Morgunblaðið - 07.12.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. DES. 1967
19
Egill Vilhjálmsson
forstjóri
MEÐ Agli Vilhjálmssyni er horf-
inn merkur fulltrúi í atvinnu-
sögu þjóðarinnar, sem með ó-
venjulegri skapfestu, hagsýni,
þrautseigju og dugnaði tókst að
brjótast áfram úr sárri fátækt
til brautryðjanda og eins mesta
atvinnurekanda á sviði bifreiða-
verzlunar og bílainnflutnings hér
á landi. Hér hefir því sannarlega
gerzt æfintýrið um fátæka dreng
inn, sem endar sem framámaður
stéttar sinnar.
Egill Vilhjálmsson var fæddur
í Hafnarfirði, elzta barn hjón-
anna Önnu Magneu Egilsdóttur
og Vilhjálms Gunnars Gunnars-
sonar, en gatan Gunnarssund í
Hafnarfirði er kennd við Gunn-
ar, afa Egils. Fjögra ára að aldri
fluttist hann með foreldrum sín-
um til Bíldudals, sem þá var í
miklum uppgangi og atvinnu-
horfur góðar, vegna hinnar
miklu útgerðar og fiskverkunar,
sem Pétur Thorsteinsson kaup-
maður rak þar um þær mundir,
enda fluttu þá þangafS margir
Sunnlendingar eða dvöldu þar
lengi eða skemmri tíma í at-
vinnuleit. Á Bíldudalsárunum
hófst hin bezta vinátta með for-
eldrum mínum og foreldrum
hans. Bar þar aldrei neinn
skugga á, og ekki heyrði ég í
foreldrahúsum hlýrra talað um
neina vini fjölskyldu okkar. Er
mér minnisstæð eftirvæntingin
að kynnast þessu vinafólki, þeg-
ar ég kom í fyrsta skipti til
Reykjavíkur, innan fermingar-
aldurs. Skemmst er af því að
segja að mér fannst ég kominn
til eigin fjölskyldu, og fór svo
að ég bjó hjá þeim hjónum,
Agli og Helgu og börnum þeirra,
háskólaár mín í Reykjavík.
Margt hefi ég þeim hjónum fyr-
ir að þakka, en ekki hvað minnst
fyrir þann tíma er ég þurfti
mest á að halda öruggum sta’ð
og regluheimili.
Átján ára að aldri fluttist
Egill til Reykjavíkur og síðar til
Hafnarfjarðar, en þangað flutt-
ust foreldrar hans ári síðar. Á
Bíldudal var Agli falið eftirlits-
starf með fjögurra hestafla vél,
sem dældi sjó í fiskþvottahúsið
þar. Segist honum svo sjálfum
frá, að þetta hafi orðið örlaga-
ríkt fyrir ævistarf sitt, og hafi
áhugi hans mest beinzt að vél-
um og véltækni upp frá því.
Árið 1913 lauk hann prófi í
vélfræði og hlaut þar með rétt-
indi til vélgæzlu á stærri vélbát-
um, sem þá voru. Mun hann
hafa verið einn þeirra fyrstu,
sem var veitt slík réttindi hér-
lendis. Sama árið komu þeir
Sveinn Oddsson og Jón Sig-
mundsson með fyrstu Ford-
bifreiðina til landsins og aug-
lýstu kennslu í meðhöndlun
bifreiðarinnar. Lauk Egill því
prófi í ársbyrjun 1914. Fyrstu
bifreiðalög voru samþykkt á
Alþingi sumarið 1914, en fyrstu
bifreiðastjóraskírteinin voru gef-
in út 17. júní 1915. Voru
þrír, sem hlutu þau, og var
skírteini Egils nr. 3. Næsta ár-
ið annaðist hann bifreiða-
aktur í Reykjavík og ná-
grenni, aðallega til Eyrarbakka,
en seinni hluta árs 1916 rak
hann bifreið í áætlunarferðum
milli Hafnarfjarðar og Reykja-
víkur. Hann nam fyrstur Islend-
inga bílaviðgerðir í Bandaríkj-
unum 1917. Algjörlega án kunn-
áttu í ensku og öllum ókunnur
þar um slóðir dreif hann sig
gegnum námið. Honum var ljóst
á undan flestum öðrum, hve
mikil samgöngubót bilarnir
mundu verða hér á landi.
Nokkrum árum eftir heimkom
una var hann méðal stofnanda
að Bifreiðastöð Reykjavíkur og
síðar annar af /forstjórunum.
