Morgunblaðið - 31.01.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. JANUAR 1975
19
I GLEFS
Langur er orðinn í útvarpinu lestur kvöld-
sögunnar „í verum" eftir Theödór Friðriks-
son, komnir yfir 20 lestrar og heldur áfram,
enda bókin 729 bls. En þessi merkilega sjálfs-
ævisaga opnar öllu yngra fólki innsýn i heim,
sem það getur varla trúað að hafi verið til og
það fyrir svo stuttu siðan. „Ævisaga Theódórs
er átakanleg skjalfesting á stórbrotnu lifs-
stríði fátæks fjölskyldumanns og hinu kaldrifj-
aða, miskunnarlausa umhverfi, sem þetta lifs-
strið er háð i, og það er þessi styrjöld sem
gefur bók hans sérstaklega gildi," segir Þór-
bergur Þórðarson m.a. i mjög merkilegum og
itarlegum ritdómi, sem hann skrifaði þegar
hún kom út.
Hann lýsir fyrst lifsbasli Theódórs, uppvexti
hans, „þar sem einu heimsgæðin, sem lifið
hefur upp á að bjóða, eru óframúrráðanleg
fátækt, ill húsakynni, lélegur klæðnaður.
vond veður og afléttulaust strit fyrir einfald-
asta mat og óbrotnasta drykk. Hann heldur
áfram að fara ver úr veri, til að leita sér
viðunandi lifskjara, þvi hungursneyðin þrumir
sifellt eins og umsátursher á næstu grösum
við heimili hans. Hann getur aldrei notið
þeirra lifsþæginda að dveljast heima hjá konu
og börnum lengur en nokkrar vikur á ári.
Hann stundar sjó á árafleytum, mótorbátum,
hákarlaskipum og fiskiskútum. beitir lóð.
fletur fisk. dregur lifrarvagna og þegar léttir i
verstöðvunum, fer hann i kaupavinnu, þrælar
á eyrinni eða sullar i sláturverkum. Hann
neitar sér um allar lifsnautnir, getur aldrei séð
af grænum eyri sér til upplyftingar, hefur
aldrei efni á að gera sér glaðan dag, getur
atdrei keypt sér bók, aldrei lagt i þann
kostnað að hafa neitt i kring um sig, sem á
máli siðaðra manna kallast hibýlaprýði. En
þrátt fyrir þennan hvildarlausa þrældóm,
þessa menningardrepandi sjálfsafneitun og
niðurlægingu er hann alla ævi svo örsnauður.
að tæplega munar hársbreidd, að hann lendi
þá og þegar á sveitinni með fjölskyldu sina".
Konan skilur raunar við hann og tvö upp-
komin börn hans deyja úr tæringu. Og svo
segir Þórbergur:
„En nú kemur það, sem lesandanum finnst
eitt af þvi óskiljanlegasta, sem hann hefur
nokkurn tima heyrt. Niðrii þessu sólarlausa
diki þrældóms og fátæktar kviknar i höfundin-
um ómótstæðileg ástriða til að skrifa bækur.
Þó er bókleg menntun hans ekki meiri en það
að vera sæmilega læs, eitthvað skrifandi og
litið lesinn. Fyrst ritar hann smásögur, svo
rómana, siðan bók um hákarlaveiðar, hverja
bókina af annarri. Þetta bókagerðarstref
opnar honum leið að nokkrum menntamönn-
um i Reykjavik. Þaðan flýr hann siðan
alfarinn af æskustöðvum sinum í Flatey og
verður pallavörður á Alþingi Islendinga. Þar
rækir hann starf sitt með svipaðri samvisku-
semi og i verstöðvunum. En innræti Theódórs
er lélegt efni i pólitiskan þræl, og þess vegna
missir hann pallavörsluna. Nú á hann ekki
annars úrkosti en að hverfa aftur i slorþrærn-
ar i Vestmannaeyjum og niðuri ræsgröft i
götum höfuðstaðarins. En um þessar mundir
tekst Theódóri að pina sér út rithöfundastyrk
á Alþingi íslendinga. að visu svo vesældarlega
útlátinn, að auðsætt virðist að hann hafi öllu
heldur verið veittur honum til háðungar en
andlegrar forfriskunar — 500 kr á ári." En
styrkurinn er hækkaður i 1500 krónur og
settur á 18. grein fjárlaga, sem stendur „að-
eins stutta stund. 1500 kr. hrökkva skammt
til að leysa snauðan mann úr fjötrum hinna
lægri plana fortiðarinnar. Hann verður að
gera sér að góðu að setjast að við sóðalega
moldargötu, láta sér nægja litla herbergis-
kompu og sætta sig við, að um hana gangi
allskonar hrakhólafólk, er hirist i svolitilli
hliðarskonsu út undir súðinni. En i þessari
vistarveru situr höfundurinn samt lon og don
myrkranna millum og skrifar eina af merkileg-
ustu ævisögum, sem ritaðar hafa verið á
islandi. Þar endar hin prentaða striðshistoria
Theódórs Friðrikssonar i þessum heimi."
