Morgunblaðið - 07.12.1967, Blaðsíða 12

12
iMORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. DES. 1987
Æ5HÍHE32C
Rœtt um frœðslumál og skólarannsóknír á Alþingi í gœr:
Fræðslulöginn standa ekki í vegi
fyrir breytingum á skólakerfinu
— sagði menntamálaráðherra
— Miklar þjóðfélagsbreytingar krefjast
aukinnar og betri menntunar, sagði
Matthías Á. Mathiesen
Töluverðar umræður urðu
um skólamál á fundi Samein-
aðs Alþingis í gær. Þá kom til
umræðu fyrirspurn Matthí-
asar Á. Mathiesen til mennta-
málaráðherra um að hverju
skólarannsóknir menntamála-
ráðuneytisins hefðu aðallega
beinzt að fram til þessa, og
hvort ríkisstjórnin teldi, að
með núverandi starfskröftum
við skólarannsóknir yrði
hægt að framkvæma fyrir-
hugaða endurskoðun á
fræðslulöggjöfinni innan
hæfilegs tíma. Auk þeirra
tóku þátt í umræðunum Vil-
hjálmur Hjálmarsson, Bjarni
Guðbjörnsson og Ingvar
Gíslason.
Menntamálaráðherra setti
fram þá skoðun að ákvæði
skólalöggjafarinnar frá 1946
stæði á engan hátt í vegi fyr-
ir breytingum í íslenzku
skólakerfi, en um þá þætti
skólakerfisins sem ekki félli
undir fræðslulöggjöfina hefðu
verið sett ný lög á undan-
förnum árum. Nefndi ráð-
herra þar til sem dæmi, að
1957 var sett ný löggjöf um
Háskóla íslands, 1963 komið
á fót Tækniskóla íslands og
sama ár voru sett ný lög um
kennaramenntun og Kenn-
araskóli íslands gerður að
stúdentaskóla.
Þá skýrði ráðherra einnig
frá því að starfandi væri
nefnd er kanna ætti náms-
efni skólanna, kennsluað-
ferðir og próftilhögun. Hefði
nefndin staðið fyrir margvís-
legum nýjimgum og rann-
sóknum á þessu sviði.
í framsöguræðu sinni með
fyrirspuminni sagði Matthias Á.
Mathiesen m.a.: Undanfarið hafa
átt sér stað mjög mikil skrif og
miklar umræður um fræðslumál
okkar. Af eðlilegum ástæðum
hafa umræður þessar og skrif
einkum varðað löggjöf þá, er
um fræðslumálin gilda, svo og
framkvæmd hennar með tilliti tU
þeirra mjög svo breyttu þjóð-
félagsa'ðstæðna, sem orðið hafa
síðan löggjöf þessi var samin.
Ég held, að það sé ekki orðum
aukið, þegar ég segi, að flestar
þær raddir, sem hejrrzt hafa,
hafa kornið fram með töluverða
gagnrýni á ástand og þróun þess-
ara mála að undanfömu. Gagn-
rýni þessi er að sjálfsögðu ærið
misjöfn og mjög margvísleg, en
flestir þættir þessara mála hafa
með einum eða öðrum hætti
hlotíð gagnrýni.
Eins og ég drap á hafa á þess-
um aldarfjódðungi, sem liðinn
er, síðan fradðslulöggjöfin var
sett, orðið mjög miklar þjóðfé-
lagsbreytingar, sem í vaxandi
mæli gera kröfur til aukinnar
og fjölbreyttari menntunar. Slík-
ar kröfur hljóta að kalla á sér-
staka athugun á skólakerfinu í
heild, á kennsluaðferðum, á
kennsluefni, á menntun kennara
og á byggingar á nýjum skóla-
húsum. Því er þó engan veginn
svo farið, að mér sé ekki kunn-
ugt um, að ekkert hafi átt sér
stað í athugun á skólamálum að
undanförnu. Mér er kunnugt um,
að á vegum menntamálaráðu-
neytisins hafa átt sér stað skóla-
rannsóknir, fræðslumólaskrifstof
an hefur beitt sér fyrir ýmsu, og
víkur hefur látið gera mjög ýt-
arlegar rannsóknir á þessum
málum. Skólastjórar og kennar-
ar gera ýmsar tilraunir og til
eru þau samtök, sem sýnt hafa
lofsverðan áhuga á þessum mál-
um og tekið skólarannsóknir til
sérstakrar meðferðar og á ég
þar við rannsóknarstofnun á veg
um Sambands ungra Sjálfstæð-
ismanna, sem sett hefur verið á
stofn og gert um þessi mál mjög
ýtarlegar athuganir og ályktan-
ir.