Eftir að hafa selt það fyrirtæki
stofnaði hann sitt eigið með bif-
reiða- og varahlutaverzlun og
viðgerðaverkstæði í Reykjavík
1929, sem í fyrstu var til húsa
að Grettisgötu 18, en verzlunin
blómgaðist svo ört, að 1932 hóf
Egill bygglngu á verzlunarhúsi
að Laugavegi 118 og vi’ð Rauð-
arárstíg. Þar með var hann orð-
inn einn af rpestu iðjuhöldum
höfuðborgarinnar og alþjóð er
kunnugt, að h.ann hefur nú
byggt stórhýsi sín milli Lauga-
vegs, Grettisgötu, Rauðarárstígs
og Snorrabrautar. Á síðustu 2
til 3 árunum hefur hann lok-
ið síðasta stórhýsinu við Grettis-
götu og eins og hann komst einu
sinni að orði við mig: „Ég er nú
að dunda við a’ð koma þessu húsi
upp“. Fáir munu þeir einstakl-
ingar, ef þá nokkur, sem lætur
eftir sig slíkar byggingar til at-
vinnúreksturs, sem Egill Vil-
hjálmsson gerir, og standa munu
sem óbrotgjarn minnisvarði um
framsýni hans og dugnað. Þjóð
okkar stendur því í ómældri
þakkarskuld við slíkan atorku-
mann.
Egill Vilhjálmsson hefur kom-
ið víða við sögu varðandi stofn-
un og rekstuf' fyrirtækja. Má
þar til nefna Strætisvagna
Reykjavíkur, en hann var þar
forstjóri, og rak það hlutafélag
með miklum myndarbrag þar til
það var selt Reykjavíkurborg.
Hann var og einn af aðalstofn-
endum Hvals hf. og hefur setið
þar í stjórn um árabil. Rak um
nokkur ár kjörbúð að nafni
„Egilskjör“ í byggingu sinni vi'ð
Laugaveg og var einn af þeim
fyrstu til að koma á slíku verzl-
unarfyrirkomulagi, sem nú virð-
ist ráðandi í öllum stórum mat-
vöruverzlunum borgarinnar. Sýn
ir þetta atriði ekki sýzt snerpu
hans og dugnað við að kanna
nýja verzlunarháttu á öðrum
sviðum en hann átti að venjast.
Hann var stofnandi og fyrsti
formaður Sambands bílaverk-
stæða á íslandi. Sat í stjórn
Vinnuveitendafélags íslands um
árabil. Hann var Riddari af
Fálkaorðunni og heiðursfélagi
Leikfélags Reykjavikur.
Egill var tæplega meðalmaður
á hæð, kvikur og léttur í hreyf-
ingum, fram eftir aldri méð
hrafnsvart, þykkt hár og liðað,
hátt enni, stór, brún og gáfuleg
augu, athugul og snör, sem
gjarna urðu hvöss kæmi til and-
svara, því að maðurinn var skjót
ur til orðs og athafna, nef var
beint og andlit með festulegum
dráttum og hreinum. Framkom-
an var öll hin hispurslausasta,
en yfirbragð allt mótaðist af
festu og sterkri skapgerð, sem
enn betur kom í ljós. þegar hann
talaði. Ekki var langri skóla-
göngu fyrir að fara heldur hin-
um harða skóla lífsins, sem Egill
nam af meira en flestir þeir sem
ég þekki. Hann var skjótráður
og heilráður og loforð hans
stóðu, sem stafur á bók. Hann
blandaði ekki geði við marga,
en var þeim mun vinfastari, þar
sem hann tók því. Aldrei vildi
hann blanda sér í opinber mál,
slíkt var honum fjarri skapi,
þótt hann hefði fastmótaðar skoð
anir á landsmálum, sem og öðr-
um málum.
Þótt Egill Vilhjálmsson teljist
í efnahagslegu tilliti til þeirra,
sem mest upp úr standa, var
hann hófsmaður um alla hluti
alla ævi. Hann hvorki reykti né
neytti áfengis, og barst persónu-
lega lítið á. Hann notaði efni sín
til annars, eins og bezt sést á
þeim eignum, sem han lætur
eftir sig. Ótaldar eru þær ríf-
legu fjárupphæðir, sem hann
gaf til mennta-, menningar- og
heilbrigðismála, sem ekki skal
rakið hér, enda mun það sízt
honum að skapi. Hinsvegar álit
ég, að velgjörðir þessar bregði
eigi síður birtu á nafn hans en
hin miklu umsvif í verzlunar-
málum hans.
