Morgunblaðið - 02.07.1974, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLl 1974
„Hið jákvæða á sterkari
ítök í mér... við verðum
að viðurkenna aðrar stefn-
ur, önnur lífsviðhorf
en við höfum sjálf”
I einu af mörgum ljóðum
Tómasar Guömundssonar segir
frá sextán skálda bekknum:
. Þá færðust okkar fyrstu
ljóð í letur
þvi lífið mjög á hjörtu
okkar fékk
og geri margir menntaskólar
betur,
ég minnist sextán skálda
í fjórða bekk.“
Einn þeirra, sem Tómas mun
hafa átt við þarna, er dr.
Richard Beck, sem ungur
hleypti heimdraganum. Hélt
vestur um haf eftir stúdents-
próf til náms og hefur síðan
ílenzt vestra við fræðistörf og
vinnu og ótaldri landkynningu
og rniklu starfi í Þjóðræknis-
félaginu.
Sjálfsagt ætlaði hann sér
ekki að fara héðan fyrir fullt og
allt, en þegar lokið var prófi,
var reyndar ekkert fyrir hann
að gera hér á Iandi, svo að hann
settist að vestanhafs og skaut
þar rótum, enda þótt hann hafi
alla tfð látið sér umhugað um
íslenzk málefni og sótt Island
heim margsinnis. Hann er hér
nú með eiginkonu sinni,
Margréti Brandsson, ættaðri
frá Reynistaða hjáleigu I Mýr-
dal, en fædd í Norður-Dakóda.
Við vorum
háfleyg
tilfinningaskáld
Richard Beck er kominn tals-
vert á áttræðisaldur, en árin
mörg hafa farið um hann hlýj-
um höndum, hann er hress og
sprellfjörugur og hefur frá ótal
mörgu að segja.
Ég spyr hann fyrst um sextán
skálda bekkinn.
— Já, þá var mikil skáldaöld.
Og maður lifandi! Við vorum
tilfinningaskáld og háfleygir í
ljóðum okkar. Það eru engar
ýkjur hjá Tómasi, þjóðskáldinu
okkar. Ég man ég endaði eitt
ljóð frá þessum árum á speki á
borð við þessa: „Ég fann ég var
meira en mold. . .“ Þetta var
alveg í okkar anda. Þetta var
veturinn 1918—19. Hæsti
tindurinn á þvf ári var þó þann
1. desember 1918, þegar við
stóðum saman við Stjórnarráð-
ið og lýst var yfir fullveldi Is-
lands og fáninn dreginn að
húni í fyrsta skipti. Sigurður
Eggerz flutti stutta en skáld-
lega ræðu. Síðar þennan vetur,
á árlegri hátfðarsamkomu okk-
ar, flutti Davfð Stefánsson, sem
þá var í sjötta bekk, afar fagra
ræðu fyrir minni ættjarðarinn-
ar og nefndi hana „Island, lit-
anna land“ Ég man enn áhrifin
af þeirri ræðu, svo máttug var
hún. Síðar á þvf ári gerðist það
svo að Halldór Guðjónsson las
opinberlega úr „Barni náttúr-
unnar" og við fjölmenntum á
upplesturinn, skólabræður
hans, og fleiri. Ég man, að þeg-
ar ég gekk út, var ég samferða
kennara okkar einum, sem
sagði að sannfærður væri hann
um, að eitthvað meira en venju-
legt væri byggi f þessum skóla-
pilti. Og sannspár hefur hann
orðið.
Richard Beck er fæddur á i
Svínaskálastekk f Reyðarfirði.
Bærinn sá er nú kominn i eyði.
A hann féll grjótskriða fyrir
allmörgum árum og enginn hef-
ur orðið til að endurbyggja
hann. Um aldamótin flytur
Richard með foreldrum sfnum
á Litlu-Breiðuvík, og á yngri
árum kveðst hann hafa stundað
þaðan sjómennsku, eða frá 13
ára aldri og öll sumur þar til
hann hélt til Vesturheims 1921.