1 ræðu sinni og svari við fyr-
irspurninni sagði Gylfi Þ. Gísla-
son, menntamálaráðherra m.a.:
Fyrri liður fyrirspumarinnar
veitir mér kærkomið tilefni til
þess að greina frá því, að hvaða
verkefnum skólarannsóknir hafi
unnfð fram til þessa, em að
vinna og munu vinna nú á næst-
unni. Síðari liður fyrirspurnar-
innar á hins vegar sumpart rót
sína að rekja til mjög algengs
og úthreidds misskilnings á þeim
viðfangsefnum, sem við er að
etja í íslenzkum skólamálum
núna í dag.
Þegar rætt er um nauðsyn
þess, að skólamir lagi sig að
breyttum þjóðfélagsháttum á
hverjum tíma, á það auðvitað
fyrst og fremst við um námsefni,
kennsluaðferðir og próftilhögun.
En allar breytingar, sem æski-
legt kann að vera talfð að gera
í þessum efnum, hefur verið
hægt að gera, er hægt að gera
og verður hægt að gera án breyt-
inga á grundvallaratriðum skóla-
löggjafarinnar, eins og hún er á
íslandi. Að þessu leyti er það
gmndvallarmisskilningur, þegar
talað er um nauðsyn á endur-
skoðun á fræðslulöggjöfinni í
því skyni að gera breytingar á
námsefni, kennslu.aðferðum og
próftilhögun á fræðsluskyldu-
stiginu.
Gildandi lagaákvæ'ði um þá 8
ára fræðsluskyldu, sem hér er nú
lögbundin, er í löggjöf frá 1946.
Það var mjög viturlega ráðið af
höfundum þeirrar fræðslulög-
gjafar að hafa hana rammalög-
gjöf, eins og hún er, þannig að
þeim, sem með stjóm fræðslu-
málanna fara og annast sjálfa
kennsluna, séu gefnar sem frjáls-
astar hendur um breytingar á
námsefni, kennsluaðferðum og
próftilhögun. Þó að þessi laga-
Matthías Á. Mathiesen
ákvæði hafi staðið óbreytt í
meira en 20 ár, hafa mjög marg-
víslegar breytingar verið gerð-
ar á þeim atrfðum, sem eru
kjami og tilgangur skólastarfs-
ins, þ.e.a.s. námsefninu, kennslu-
aðferðunum og próftilhögun-
inni. Ákvæði fræðslulaganna frá
1946 hafa ekki staðið i vegi fyr-
ir slíkum breytingum. Þess vegna
hefur þeim ákvæðum ekki verið
breytt. Nokkru eftir að ég tók
við starfi menntamrh. eða fyrir
næstum 10 árum, skipaði óg
nefnd til þess að athuga núgild-
andi fræðslukerfi og framkvæmd
þess og gera tillögur um breyt-
ingar á framkvæmd núgildandi
laga eða lagasetningunni sjálfri
eftir því, sem ástæða virtist til.
Nefndin skilaði ýtarlegri álits-
gerð í ágúst 1959. Hún gerði sam
þykktir um námsstjórn, um
skólakerfi barnaskóla og gagn-
fræðaskóla, um menntaskóla,
kennaramenntun o. fl., um fjár-
mál skóla og um erindisbréf fyr-
ir kennara og skólastjóra i barna
og unglingaskólum, fræðsluráð
og skólanefndir. En nefndin
gerði ekki tillögur um breytingu
á grundvallaratrfðum löggjafar-
innar um fræðsluskyldu. Veiga-
mestu breytingartillögurnar
lutu að menntaskólanámi, kenn-
aramenntuninni og fjármálum
skólanna. Aðalatriði tillögunnar
um menntaskólanámið hefur
smám saman verið framkvæmt
á undanförnum árum. Svo sem
kunnugt er, hefur löggjöf verið
sett um kennaramenntunina.
