Morgunblaðið - 07.12.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. DES. 1967
Eitt erf iöasta ár í íslenzkum
sjávarútvegi á þessari öld
- Rœða Sverris Júlíussonar við setningu
aðalfundar Landssambands íslenzkra
útvegsmanna í gœr
ÞEGAR litið er yfir þetta ár, sem
nú hefir senn runnið skeið sitt
á enda, blasir við útvegnum ‘eng-
an veginn glæsileg mynd. Er það
í mörgu tilliti eitt hið erfiðasta,
sem yfir íslenzkan sjávarútveg
hefir gengið á þegsari öld.
Veðurfar á vetrarvertíð var
svo slæmt og gæftir á sjó að
sama skapi, að leita verður allt
aftur til ársins 1914 til saman-
burðar. Gæftir nú í haust og það
sem af er vetri, hafa um land
allt verið fádæma stirðar, og hef
ir það komið það hart niður á
þorskveiðiflotanum og ekki hvað
sízt síldveiðiflotanum fyrir Aust
ur- og Suðurl., að jaðrar við hall
æri. Jafnframt skeði það nú, að
síldin hélt sig fram eftir öllu
sumri og hausti mörg hundruð
sjó mílna undan landinu, þannig
að afköst í sókn og aflamagni
urðu miklu minni en ella hefði
orðið. Loks hefir orðið stórfellt
verðfall erlendis á ýmsum helztu
sjávarafurðum, svo sem freðfiski
og þó einkum bræðslusíldaraf-
urðum, svo stórfellt, að ekki verð
ur jafnað til neins á undanförn
um áratugum allar götur til
heimskreppunnar upp úr 1930.
Menn skyldi því ekki undra,
þótt sjávarútvegurinn standi höll
um fæti nú, þrátt fyrir góðæri
undanfarinna ára á sumum svið-
um og afleiðingin sé sú, að grípa
þurfti til alvarlegra aðgerða í
efnahagsmálum til stuðnings þess
um atvinnuvegi, sem hefir skap
að svo til alla aukningu þjóðar-
tekna undangengin ár, og á rúm
lega hálfri öld breytt þjóðfélag-
inu úr fátæklegu bændaþjóðfé-
lagi í velferðarríki á við ríkustu
þjóðir Evrópu og Ameríku,
a.m.k. ef borin er saman einka-
neyzla þjóðanna.
Má nærri geta, að þetta slæma
árferði hefði fyrir mörgum mán
uðum leitt til mjög róttækra að-
gerða í innflutnings- og við-
skiptamálum, sem komið hefðu
niður á öllum landslíð, ef þess
hefði ekki verið gætt í góðæri
áranna á undan að skapa þann
gjaldeyrisvarasjóð, sem fram að
þessu hefir gert það mögulegt að
halda uppi eðlilegum viðskipta-
háttum.
Veigamestu þættirnir í sjávar
útveginum eru þorskveiðarnar og
síldveiðarnar. Varðandi þorsk-
veiðarnar munar langmest um
vetrarvertíðina. Sézt þetta t.d. af
árinu 1966, er heildarþorskafli
báta var 278.500 tonn og vertíð-
araflinn þar af 206.700 tonn.
Uggvænlegur samdráttur
í þorskafla.
Uggvænlegur samdráttur hefir
orðið í þorskafla á vetrarvertíð-
um undanfarinna ára. Sézt það
á eftirfarandi töflu fyrir árin
1964—1967. »
líka, er þess að geta, að þá jókst
vertíðarafli mikið vegna þorsk-
veiða í nót, tæpl. 41 þús. tonn
fyrra árið og 35.700 tonn seinna
árið. En megin skýringin á sam
drættiinum á þessu ári er þorsk-
veiðar í nót námu 5.900 tonnum,
eru ógæftir. En menn minnast
þó þess, að það var álit margra
sjómanna, að fiskigöngur á síð-
ustu vetrarvertíð hafi verið
meiri en oft áður, þótt ekki feng
izt úr því skorið vegna ógæft-
anna.