— Ég var formaður á róðrar-
báti frá 16 ára aldri, segir hann
mér, fyrst í Litlu Breiðuvík og
síðar frá Vattarnesi. Sjó-
mennskan var mér ágætur
skóli. Og hollt er að minnast
þess, að maður hafði stundum á
yngri árum sigg £ lófum eftir
þungan barning.
Drengurinn var námfús og
var hann settur til lærdóms hjá
móðurbróður sinum. Sigurði
Vigfússyni á Eskifirði, sem þar
hélt skóla í mörg ár. Hann var
maður að mestu sjálfmenntað-
ur, að því er Richard segir.
Samtal við
dr. Richard Beck
Þeir töluðu mig
upp í að flytja
þjóðskáldinu
Matthíasi
Jochumssyni
kvœði
— En næst móður minni á ég
honum mest að þakka, segir
Richard. Og eftir það tók ég
gagnfræðapróf á Akureyri og
siðan sat ég í Menntaskólanum
hér einn vetur, eins og við vik-
um að. Ég fann það eftir að ég
var kominn i Menntaskólann og
ekki síður ég fór að stunda
framhaldsnám vestanhafs, hve
kennsla Sigurðar frænda míns
hafði verið mér mikill og góður
grundvöllur að byggja á. Eftir
próf úr 4. bekk þá las ég 5,og 6.
bekk utanskóla eins og margir
aðrir skólabræður mínir gerðu.
Ég var þá á Akureyri, bjó á
heimili Age Schiöth, sfðar lyf-
sala, og lásum við saman. Á því
heimili naut ég ómældrar vin-
semdar og ástúðar. Þennan vet-
ur á Akureyri varð ég þess að-
njótandi að kynnast jöfrinum
Matthías Jochumssyni, ein-
hverjum mesta öndvegismanni,
sem ég hef kynnzt. Ég fylgdi
honum oft á gönguferðum hans
umAkureyrarbæogþegar kom
að afmæli hans árið 1919 töluðu
einhverjir kunningjar mínir
mig upp í að yrkja þjóðskáldinu
kvæði og flytja honum það
heima hjá honum á Sigurhæð-
um. Ég fór þangað með öðrum
gestum, kvaddi mér hljóðs, en
vitanlega var ég dálítið feiminn
að ætla mér að flytja þjóðskáld-
inu kvæði. En ég stundi því nú
upp og þegar ég hef lokið ljóð-
inu, kemur sr. Matthfas til mín,
leggur hönd sína á öxl'mér,
— og sú hönd var engin smá
smíði, — hún var eins og
mjúkur bjarndýrshrammur
og það var mikill ylur f þeim
armi — og segir að hann
kæri sig að vísu ekkert um
skjall, en honum þyki vænt um,
þegar það bezta sem hann hefði
gert væri metið. Flutti hann
langa og hlýlega ræðu i minn
garð og annarra gesta og var
þetta eftirminnilegt kvöld. Síð-
ar þennan vetur heyrði ég sr.
Matthfas flytja ræðu hjá
Stúdentafélagi Akureyrar, sem
var neilmikill félagsskapur þá,
fyrir minni kvenna. Og hvílíkt
andríki — flug — tilþrif! Ég
hika ekki við að segja hann
mestan persónuleika, sem ég
hef kynnzt. Og hann hefur
sjálfsagt haft meiri áhrif á lífs-
skoðun mina en nokkuð annað
skáld.
— Síðar vill svo til, heldur
Richard áfram, að þegar ég er
kominn til Winnipeg 1921
kynnist ég þar Sveinbirni tón-
skáldi Sveinbjarnarsyni og
hlýddi á konsert, sem hann
hélt. þar. Við kynntumst og
þessi kynni urðu til að hann
bauð mér heim til sfn kvöld-
stund. og þá styn ég því upp,
hvort hann vilji leika fyrir mig.
