Morgunblaðið - 31.01.1975, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. JANUAR 1975
25
Sjötugur íþróttafrömuður
Ölafur Jónsson (Flosa) er 70
ára í dag. Alveg kemur það manni
á óvart þegar þeir, sem leggja
samtíðinni til svipmót og yfir-
bragð æskumannsins, eiga stóraf-
mæli, en Ólafur hefur verið einn
af þeim fáu áhugamönnum, sem
aldrei hefur misst trúna á æsku-
manninn og gildi íþróttahreyfing-
arinnar á íslandi. Hann hefur var-
ió miklum tima og fyrirhöfn i
þágu knattspyrnuhreyfingarinn-
ar; vil ég þar sem Víkingur þakka
honum þau miklu störf og ein-
lægni i þágu Vikings frá fyrstu
tíð.
Ölafur gekk í Víking árið 1919
og hefur öll -þessi 56 ár verið
meira og minna í forustuliði Vik-
ings. Hann varð gjaldkeri i stjórn
Víkings 1937, og sem gjaldkeri
setti hann bókhald félagsins í
mjög fastar skorður, en ég held að
flest íþróttafélögin hér í Reykja-
vík hafi sótt ráð til Ólafs um upp-
setningu á reikningum sínum
fyrr á árum.
— Margrét
Tómasdóttir
frá Klængsseli
Framhald af bls. 14
vel borgið. Honum skjátlaðist
ekki I þvi.
Ungu hjónin í Klængsseli höfðu
æskudug og áræði helst verðmæta
þegar þau hófu búskap. Þegar
þau rugla saman reitum sínum
var ekki verið að sameina eignir
eða fjársjóði heldur gengu tveir
hraustir einstaklingar í félag um
atorku sina. Þau þurftu sannar-
lega á atorku að halda. Jörðin er
ein sú minnsta og kostarýrasta í
sveitinni, 5 hundruð að fornu
mati. En með ótrúlegri elju og
hyggindum tekst þeim Margréti
og Einari að hefja sig upp úr
fátækt sem þó var aldrei eymd til
góðra bjargálna og skapa á jörð-
inni sómasamlegt miðlungsbú.
Þarna fékkst ekkert gefins og það
var unnið vel til verklauna.
Búskaparárin í Klængsseli urðu
rétt 40. Þeir fjórir áratugir eru
líklega mesta umbyltingarskeiðið
sem gengið hefur yfir sveitir
landsins. Og hjónin í Klængsseli
létu ekki sitt eftir liggja að eiga
hlut að framvindunni og vera ger-
endur hennar. 1 búskapartfð
þeirra er bærinn hýstur tvisvar,
engjar bættar með áveitu og flóð-
görðum, land brotið til ræktunar
og lagt undir víðlend tún, ný
tækni tekin upp eftir því sem
tiltækilegt var.
Þeim hjónum varð ekki barna
auðið en þau ólu upp þrjú börn
frá vandalausum sem sín eigin
væru. Á heimili þeirra átti marg-
ur athvarf um lengri og skemmri
tíð.
VI.
Einar Halldörsson fæddist í
Klængsseli 28. febrúar 1892, dó á
Selfossi 29. júní 1963. Foreldrar
hans voru Halldór Einarsson
bóndi og Guðrún Halldórsdóttir
bústýra hans og sambýliskona.
Halldór var fæddur i Klængsseli
17. ágúst 1845 og dó þar 18. júlí
1934. Einar faðir hans var
Guömundsson fæddur ofarlega í
Eystri-Hrepp um 1808, en Hall-
dóra móðir hans var Magnús-
dóttir fædd um 1803 neðarlega á
Rangárvöllum. Guðrún móðir
Einars Halldórssonar var fædd á
Dísastöðum í Sandvíkurhreppi 24.
október 1849, dó 11. febrúar 1934
að Strönd á Stokkseyri. Þau
Guðrún og Halldór voru ekki sam-
vistum síðustu 15—20 árin en
hvíla hlið við hlið í kirkjugarðin-
um f Gaulverjabæ. Auk Einars
áttu þau Halldór og Guðrún
Maríu er var 7 árum eldri en
hann. Maria átti allan síðari hluta
ævinnar heima á Stokkseyri, gift
Filpusi á Klöpp. Hvorugt þeirra
systkinanna Maria eða Einar
eignaðist afkomendur. Halldór í
Klængsseli átti nokkur systkini,
en aðeins ein systirin, Jórunn,
eignaðist börn og eru flestir
afkomendur hennar búsettir í
Reykjavik.