Að svip og í fasi líktist Egill
mjög mó'ður sinni, sem var ó-
venjulega tápmikil og glæsileg
kona. Hann var heitinn eftir
móðurafa sínum, Agli Gunn-
laugssyni, kenndur við Arabæ í
Grjótaþorpinu, sem var einn af
landpóstunum, en til þeirra
starfa völdust aðeins hinir vösk-
ustu menn, svo að Agli yngra
virðist hafa kippt í kynið hvað
dugnað snerti.
Egill var kvæntur Helgu Sig-
urðardóttur og eiga þau þrjú
börn: Sigurð og Egil, sem báðir
eru fulltrúar í fyrirtækinu Egill
Vilhjálmsson hf., og dóttur, Ing-
unni, en maður hennar, Matthías
Guðmundsson, er einnig fulltrúi
þar.
Mestan hluta ævi sinnar naut
Egill góðrar heilsu. Var á yngri
árum leikfimis- og glímumaður
góður. Síðustu rösk 30 árin átti
hann ásamt vini sínum Eggerti
heitnum Kristjánssyni, stórkaup-
manni, mikinn hluta veiðirétt-
inda í Laxá í Kjós. Dvaldi hann
þar með fjölskyldu sinni lang-
dvölum í sumarbústað sínum í
hinu fagra umhverfi og lét það
óspart í ljós við vini sína, að
þangað sækti hann endurnær-
ingu og aukinn lífsþrótt. Fyrir
9 árum kenndi hann þess sjúk-
dóms, sem leiddi hann til dauða.
Margs er að minnast og þakka
eftir margra áratuga órofa
tryggð og vináttu, sem í byrjun
var sem föðurleg umhyggja og
síðan þróaðist í trausta gagn-
kvæma vináttu Þar var ég þiggj
andinn. Ótaldar eru þær ánægju-
og unaðsstundir, sem við höfum
notið saman við vei’ðar í Laxá
í Kjós og seinni árin við veiðar
í Laxá í Aðaldal. Þegar hinn
mjög skarði veiðimannahópur
mætist að sumri komanda norð-
ur þar, mun hann með trega
minnast þessa látna félaga og
þakka með hlýhug allar skemmti
legar frásagnir hans og hve vel
hann að öllu leiti féll í okkar
hóp.
Eg færi eiginkonu og fjöl-
skyldu hans alúðarfyllstu samúð
arkveðjur og honum sjálfum
dýpsta þakklæti fyrir langa og
góða samfylgd, vináttu og vel-
gjörðir mér og mínum til handa
Sigurðnr Samúelsson
læknir.
BGILL VILHJÁLMSSON and-
aðist ;hinn 29. nóvember sl. að
Landsspítalanum í Reykjavík, 74
ára að aldri. Hann hafði hin
síðustu ár átt við vanheils;u að
búa.
Með Agli er fallin frá, einn
af mestu athafnamör.num íslensk
um á þessari öld.
Egill var elstur níu barna
hjónanna Önnu Magneu Egils-
dóttur og Vilhjálms Gunnarsson-
ar sjómanns. Hann fæddist í
Hafnarfirði 28. júní 1893, og flutt
ist með foreldrum sínum til
Bíldudals fjögurra ára gamall
árið 1897.
Hóf faðir hans vinnu hjá Pétri
Thorsteinssyni, sem þá rak þar
mikla útgerð, verzlun, fiskverk
un og fiskútflutning allt með hin
um mesta myndarbrag, eins og
kunnugt er.
Þótt Vilhjálmur faðir Egils
væri dugnaðarmaður, þá var
hann fátækur, enda almenn fá-
tækt í landinu á þeim tím-
um, og börnin mörg.
Anna Magnea móðir Egils
var hin mesta myndarkona döklk
yfirlitum og falleg, en ekki
mikil vexti. Hún var dugmikil og
féll aldrei verk úr hendi. Hún
var listhneigð, spilaði og söng
og kunni fjölda kvæða, sem hún
kenndi börnum sínum Hún hafði
dálæti á þjóðskáldunum Stein-
grími og Matthíasi Oft varð
Anna Magnea að leggja svo hart
að sér við heimilisstörfin og í
þjónustustörfum fyrir .sjómenn
á vegum útgerðarinr.ar, að Agli
syni hennar ofbauð. Sagði hann
svo frá sjálfur að hann hefði
heitstrengt, þegar hann var enn
í æsku að hann skyldi þegar
honum yxi fiskur um hrygg,
létta af móður sinni er.fiðinu, og
gera henni lífið iéttara. Þessa
heitstrengingu tókst honum að
uppfylla.