Kennaraskólanum breytt í stúd-
entaskóla og enn fremur hefur
verið sett ný löggjöf um greiðslu
skólakostnaðar. Þá hafa og verið
sett erindisbréf til kennara og
skólastjóra og tilhögun náms-
stjórnar verið endurskoðuð.
Þegar sú niðurstaða þessarar
nefndar lá fyrir, að hún geröi
ekki tillögur um grundvallar-
breytingu á skipulagi fræðslu-
skyldunnar, var af hálfu mennta-
málaráðuneytisins lögð á það
megináherzla að ljúka sem fyrst
endurskoðun námsskrár fyrir allt
fræðsluskyldustigið. Var því
verki lokið 1961, og þá í fyrsta
sinn gefin út námsskrá fyrir
fræðsluskyldustigið allt. Hefur
sú námsskrá smám saman verið
að koma til framkvæmda og má
með miklu meiri rétti segja, að
hún sé grundvöllur skólastarfs-
ins á fræðsluskyldustiginu nú í
dag, en lagaákvæ'ðin frá 1946.
Þessari námsskrá er auðvitað
hvenær sem er hægt að breyta,
ef breyttar aðstæður eru taldar
gera slíka breytingu nauðsyn-
lega.
Annað mikilvægt atriði skóla-
kerfisins, sem mikið hefur ver-
ið rætt á undanförnum árum,
er einnig lögbundið, þótt ekki
snerti það fræðsluskylduna. En
það er, að haldið skuli eitt alls-
herjar inntökupróf í mennta-
skóla um land allt, svo kallað
landspróf. Um þetta atri'ði segir
gildandi löggjöf ekki annað en
inntökupróf í menntaskóla skuli
samræmt um land allt. I löggjöf-
inni eru engin fyrirmæli um
það, hverjar prófkröfur skuli
gera á landsprófi. Lagaákvæði
um landspróf voru lögtekin 1946
og var tilgangur þess þá að
tryggja öllum unglingum hvar
sem er á landinu hliðstæða að-
stöðu til inngöngu í menntaskóla.
Áður en landspróf var tekið upp,
voru engar samræmdar eða al-
mennar reglur til um inntöku-
skilyrði í menntaskóla og var
þetta talið valda miklu jafnvel
óverjandi misrétti varðandi að-
stöðu unglinga til þess að hefja
menntaskólanám. Á sínum tíma
mun landsprófiB því yfirleitt
hafa verið talið mikið framfara-
spor miðað við það ástand, sem
áður ríkti.
Á síðustu árum virðist lands-
prófið hins vegar hafa sætt vax-
andi gagnrýni, að því er virðist
einkum vegna þess, að ýmsir
hafa talið það þröskuld á vegi
unglinga til menntaskólanáms.
Hafa ýmsir krafizt breytinga á
fræðslulöggjöfinni, til þess a'ð
draga úr þeim hömlum, sem þeir
hafa talið landsprófið vera á að-
gangi til framhaldsnáms. En hér
er enn um misskilning að ræða.
I lagaákvæðum um landspróf
felst ekkert annað en það, að
sams konar inntökupróf skuli
haldið í alla menntaskóla. Ef
menn vilja, er enginn vandi að
auðvelda inngöngu í menntaskól-
ana án lagabreytingar. Hér er
engin spurning um það, hvort
löggjafinn þurfi að breyta sín-
um ákvæðum.
Það eru beinlínis hins vegar
rangar sta'ðhæfingar, sem imprað
hefur verið á opinberlega, að
prófkröfur í landsprófi hafi ver-
ið miðaðar við það að bægja
nemendum frá menntaskólanámi
vegna húsnæðisskorts. Lands-
prófsnefnd er algerlega sjálf-
stæð og óháð í starfi sínu, og
hefur ekkert samband við hvorki
fræðsluyfirvöld né menntaskóla
um prófkröfur sínar. Öllum, sem
staðizt hafa landspróf, hefur jafn
an verið veitt skólavist í mennta
skóla.