Samt held ég, að ástæðnanna
fyrir minnl:andi þorskafla á
undanförnum vetrarvertíðum sé
ekki að öllu leyti að leita í ó-
hagstæðu tíðarfari eða minnk-
andi fiskigengd. Ég tel engan
vafa leika á því, að þetta verði
að nokkru leyti skýrt með því,
að þorskveiðarnar hafa ekki ver
ið stundaðar af þeim þrótti, sem
þurft hefði. Við vitum vel, að
fjármagn og atorka, jafnt út-
gerðarmanna sem sjómanna, hef
ir beinzt í vaxandi mæli að síld
veiðunum. Þær hafa krafizt svo
mikils fjármagns og ástundunar
svo mikinn hluta ársins, að kom
ið hefir niður á þorskveiðunum.
Lengi undanfarið hefir það þótt
viðburður, er frétzt hefir af : ý
smíði fiskibáta fyrir þorskveiðar
Skipting vertíðaraflans eftir veiðarfærum:
1964 1965 1966 1967
lestir lestir lestir lestir
Lína 39.732 21.967 24.117 27.542
Net 175.378 157.886 152.170 119.329
Botnvarpa 7.944 8.695 13.138 20.016
Handfæri 4.294 4.576 3.828 2.788
Samtals 227.348 193.124 193.253 169.675
Nót 40.808 35.696 13.464 5.905
Samtals 268.156 228.820 206.717 175.580
Af þessu sézt, að aflinn 1965 aðallega. Og að síldveiðum lokn
minnkar um 39.300 tonn frá ár-
inu á undan, 1966 um 22.100 tonn
og á þessu ári um 31.100 tonn.
Um árið 1964, og raunar 1965
Til borgarfulltrúanna í Reykjavík:
Köldu hverfin á
um hafa menn í mörgum tilfell-
um ýmist ekki gefið sér tóm til
eða eygt úrræði til að gera stóru
síldarbátana út af krafti til þorsk
veiða á vetrarvertíð, nema þá
helzt með nótum. Loðnuveiðarn
ar undangengin ár hafa og sjálf-
sagt haft hér einhver áhrif, en
þær gefa sorglega lítið í aðra
hönd, ekki sízt þegar lýsis- og
mjölverð er svo lágt sem nú er.
Þrátt fyrir þetta má ekki
gleyma því, að sífellt meira
hefir verið kostað til búnaðar
hitaveitusvæðinu
1 dag kemur borgarstjórn
Reykjavíkur væntanlega saman
til reglulegs fundar. Nota ég því
tækifærið til að vekja athygli
borgarfulltrúanna á gömlu og
nýju vandamáli hundruð heimila
í Gamla bænum, en þar skeður
það ískyggilega oft að fólk fær
ekki heitt vatn til húshitunar
eða til afnota við heimilisstörf.
Sannleikurinn er sá að í þess-
um hverfum ríkir nú algjört
neyðarástand. Strax eftir að
hausta tekur, jafnvel í frostlausu
veðri bregzt hitaveitan. Nú í
haust hefur fólk orðið að norpa
í köldum heimilum sínum di_g
eftir dag, en þeir sem þekkja til
húskulda vita, að hann hefur í
för með sér andlega og líkam-
lega vanlíðan.
Þetta ástand hefur ekki farið
framhiá borgarfulltrúunum, en
þeir hafa látið nægja þá skýr-
ingu, að hítaveitukerfið í Gamla
bænum sé gamalt og í alla staði
ófullkomið, þó það á sínum
tfma þætti svo frábært að hita-
sveitunotendum var sagt að
veitan myndi tryggja nægan
hita í allt að 15 stiga frosti.
Það hefur verið sagt aC end-
urnýja þurfi kerfið, — líka í
mörg ár, en það virðist bara
aldrei vera til króna til þess að
leggja í það verk — þó nægir
peningar virðast til þess að þenja
hitaveitukerffð út um allt. Þetta
gengur þeim illa að skilja sem
árum saman hafa búið við kulda
í Gamla bænum.
Mælirinn sýnist fullur. Ástand
ið er nú orðið svo alvarlegt að
senda verður blessuð börnin
heim sem eiga að stunda nám
í Míðbæjarbarnaskólanum, eins
og gera varð í gær, vegna hús-
kuldans þar. Það minnti mig á
sögu sem eldri kona sagði mér
er ég var drengur, en hún var í
Miðbæ j arbarn askólanum f rosta-
veturinn mikla. Þá varð að íella
þar nfður kennslu vegna kulda.
Nú veturinn 1967, endurtekur
þetta sig í þessum sama skóla,
en þó er hér enginn frostavetur
enn.