Ég sem rita þessi fátæklegu
minningarorð, er fimm árum
yngri en Egill heitinn, kynntist
ég honum mjög vel í uppvexti
hans á Bíldudal, þar sem ég er
fæddur og uppalinn. Einnig lágu
leiðir okkar saman síðar á lífs-
leiðinni.
Frá æsku minni minnist ég
Egils, sem hins gjörfúlega og
giftudrjúga æskumanns.
Sannaðist á honum að snemma
beygist krókurinn, til þess sem
verða vilL
Pétur Thorsteinsson, réði Egil
til að vera gæslumaður fjögurra
hesta sjódækimótors, sem not-
aður var til að dæla sjó í fisk-
'þvottakör. Voru þetta fyrstu
kynni Egils af vélamenningunni,
og var hann þá aðeins tólf ára
gamall. Uppfrá þessu fékik hann
brennandi áhuga á vélum og vél-
gæslu, og varð á ungHngsáruim
„motoristi" á vélbátum.
Ég minist þess að Egill var
mjög fengsæll á litlum árabát,
sem við rérum á með afa Egils
AgH frá Arabæ í Reykjavík fyrr
verandi pósti. Var stundum legið
á flyðrumiðum og vai Egill yngri
jafnan fengsælastur. Einnig man
ég að Egill fékk slóran sjóbirt-
ing á færi við bryggjuna á Bíldu
dal og var það stærsti sjóbirt-
ingurinn sem menn mundu til að
þar hefði veiðst. Færði Egill móð
ur sinni fiskinn í soðið, þótt hon
um væri boðið hátt verð í hann
Egill fór að heiman átján ára
gamall og réðst til Milljóna-
félagsins i Viðey. Var verkstjóri
þar föðurbróðir hans, Sigurjón
Gunnarsson. Síðan varð hann vél
gæzlumaður á „rammbukka“ við
byggingu hafskipabryggjunar í
Hafnarfirði og bjó þá hjá Sigur
jóni frænda sínum. Allt kaup
sitt að frádregnum brýnustu
nauðsynjum, sendi hann til for-
eldra sinna á Bíldudal, og að
hans ráði fluttu þau aftur til
Hafnarfjarðar árið 1912. Egills
taldi það hafa vaidið straum-
hvörfum í lífi sínu er hann sá
í Hafnarfirði, Bookles-bílinn af
Austingerð, einn fyrsta bílinn
sem til landsins kom. Bílinn átti
Bookles fiskkaupmaður.
Árið 1913 sótti Egill námskeið
í vélfræði og öðlaðist með prófi
réttindi til að vera vélamaður
á stærstu vélbátum á þeirri tíð.
í febrúarmánuði 1914, tóik hann
bílpróf og hafði lært hjá þeim
Sveini Oddsyni og Jóni Sigmund
syni, sem hingað komu fyrstir
með ameríska bifreið 1913.
Egill var meðal þeirra þriggja
fyrstu sem fengu ökuskírteini
til bifreiðaraksturs, og var skírt-
eini hans nr. 3, gefið út 17. júni
1915. Næstu tvö árin stundaði
hann bifreiðaakstur en réðst
1917 til vesturfarar á vegum
Jónatans Þorsteinssonar, þáver-
andi umboðsmanns Overland-
verksmiðjanna. Dvöl hans vestra
varð styttri en ætlað hafði verið
vegna styrjaldarinnar, og fór
Egill heim eftir nokkra mánaða
dvöl vestra. Hann taldi sig þó
hafa lært mikið af þessari náms
dvöl sinni, varðandi viðgerðir
véla og í enskri tungu. Hann var
fyrstur Íslendinga, búsettur hér
á landi til þess að læra bílavið-
gerðir í Vestuúheimi.
Löngu seinna varð hann um-
boðsmaður fyrir Willy Overland
verksmiðjurnar hér á landi.
Ég tel óþarft að rekja sögu
Egils, sem meðstofnanda Bifreiða
stöðvar Reykjaví'kur, og Strætis
vagna Reykjaví'kur, en segja má
að hann hafi ekki stofnað til stór-
reksturs á eigin spýtur, fyrr en
h. inn byggði viðgerðaverkstæði
sitt og verzlun við Hlemmtorg á
horni Laugavegs og Rauðarár-
stígs árið 1932. Þessi bygging óx
á tveimur áratugum í heilt húsa
nverfi því að Egill færði út
kvíarnar svo að segja árlega,
þar til fyrirtæki hans var orðið
hin stærsta bílaverzlun og bíla-
verkstæði í öllu landinu ásamt
stórri kjörbúð. Hinn snjalli rit-
höfundur Vilhjálmur S. Vil-
hjálmsson, skrifaði ritgerð um
Egil Vilhjálmsson í ritgerðar-
safni sínu „Við sem byggðum
þessa borg“. Nefndi hann rit-
gerðina „Frá roðskónum til bif-
reiðanna".