Þetta er glefs i langan ritdóm meistara
Þórbergs um kvöldsöguna sem Gils
Guðmundsson les í útvarpinu og langt eins og
sagan. Þó mun enn aðeins gripið ofan í
umsögn Þórbergs um stiiinn: „Stíll Theódórs
r sömu ættar og still íslendingasagna. Hann
ar fremur stuttur og formun setninga ekki
tilbreytingamikil. Stillinn verður þvi nokkuð
einslegur, og i engu er hann óvenjulegur. En
hann er lifrænn og fjörugur, bjartur og glað-
legur, og þessvegna verður hann ekki þreyt-
andi. Hann er einkar Ijós, en ekki djúpur.
Óbrotinn, en ekki einfaldur og hvergi frum-
stæður. Skýr en ekki málandi. Nokkurn veg-
inn nákvæmur, en ekki meitlaður. Liðlegur en
tæplega nógu sveigjanlegur. Aldrei lágkúru-
legur, en hvergi heldur upphafinn. Karlmann-
legur, en ekki magnaður." Og um frásögnina
segir Þórbergur m.a. „En sú gáfa yfirskyggir
þó flesta aðra hæfileika Theódórs, hve vel
hann getur sagt frá og hve sæmilegt vit hann
hefur á þvi, hvað er frásagnarefni."
Þrátt fyrir lengdina hafa margir mjög
gaman af lestri Gils Guðmundssonar á þessari
sögu, enda gerir ekkert til þó maður missi úr
og heyri bara kafla við og við.
E.Pá.
Á SUNNUDAGINN kemur Trausti
Ólafsson, blaðamaður á Vikunni,
með gesti i stofur sjónvarpshlust-
enda. Þeir eru allir útlendir og langt
að komnir, en hafa búið á íslandi.
Þeir eru Kjuregej Alexandra, kona
frá Siberiu, sem hefur búið hér i 8 ár
og á 4 hálfíslenzk börn, Adnam
Moubarak frá Sýrlandi, sem rekur
hér verzlun og hefur búið hér með
íslenskri fjölskyldu sinni i 8 — 9 ár,
og Japaninn Kenechin Takefusa
sem stundar nám í viðskiptafræði í
Háskólanum og kennir austurlenzku
glimuna karate, en hann hefur búið
hér í 4 ár með konu sinni og barni.
Þeir ræða um sínar fjarlægu heima-
slóðir og hvernig þeim hefur líkað
að búa á íslandi. Auk þess mun
Kjuregej Alexandra syngja lög frá
Siberíu og Takefusa sýna karate.
Þar á eftir kemur hálftíma norskt
leikrit eftir sögu Roalds Dahl. En kl.
21.30 hefjast viðræður Nóbelsverð-
launahafanna í raunvísindum 1974
og segir þýðandinn, Jón 0. Edwald,
að þetta sé góð mynd og skemmti-
legustu umræður Nóbelsmanna,
sem hann hefur heyrt. En hann
hefur nú í nokkur ár þýtt viðræður,
sem Svíinn Bengt Feldreich hefur
haft við raunvisindamennina um
vandamál heimsins. Þeir, sem nú
taka þátt i umræðunum, eru eðlis-
Dick Cavett talar við kvikmyndaleikkonuna frægu, Bette Davies, í sjónvarpsþætti á miðvikudag.
málið i upptökusalinn, og líkaði svo
við Cavett að hún sagði ..Við
skulum taka þetta núna." Og þannig
urðu einu áhorfendurnir að þessu
fræga viðtali upptökumennirnir, en
ekki fullur salur áhorfenda!
Cavett talaði við Orson Welles i
fyrsta þætti sínum i islenzka sjón-
varpinu, og nú Bette Davies sem I
40 ár hefur haldið sinu á hvita
tjaldinu og leikið i hverri myndinni
af annarri.
Á laugardagskvöld verður sýnd
kynningarkvikmynd, sem Gisli
Gestsson, kvikmyndagerðarmaður,
gerði fyrir ferðamálanefnd Reykja-
vikurborgar á árunum 1971—74
Hún er i rauninni gerð fyrir útlend-
inga til kynningar á Reykjavik og
með enskum texta Magnús
Magnússon sá um efni og texta En
eitt eintak var gert með islenzku tali
til að gefa (slendingum kost á að sjá
höfuðborgina á tjaldinu og hefur
myndin verið sýnd i kvikmyndahís-
um hér og úti á landi. Gisli tók í
sumar kvikmynd af tilefni þjóðhátið-
ar og mun það vera fyrsta myndin,
sem íslendingur tekur i cinema-
scope fyrirfullt breiðtjald. Efnið eitt i
myndina kostaði 600 þúsund
krónur, sagði Gisli, og er hann nú í
bili stopp með frágang hennar af
fjárhagsástæðum
Laugardagsmynd sjónvarpsins er
svo bandarisk og nefnist á frum-
málinu Captain Horatio Hornblower.