Borgarstjórnin verður að gera
þá kröfu til hitaveitunnar að
gamla bænum verði séð fyrir
nægu vatni svo að ástandið frá
frostavetrinum mikla endurtaki
sig ekki í Miðbæjarbarnaskólan-
um meðan vetrarharðindin eru
ekki meiri en raun ber vitni.
Hinir langþreyttu íbúar Köldu-
hverfanna á hitaveitusvæðinu
hafa fullan rétt á að heimta taf-
arlausar úrbætur, því svo lengi
er búið að draga raunhæfar að-
gerðir til að bæta úr ríkjandi
stórvandræðum.
Með beztu kvéðjum,
Sverrir Þórðarson.
fiskibátanna í öryggis- og leit-
artækjum og dýrari veiðarfær-
um og hefir sá kostnaður allur
lent á útgerðinni einni, án þess
að sjómenn tækju nokkurn hlut
þar í á undanförnum árum.
Nú þegar enn einu sinni sést,
hversu stopull er síldaraflinn,
og í ljósi þess, að fram að þessu
ári hefir hlutur þorsk- og skel-
fiskafurða verið töluvert yfir
helmingur af andvirði útfluttra
sjávarafurða, þrátt fyrir upp-
gripaafla á sildveiðunum og hag
stætt verðlag á síldarafurðum,
ög verður það í enn ríkara mæli
á þessu ári en áður, er nauðsyn
legt að útvegsmenn og raunar
sjómenn líka skoði rækilega hug
sinn og kanni alla möguleika á
að nýta betur en áður hinn
mikla og glæsilega, nýja fiski-
skipastól til þorskveiða en gert
hefir verið. Ef það tækist myndi
það alveg vafalaust vera heilla-
vænleg leið til að bæta afkomu
sjávarútvegsins alls, þar með
fiskiðnaðarine og þá um leið
gera honum kleift að greiða
hærra hráefnisverð en ella.
Stórfellt verðfall á
sjávarafurðum
Svo að vikið sé aftur að af-
komu ársins, sem er að líða,
skulu hér raktar nokkrir niður-
stöður, sem kunnar eru um að-
alþættina, síldveiðar og þorsk-
veiðar.
Ég hefi ekki undir hönduim
sundurliðun á freðfisktfraxn-
leiðslunni, enda eru þær tölur
Sverrir Júlíusson
margbrotnar. En andvirði þess-
arar framleiðslu nemur um 1050
—1100 millj. króna það sem af
er árinu, og er þá aðeins um
að ræða þorskafurðirnar, hví
að þær einar eru tryggðar fyr-
ir verðfalli, en hins vegar ekki
fryst síld eða humar.
Eins og kunnugt er, hefir orð-
ið verulegt verðfall á freðfiski
austanhafs og vestan, og er tal-
ið að það nemi um 15% af þess-
ari framleiðslu, eða um 160
millj. króna. Jafnframt þessu
hefir orðið verulegt verðfall á
hraðfrystri síld.
Þótt þetta verðfall komi ekki
niður á útgerðinni á þessu ári,
nema að því leyti sem verðfalls
var farið að gæta um síðustu
áramót, þar sem fiskverð var
þá ákveðið fyrir allt árið, er
þetta mikið áfall fyrir sjávar-
útveginn í heild og segir að
sjálfsögðu til sín. Erfitt er að
spá fyrir um verðþróunina á
næsta ári, en eins og sakir
standa hefir verið um að ræða
nokkum bata á markaðnum í
Bandaríkjunnum og er vonandi
að þeirri þróun haldi áfram og
hún hafi áhrif á öðrum mörk-
uðum.
Við þetta bætist svo aflabrest
urinn á vetrarvertíðinni, sem
fyrr er rætt um og ennfremur
mikill samdráttur í humarafla,
sérstaklega stórs humars, og er
það þeim mun bagalegra sem
verðlag á stórum humar hefir
verið mjög hagstætt undanfar-
ið.
Loks kemur svo að því áfalli,
sem nýlega hefir verið rakið
rækilega í blöðum í sambandi
við aðalfund Samlags skreiðar-
framleiðenda, sem eru söluerfið
leikar á skreið til Nigeríu vegna
borgarastyrjaldar þar. Upplýst
er, að birgðir af skreið, sem
þangað hefði þegar átt að vera,
a.m.k. að mestu, seldar, ef allt
hefði verið með felldu, eru rúm-
lega 6 þúsund tonn, að verð-
mæti um 200 millj. króna.