Þá hefur enn talsvert verið
rætt um eitt atriði, mjög mikil-
vægt atri’ði í sambandi við skóla-
kerfið í heild, en það er, að stúd-
entsaldur sé hér á landi of hár,
þ.e.a.s., að ekki eigi að þurfa að
taka 13 ár að ljúka skólagöngu
til stúdentsprófs, eins og nú á sér
stað hér á landi. Eg er persónu-
lega sammála þessu og tel það
eitt brýnasta verkefnið í íslenzk-
um skólamálum að breyta hér
til þannig, að unglingar geti orð-
ið hér stúdentar einu ári fyrr
en nú á sér stað.
Þótt löggjöfin um fræðsluskyld
una sé rammalöggjöf, mikilvæg-
Gylfi Þ. Gíslason
ar breytingar á skólakerfinu sé
því hægt að gera án breytingar á
henni, á þetta ekki við um fram-
haldsskólalöggjöfina og sérskóla
löggjöfina. Þess vegna hefur
þessi löggjöf verið endurskoðuð
svo að segja öll á undanförnum
árum eða er í endurskoðun. 1967
var sett ný löggjöf um Háskóla
íslands. 1963 var komið á fót
Tækniskóla íslands. Sama ár
voru sett ný lög um kennara-
menntunina og Kennaraskóli ís-
landg gerður að stúdentaskóla.
1965 var iðnfræðslulöggjöfin öll
endurskoðuð og sett um hana ný
löggjöf. 1963 var sett ný löggjöf
um fjárhagslegan stuðning við
tónlistarskólann, og 1965 um
Húsmæðraskóla íslands. Undan-
farið ár hefur starfað opinber
nefnd að endurskoðun meninta-
skólalöggjafarinnar, og einnig
starfar nú nefnd að till.gerð um
uppbyggingu Háskóla íslands
næstu 20 ár.
Ég'leyfi mér að staðhæfa, að
allir þeir þættir islenzkrar skóla-
löggjafar, að menntaskólalöggjöf
inni undantekinni, sem þörf hef-
ur verið á að endurskoða til þess
að koma fram nauðsynlegum
breytingum í samræmi við breytt
viðhorf nýs tíma, hafi verið end
urskoðuð á undanförnum árum.
Endurskoðun menntaskólalöggj af
arinnar hefur því miður gengið
seinna en ég hafði vonað. Hins
vegar hefur verið hægt að gera
margs konar breytingar á deildar
skiptingu og kennslutilhögun án
lagabreytingar og hefur það ver
ið gert. Ein af ástæðum þess, að
nefnd sú, sem starfar að endur-
skoðun menntaskólalöggjafarinn-
ar hefur ekki enn lokið störfum,
mun vera sú. að hún vill gjarnan
vita meir um árangur þeirra til-
rauna, sem nú fara fram í mennta
§kólanáminu, áður en hún gerir
endanlegar tillögur um nýja lög-
gjöf á þessu sviði. Ég hef hins
vegar ekki séð ástæðu til þess
að beita mér fyrir endurskoðun
lagaákvæðanna frá 1964 um
sjálft skipulag fræðsluskyldunn-
ar, eingöngu vegna þess að þau
lagaákvæði eru ekki til neins traf
ala við þær breytingar, sem hug-
myndir hafa verið um að gera
innan skyldufræðslukerfisins.
Eina veigamikla breytingin, sem
til athugunar og umræðu er og
gera myndi lagabreytingu nauð-
synlega er lenging sjálfrar skóla-
skyldunnar t.d með því, að láta
börn hefja skólagöngu 6 ára i
stað 7 nú. Hér er hins vegar um
mál að ræða, sem ekki aðeins
hefur uppeldisfræðilega og
kennslufræðilega þýðingu heldur
stórfellda fjárhagsþýðingu. og
verður till. gerð einnig um það
efni að miðast við það. hverjar
fjárhagsbyrðar talið verður hægt
að leggja á ríkissjóð í þessu sam
bandi.
Sálarrannsóknardeild mennta-
málaráðuneytisins var stofnað
1966, og var Andri ísaksson. sál
fræðingur, ráðinn til að veita
henni forstöðu. Fastir samstarfs-
menn hans eru þeir Jóhann Hann
esson, skólameistari og dr. Wolf-
gang Edelstein, sem starfar sem
Framh. á bls. 24