin, við-
horf. áhrifamanna í dag og er-
lend reynsla ætti að geta gefið
nokkra vísbendingu er við leit-
umst við að skyggnast inn í
framtíðina.
Fyrir allmörgum árum var sú
grundvallarbreyting gerð á frá-
sögnum fá Alþingi, að tekið var
að skýra frá sjónarmiðum and-
stæðinga Sjálfstæðisflokksins
í Morgunblaðinu og reynt að
gefa sem réttasta mnd af um-
ræðum á þingi. Síðan fetuðu
önnur blöð að nokkru leyti í
fótsporin. Þegar þetta gerðist
var Bjarni Benediktsson, núver-
andi formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, ritstjóri. Hann hefur síðar
haft orð á því, að einn ánægju-
legasti vottur viðreisnarinnar
væri sá, að dregið hefði úr
pólitísku valdi og fólkinu hefði
verið fengin yfirráð málefna,
sem áður voru í höndum stjórn-
málamanna.
í þjóðhátíðarræðu sinni í sum-
ar vék Ólafur Thors, forsætis-
ráðherra, að hinum illvígu stjórn-
málaskrifum íslenzkra dagblaða
og gat þess, að í nágrannalönd-
unum gæti varla heitið, að á
því bæri í dagblöðunum, svo að
til lýta væri, að kosningar væru
fyrir dyrum, og þó væri þar
mikil kosningaþátttaka.
Orð þessara tveggja mikilhæfu
stj órnmálaleiðtoga fara ekki
óséð fram hjá fólki. Og þegar
þeir, sem sjálfir standa í fremstu
víglínu stjórnmálabaráttunnar,
vara við óhóflegum stjórnmála-
átökum, hlýtur slíkt frjálslyndi
að hafa áhrif á málgagn þeirra.
Sannleikurinn er líka sá, að
margir eru þreyttir á því naggi
og nuddi, sem fær of mikið
rúm í stjórnmáladálkum dag-
blaðanna, líka þeir, sem finnst
þeir til neyddir að svara skæt-
íngi I svipuðum dúr.
En erlenda reynslan? Hún hef-
ur viðast orðið sú, að hrein
flokksblöð hafa lognazt út af.
Fólkið hefur viljað kaupa blöð,
sem reynt hafa að brjóta mál-
in til mergjar óháð því, hvort
það hentaði einum flokki eða
öðrum þá stundina. Þar með er
þó ekki sagt, að þessi blöð séu
stefnulaus. Þvert á móti taka þau
yfirleitt skelegga afstöðu til
mála í ritstjórnargreinum sín-
um, og áhrifamestu blöðin fylgja
vel grundvallaðri meginstefnu,
þótt þau séu óháð. En það, sem
mest er um vert: Þau eru opin
fyrir rökræðum og mismunandi
sjónarmiðum. Þau útiloka ekki
allt nema hinn eina „sannleika“.
Hrein flokksblöð eru ekki gin-
keypt fyrir slikum skrifum.
Þeirra hlutverk er einfaldlega
ekki að ljá þeim rúm. Það get-
ur meira að segja orðið til að
rugla menn í ríminu og þannig
, verið í beinni andstöðu við mark
miðið — að fá sem flesta til að
aðhyllast málstaðinn, til að trúa
„hinum eina sannleika". —
Eða hví skyldu flokkarnir leggja
á sig erfiði og útgjöld til þess að
sérvitringar geti látið móðan
mása?
— Þessi hefur a.m.k. orðið raun-
in með þau blöð, sem íslenzku
stjórnmálaflokkarnir gefa út.
Q
En þá spyrja menn: Er Morg-
unblaðið mikið frjálslyndara?
Gagnrýnir það nokkurn tíma
gerðir Sjálfstæðisflokksins?
Leyfir það frjálsar umræður um
hann, stefnu eða forustu hans?
Ég leyfi mér að fullyrða, að
Morgunblaðið hafi lengst af ver-
ið mun frjálslyndara í þessu efni
en andstöðublöðin og eigi vel-
gengni sína meðfram því að
þakka. Og fyrir tæpum þremur
árum auglýsti það beinlínis eft-
ir ádeilugreinum í greinaflokk,
sem vera skyldi frjáls vettvang-
ur umræðna um hin marghátt-
uðu þjóðfélagsvandamál og hef-
ur síðan birt fjölda slíkra greina,
(of fáar þó, vegna þess að nógu
margar góðar greinar hafa ekki
borizt) , bæði í þessum dálkum
og síðar jafnframt í blaðinu
sjálfu, því að skilningur hefur
stöðugt farið vaxandi á réttmæti
og nauðsyn slíkra umræðna.
Allt bendir þetta til þess, að
stjórnmálaskrif Morgunblaðsins
muni halda áfram að þróast í
átt til aukins frjálslyndis, þótt
ekki sé auðvelt að spá neinu um
það, hvort blaðið verður ein-
hvern tima alveg óháð, líkt og
erlendu stórblöðin — né heldur
hvenær það þá yrði. Forusta
Morgunblaðsins á þessu Sviði
mundi vafalaust hafa þau áhrif,
að andstöðublöðin reyndu að
feta í fótsporin, eins og þau hafa
áður gert varðandi fréttaþjón-
ustu og fleira. En það eðli þeirra
og uppbygging, sem áður er get-
ið, mundi verða þeim fjötur um
fót.