„Ó„ guð vors lands." Hann
gerði það. Og því gleymi ég
aldrei. Ég sé hann fyrir mér við
hljóðfærið, hvíthærðan og
tiginmannlegan og með þessum
hlýja og vinsamlega blæ, sem
einkenndi hann. Ég sat í andakt
yfir að eiga þess kost að hlusta
á þetta lag. Og þannig vildi það
til að sitt hvoru megin hafsins
hafði ég heyrt skáldið Matthfas
fara með þennan undurfallega
þjóðsálm og tónskáldið leika
lagið við hann.
Frá einhverju slfku geta
sjálfsagt aðrir sagt lfka. En ég
er aðeins að tala um mig núna.
Og þetta var sannast sagna guð-
dómleg reynsla.
Ég hleypti
heimdraganum
Richard Beck lýkur stúdents-
prófi vorið 1920 og síðsumars
1921 heldur hann til Winnipeg
ásamt móður sinni, en faðir
hans hafði látizt þegar drengur-
inn var tíu ára. Móðir Richards
átti þar systkini, sem hana
langaði að heimsækja og piltur-
inn hugði á nám.
— Um vesturflutning minn,
ástæður til hans og framtíðar-
drauma mína á þeim árum, sem
hann, hefur skólabróðir minn
og vinur Guðmundur Hagalín
ritað hressilega og vinsamlega í
grein f Mbl., sem birtist fyrir
nokkru og rek ég það ekki nán-
ar, heldur vísa til þeirrar
greinar. En skömmu áður
hafði ég misst fyrstu konu
mína, Ólöfu Danielsdóttur
frá Helgustöðum í Reyðar-
firði, eftir stutta sam-
búð. Vitanlega átti það sinn
þátt f vesturför minni, þar sem
óhjákvæmilega kemst los á
mann við slikt. I Winnipeg
kynntist ég Berthu Samson,
sem þar var hjúkrunarkona.
Við geftum okkur nokkru síðar
j og eignuðumst við tvö börn,
Margréti og Richard yngri, sem
bæði eru nú löngu uppkomin og
ég er sex barna afi. Berthu,
konu mína missti ég haustið
1958.
Nokkrum árum sfðar
kynntist ég núverandi
eiginkonu minni Margréti og
við giftumst 1961. Hún sótti
sfðan með mér afmælishátið
Háskóla tslands 1961 um
haustið og má segja það hafi
verið okkar brúðkaupsferð. Við
Margrét höfum búið í Voctoriu-
borg á Vancouvereyju, síðan ég
lét af störfum.
Ég hef orðið á sjá á bak
tveimur góðum konum. En það
hefur verið mfn gæfa að eignast
nýja konu, sem er mín stoð. Og
því lít ég svo á, að þótt sorgin
hafi barið að dyrum hjá mér,
ekki síður en öðrum, þá hefur
margt orðið mér til gæfu, og sé
á allt litið tel ég mig mikinn
lánsmann. Við snúum þá aftur
til sumarsins 1921, þegar
Richard hleypir heimdraganum
og heldur vestur.
— Þá vann ég fyrsta veturinn
við farandkennslu í íslenzku í
Winnipeg fyrir Þjóðræknis-
félagið. Ég fór heimili af
heimili og kynntist mörgu góðu
fólki. Þessa kennslu má að
vissu leyti skoða sem forspil að
mínum nánu tengslum við
Þjóðræknisfélagið, en ég var
varaforseti þess og sfðar forseti
í allmörg ár og oft hefur verið
sagt frá vel og ftarlega.
Haustið 1922 fór ég frá
Winnipeg til Iþöku og settist í
Cornellháskóla og þar las ég
íslenzk fræði undir handleiðslu
hins mikilhæfa fræðimanns
Halldórs Hermannssonar og sat
við vizkubrunn Fiskesafnsins.
Halldór var lfklega ekki aðeins
einhver mesti bókmennta-
fræðingur, sem tsland hefur
átt, og heldur og prýðilegur
kennari, gagnfróðari flestum
og ritverk hans eru kunnari en
svo, að þau þurfi að tfunda.
Jafnframt því, sem ég lagði
stund á norrænu, las ég forn-
ensku, miðensku, gotnesku
einnig nútfma ensku og enskar
bókmenntir fyrr og sfðar. Og
Framhald á bls. 27.