Um þetta vandamál er svip-
að að segja og um verðfallið á
freðfiskinum, að það bitnar
ekki beint á útgerðinni og sjó-
mönnunum á þessu ári. En á
næsta ári er líklegt að það hafi
mjög alvarlegar afleiðingar.
Eins og kunnugt er hefir
kappið og afköstin í veiðum
með þorékanetum undangeng-
ar vertíðir byggst að mjög veru
legu leyti á þeim möguleikum,
sem verið hafa á því að setja
tiltölulega lélegt hráefni í skreið
og hægt hefir verið að hefja
skreiðarverkun áður en frost-
hætta hefir verið um garð geng
in þar sem það varnar ekki
markaðshæfni skreiðarinnar fyr
ir Nigeríu, þótt hún frjósi. Eins
og nú standa sakir virðist ein-
sýnt að niður falli með öllu eitt
framleiðsluár skreiðar fyrir
Nigeríumarkað, þannig að þótt
friður komist á þar í landi fljót
lega, eru ársbirgðir til fyrir
þann markað, þannig að ekki
er líklegt að þar megi bæta við
neinu sem nemur á næsta ári.
Hér má geta þess, að birgðir af
Nigeríuskreið hér og í Noreegi
eru nú um 25 þús. tonn, en sú
hefir einmitt verið meðalneyzl-
an í Nigeríu undanfarin 5 ár.
Þetta ástand leiðir væntan-
lega til þess, að skreiðarfram-
leiðsla á næsta ári dregst stór-
lega saman og að ekki verði
hægt að hefja vinnslu skreiðar
fyrr en í aprílmánuði, er frost-
hætta er að mestu liðiin hjá.
Og sú skreið, sem framleidd
yrði, myndi þá eingöngu ætluð
mörkuðum í Evrópu, aðallega á
ftalíu. Af þessu leiðir svo ann-
að tveggja, að veiðar með net-
um dragist stórlega saman eða
að þær verður að stunda með
allt öðrum hætti en áður, þann-
ig að fiskigæðin, þegar að landi
kemur, verði miklum mun betri
en verið hefir. Veðráttan ræð-
ur þó hér miklu um.
Fljótt á litið sýnist helzta úr-
ræðið vera það að auka stórlega
veiðar með línu og e.t.v. togveið
ar og stunda þær út marzmán-
uð. Én þá rís sá mikli vandi að
skapa alhliða rekstrargrundvöll
fyrir báðar þessar veiðiaðferð-
ir.
Líklegt er, að stóraukið magn
af línufiski geti stuðlað svo mjög
að bættri afkomu frystihúsanna,
að þau gætu hækkað verð á
fyrsta flokks fiski og þannig
stuðiað að betri afkomu við
þennan veiðiskap. Jafnframt
þarf að tryggja það eftir föng-
um, að línuveiðarnar verði ekki
hornreka á fiskimiðunum, held-
ur verði hægt að stunda þær
þar sem aflavon er mest. Einn-
ig tel ég nauðssynlegt að Verð-
lagsráð geri í framtíðinni meiri
verðmun á gæðaflokkuim fisks
en gert hefir verið hingað til.
Um togveiðarnar er það aft-
ur á móti að segja, að þær
verða aldrei stundaðar með við-
unandi árangri við þær aðstæð-
ur, sem nú ríkja. Engin líkindi
eru til þess, að verulegur árang
ur náist í togveiðum á fiskibát-
um utan núverandi fiskveiði-
marka. Á sama hátt eru engin
líkindi til þess, að fiskimenn
njóti sín við veiðarnar, ef þeir
freistast til lögbrjóta og veiða
innan markanna. Það ástand,
sem nú ríkir í þessum efnum,
er alveg óþolandi, bæði af því
að lögbrotin ná engri átt og af
því að enginn vafi er á því, að
hægt er að styrkja stöðu fisk-
veiðanna með því að hagnýta
betur en gert er nú fiskimiðin
umhverfis landið með botn-
vörpuveiðum. Það er allra hag-
ur, en þó sjálfsagt að vel *é
Framh. á bls. 15