Hugleiðingar sem þessar rit-
ar eindreginn stuðningsmaður
Sjálfstæðisflokksins þó auðvit-
að ekki, án þess að leitast við
að gera sér grein fyrir því, hvaða
áhrif slík þróun mundi hafa á
mátt flokksins og sigurlíkur
stefnu hans. Og mér er nær að
halda, að hvort tveggja mundi
aukast. Skal reynt að rökstyðja
það. Geri ég mér þó grein fyr-
ir því, að ekki munu allir sam-
mála þeirri röksemdafærslu,
a.m.k. ekki ungi maðurinn, sem
eitt sinn tók sér fyrir hendur
að sanna, að Morgunblaðið væri
hálfkommúnískt og sendi okkur
sönnunargögnin, sem voru fjöldi
úrklippa úr blaðinu, þar sem
rétt var skýrt frá orðum Krús-
jeffs og annarra kommúnista-
leiðtoga. Þótti hinum unga manni
óþarft að koma slíkum óhróðri
á framfæri við auðtrúa almúg-
ann.
□
Þótt þróunin yrði í sömu átt
og hugrenningar minar hér að
framan, yrði Morgunblaðið að
sjálfsögðu ætíð málsvari Sjálf-
stæðisstefnunnar, þeirrar meg-
inhugsjónar, að frelsi til orðs
og æðis geti eitt megnað að
færa einstaklingunum, og þar
með þjóðinni í heild, farsæid
og hamingju. Það mundi áfram
styðja einkaframtak samhliða
þeim félagslegu umbótum, sem
nægja til að hér megi ávallt ríkja
réttlátt þjóðfélag. Þar að auki
mundi það styðja og styrkja
þá heilbrigðu utanríkismála-
stefnu, sem íslendingar hafa
markað og fylgt. Af þessu leið-
ir að sjálfsögðu, að Morgunblað-
ið og Sjálfstæðisflokkurinn yrðu
sammála í grundvallaratriðum
og i meginefnum sömu skoðunar
um markmiðin.
Hins vegar er ekki víst, að í
einstökum atriðum þyrfti rit-
stjórnin að vera sammála þeim
leiðum, sem forusta eða meiri-‘
hluti áhrifamanna ákvæði að
fara. Blaðið mundi gagnrýna
sumar ákvarðanir flokksins og
athafnir eða athafnaleysi ein-
stakra forustumanna og kynni
jafnvel að benda á, að stefna
sú, sem einhver annar flokkur
hefði í ákveðnu máli, væri heppi-
legri. Þannig mundu ekki ein-
ungis áhrif blaðsins á stefnu
Sjálfstæðisflokksins aukast, held-
ur líká á stefnu annarra flokka
og meðal fylgjenda þeirra, sem
eðlilega væru næmari fyrir skoð-
unum slíks blaðs en málgagns
andstöðuflokks.
En hvað er þá blaðið frá þess-
um sjónarhóli séð? Það er ekki
skoðun eins manns, meira að
segja ekki skoðun allrar ritstjórn-
arinnar. Blaðið væri opið fyrir
heilbrigðar rökræður, enn opn-
ara en það er í dag. Þar mundu
forustumenn lýðræðislegra sam-
taka setja fram sjónarmið sín,
ýmist að eigin frumkvæði eða
vegna þess að til þeirra væri
leitað. Þar mundu leiðtogar
Sjálfstæðisflokksins leiða saman
hesta sína fyrir opnum tjöld-
um, ef þá greindi á um einhver
atriði. Þar væri almenningsálit
ekki einungis myndað, heldur
endurspeglaðist það á síðum
blaðsins. Einhverjir yrðu að vísu
að skrifa leiðarana, kveða upp
úr um það, hvar blaðið sjálft
stæði, en einnig þeir yrðu að
sæta gagnrýni, og einnig þeir
yrðu fyrir áhrifum umraaðn-
anna.
Stjórnmálamönnum hættir
stundum til að meta stundarhags-
muni flokks síns meir en fram-
búðarhagsmuni þjóðarinnar. Það
má segja, að þetta sé mannlegt;
þeir telja sig eiga mikið í húfi.
Nýjasta dæmi þessa er afstaða
Framsóknarflokksins til utan-
ríkis- og varnarmála síðustu
misserin. Morgunblaðið þykist að
vísu hafa velgt foringjum flokks
ins undir uggum vegna þessa
ábyrgðarleysis. En hversu miklu
máttugri væri ekki ádrepa blaðs-
ins, ef aHir gerðu sér ljóst, að
hún byggðist einungis á því, að
blaðið teldi sig vita, að fram-
ferði flokksins gæti teflt öryggi
og þar með e.t.v. frelsi landsins
í voða, en ekki væri um leið
verið að vinna í þágu annars
flokks og stefnu hans.
Skvettum vatni á gæs. Ef til
vill eru röksemdir málgagns
andstöðuflokks ekki alveg jafn
tilgangslausar. En fjöldi þeirra
manna er þó ótrúlega mikill,
sem svo rækilega eru bólusett-
ir, að þeir eru fyrirfram ákveðn-
ir í að vera andvígir því, sem
þeir lesa í andstöðublaðinu —
eða í bezta falli að láta það eng-
in áhrif hafa á sig. Frjálst blað
mundu þeir lesa með öðru hug-
arfari. Ætti það þá ekki að geta
haft veruleg áhrif til góðs, þeg-
ar tímar liðu?
□
Víkjum að áhrifunum innan
Sjálfstæðisflokksins. Sumir
kynnu að halda því fram, að
samheldni mundi minnka, ef op-
inberar umræður innan flokksins
ykjust, og svo kynni jafiwel
að fara, að erfitt yrði að tryggja
einingu þeirra breytilegu hópa,
sem mynda flokkinn. Ég held
þvert á móti, að skilningur og
Eyjólfur Konráð Jónsson, ritstjóri