Hún er gerð árið 1 950 og i aðalhlut-
verkum eru Gregory Peck og Virg-
inia Mayo Þetta er ævintýramynd
með hraðri atburðarás og greinir frá
brezkum sjóforingja í Napoleons-
styrjöldinni, sigrum hans i sjóorrust-
um og ástum. Hún fær þrjár og
hálfa stjörnu i bandarisku kvik-
myndabiblíunni, en höfundum
brezku bibliunnar finnst minna til
hennar koma; að vísu þolanleg af-
þreying hafi fólk, ekkert annað betra
við kvöldið að gera en sitja fyrir
framan skjáinn
Leikstjóri þessarar myndar er
Raoul gamli Walsh, fæddur árið
1 892 í New York og gat sér orð fyrir
hæfni i meðferð harðsoðinna og
hreystilegra þema hér á fjórða og
fimmta áratugnum Eru þar annál-
aðastar High Sierra með Bogard i
aðalhlutverki (sýnt hér i sjónvarpi
fyrir nokkru) og White Heat. sem
báðar hafa að geyma tilraun til
flóknaðri persónusköpunar en titt er
i verkum Walsh, ásamt hinu fag-
mannlega handbragði sern annars
er aðalsmerki Walsh
Annar er skemmtileg tilviljun að
hér skuli sjást verk Walsh einmitt i
þann mund sem Bandarikjamenn
minnast þess, að öld er liðin frá
fæðingu D W Griffiths. helzta frum-
herja bandarisku kvikmyndarinnar
Raoul Walsh var einmitt lærisveinn
Griffiths, lék raunar John Wilkes
Booth í hinni sögufrægu mynd
Griffiths — Birth of a Nation — og
var aðstoðarmaður Griffiths um
tima. Kannski má sjá eitthvað af
Griffith i gegnum þessa mynd
Walsh, þó að hún teljist e.t.v. ekki til
hans merkari verka
Þessi fallega skúta siglir í laugardagskvikmyndinni „Captain Horatios Hornblower“.
fræðingurinn Anthony Hewish frá
háskólanum i Cambridge, belgiski
Bandarikjamaðurinn Albert Claude,
George Palade frá Bandaríkjunum
og Christian de Duve frá Belgíu, sem
allir hlutu verðlaunin i læknisfræði
og verðlaunahafinn i efanfræði, Paul
Flory. Segir Jón O. Edwald að þeir
séu ekki torskildir, fari ekki of langt
út f visindalegar umræður Þeir tala
um það hvort lif sé á öðrum hnött-
um og hvort við getum náð sam-
bandi við aðrar verur þar, ef þær
finnast, þeir benda á að lif okkar hér
á jörðu sé ekki nema brot af aldri
jarðar og sé lika lif annars staðar, þá
yrðum við að hitta á það brot, sem
það stæði þar, þvi boðin á milli eru
svo lengi á leiðinni, milljónir Ijósára
og þvi mikil nákvæmni ef þau eiga
að hittast. Þeir ræða um þetta
augnablik í lífi jarðar, sem mann-
kynið er hér, og fara þá út i
mengunina og hve óvarlega við för-
um með orkuna. Orkan hér, þar með
talin kjarnorkan, geti ekki verið
nema bráðabirgðaráðstöfun, en við
verðum að nýta hina eðlilegu orku,
sólarorkuna, til lengdar. Spurt er
hvort hér gildi sömu náttúrulögmál,
sem eru annars staðar í stjörnu-
geimnum, og hvort líf geti verið þar.
Þessir frægu vísindamenn hafa að
sjálfsögðu þruft að taka afstöðu til
þess hvort annars staðar gætu verið
aðrir mun gáfaðri en við, sem
hættulegt væri þá að ná sambandi
við, og hvort einhver mörk eigi að
vera á því hvað eigi að rannsaka og
uppgötva, svo sem þegar fengist er
við breytingu á erfðum. Þetta tala
þeir um Ijóslega Að sjálfsögðu er
mjög erfitt að þýða slikar umræður,
en Jón Edwald sagði, að það væri
þó ekki eins slæmt eins og viðræður
eðlisfræðinganna á sinum tima, sem
notuðu mikið tækniorð En Jón 0
Edwald er mjög góður vísindaþýð-
andi, sem kunnugt er. Ætti þetta að
vera mjög fróðlegur þáttur
Úr dagbók kennara heitir itölsk
framhaldsmynd, sem er á þriðjudag,
og fjallar um basl kennara i drengja-
skóla. En á miðvikudag ræðir
bandariski viðmælandinn Dick
Cavett við kvikmyndastjörnuna
Bette Davies, sem flestir þekkja úr
frægum myndum. Cavett hefur
lengi keppt um frægð viðtalsþátta
sinna við annan Bandaríkjamann
Johnny Carson. Hann hefur oft haft
mjög gott fólk, og frægt var þegar
hann náði eina sjónvarpsviðtalinu
við Kathereen Hepburn, sem aldrei
hafði tekið slikt í mál. Hún kom i
peysu og síðbuxum til að athuga
Ur föstudagsmyndinni um „Villidýrin", sem gerð er eftir fram-
haldssöguþáttum bandarfska rithöfundarins Pouls Gallico.
HVAÐ EB AÐ SJA?