Þar segir hann meðals annars:
„Egill Vilhjálmsson er meðalmað
ur á hæð, samsvarar sér vel og
er liðlega vaxinn. Hann er held
ur dökkur á hár og hörund, aug
un dökk og athugul allt að því
snareygður, festulegir andlits-
drættir og örugg framkoma. Hon-
um liggur heldur 'ágt rómur en
■hann er ákveðinn í máli, eins og
hann þurfti ekki að leita lengi
til orðanna, sem túlka skoðanir
hans. Hann er mikið snyrtimenni
í klæðaburði án þess þó á
nokkurn hátt að vera tilgerða-
legur, hann býr yfir hugarró,
sem smitar eins og hann viti
alltaf fótum sínum forráð og
sé aldrei í neinum vafa. Hann
stundar skrifstofu sína betur en
flestir eða allir forstjórar, sem
ég þekki og virðist hafa þar alla
þræði í höndum, þó að hann
njóti samstarfs við marga menn.
Hann gengui rólegur um vinnu-
stofurnar athugull og þögull,
maður sér ékki hvort honum
líkar betur eða verr þó að nemar
eða sveinar standi ef til vill í
hóp og ræðist við með vindling
milli varanna þegar hann birtist.
Þegar hann tekur ákvarðanir,
jafnvel á stundinni um leið og
mál krefst úrlausnar gerir hann
það hiklaust eins og hann hafi
þaulhugsað þær, og þó hefur
hann ekki haft tækifæri til þess.
Hann virðist aldrei vera að flýta
sér eins og hann hafi alltaf nógan
tíma, og þó er hann ætið mjög
önnum kafinn“.
Egill hafði jafnan langan
vinnudag og sannaðist á honum
að „morgunstund gefur gull í
mund“.
Þegar hann tók sér frí var
'hann að jafnaði við laxveiðar í
Laxá í Kjós, þar sem hann
byggði sér sumarbústað, en veiði
réttindi hafði hann keypt í fé-
lagi við Eggert heitinn Kristjáns
son stórkaupmann. Egill var
hinn slyngasti laxveiðimaður.
Hann hafði sömu ánægju af að
veiða laxinn, og forðum af að
veiða flyðrur og ^tóra sjóbirt-
inginn á Bíldudal.
Hann var listhneigður og hafði
ánægju af söng og hljómlist.
Leiklist unni hann mjög, og
studdi hann starfsemi Leikfélags
Reykjaví'kur og var kjörinn
heiðursfélagi þess.
Egill var meðal stofnenda hval
veiðifélagsins Hvals hf. og átti
sæti i stjórn félagsms frá upp-
hafi í full tuttugu ár, allt til
dauðadags. Var hann mjög tillögu
góður og ánægjulegt að eiga við
hann samstarf.
Egill kvæntist árið 1919 Helgu
Sigurðardóttur og varð þeiim
þriggja barna auðið, þeirra Sig-
urðar, Ingunnar og Egils, sem
öll eru uppkomin og gift, og
búsett í Reykjavík.
Það er ánægjulegt að minnast
þess, hvað íslenzka þjóðin hefur
eignast marga mæta syni og
dætur frá því aftur fór að rofa
til í lífi þjóðarinnar, sem hafist
hafa úr sárustu fátækt og um-
komuleysi, til veimegunar og
forustustarfa í frjálsu nútírna
þjóðfélagi.
Eitt merkilegasta dæmið um
þetta er líf og starf Egils Vil-
hjálmssonar, sem nú hverfur
sjónum vorum eftir að hafa um
margra áratuga skeið verið
meðal merkustu athafna og fram
kvæmdamanna þjóðarinnar.
Mikill fjöldi manna hefur notið
góðs af starfi hans og þakka
honum samfylgdina.
Að lokum votta ág ekkju Egils
börnum þeirra tengdabörnum,
barnabörnum og systkinum, inni
lega samúð mína við fráfall hans.
Loftur Bjarnason.
í DAG er Egill Vilhjálmsson
kvaddur.
Hér skal ekki rætt um hinn
Framh. á bls. 20