VII.
Flóamenn voru um aldir snauð-
ur lýður mestanpart og þar á ofan
undir hæli danska verslunar-
valdsins á Bakkanum. Það lætur
þvi að líkum að hugmyndaleg eða
efnahagsleg viðreins landsins
hófst ekki fyrst í Flóa en hann
Ólafur var tvivegis formaður
félagsins, á árunum 1940—1941
og 1960—1965, og átti sæti í stjórn
félagsins um áraraðir. Fulltrúi
Víkings í stjórn Knattspyrnuráðs
Reykjavikur frá 1945—1970 og
sat hann þar yfir 1000 fundi. Við
Vikingar höfum verið lánsamir að
eiga slikan mann í okkar forustu-
sveit.
Olafur varð heiðursfélagi Vik-
ings árið 1965, og hefur hann ver-
ið sæmdur mörgum heiðurs-
merkjum fyrir frábær störf í
þágu íþróttahreyfingarinnar.
Ólafur hefur verið góður fulltrúi
Víkings á þingum og í samskipt-
um við innlend og erlend félög á
liðnum 56 árum sem hann hefur
verið okkar félagi. Hann er einn
af þessum fáu siungu mönnum,
sem fylgjast með og skilja þörf
íþróttahreyfingarinnar fyrir
bætta aðstöðu og þá kröfu sem
gerð er til betri árangurs hjá
íþróttafólki. Hann hefur verið
góður fulltrúi þeirra manna sem
dróst með þegar skriður var kom-
inn á annars staðar. Og á þessari
öld hefur Flóinn oft verið til
fyrirmyndar um félagslegar og at-
vinnulegar framfarir. Eftilvill
vann enginn einn hér að svo að
sköpum skipti en átak hinna
mörgu sést I sinni réttu stærð
þegar heildin er skoðuð.
Það er alveg til blöskrunar hvað
þessi tiltölulega mikli fjöldi fólks
sem búsettur var í Bæjarhreppi
um aldamótin síðustu hafði lítið
fyrir sig að leggja. Bústofn var
furðulega lítill og óarðbær.
Greinilegt er að jörðin hefur
verið ófrjó og verkfærin léleg en
nóg var stritað, svo mikið vitum
við.
1 fardögum 1902 er Tómas i
Ossabæ með 2 kýr og samtals 12
sauðkindur þar af aðeins 3 lamb
ær. Svipað er ástandið hjá sam-
býlismönnum hans, Jóni og
Jóhanni. Halldór f Klængsseli
hefur 3 kýr og 15 fjár, þar af 6
lambær. Herdís í Árabæjarhjá-
leigu hefur 4 kýr og 48 fjár, 18
lambær, og Bjarni á Fljótshólum
hefur 5 kýr og 67 fjár, 24 lambær.
Þarna er því komið talsvert yfir
meðaltalið á býli sem er 3,5 kýr,
9,3 ær með lömbum eða 25 sauð-
kindur alls.
Kristín í Austurkoti er þó enn
betur stæð með 5 kýr og 90 fjár,
24 lambær. En enginn skákar
prestinum, séra Ingvari sem situr
á stórbýlinu Gaulverjabæ. Hann
er með 7 kýr og 70 fjár, þar af 40
lambær.
Á hverju lifðu þá Ossabæjar-
bændur og aðrir sem höfðu álfka
bústofn? Svarið er auðvitað að
finna í þvi mikla nábýli sem
þarna er við sjóinn.
Fyrrum voru flestir bændur i
sveitinni ýmist landsetar Skál-
holtsstóls eða kóngsins ef jörðin
lá undir Gaulverjabæ. Þá varð
kvöð um mannslán á vertíð i Þor-
lákshöfn eða á Loftstaðasand.
Tími kvaðanna er liðinn þegar
hér var komið sögu en Flóabyggð-
in ekki hætt að hafa annan fótinn
i sjó og hinn á landi. Frá hverjum
bæ fara menn i verið, helst allir
fullfriskir karlmenn, en konur,
börn og gamalmenni eru heima á
vertíðinni og gegna.
Einmitt matbjörgin úr sjónum
mun hafa valdið mestu um það að
ameríkuferðir voru frekar litlar
úr Flóa enda þótt landþrengsli
væru mikil og hefðu átt að orka
hvetjandi til vesturfara.
Á vertíðinni 1902 ganga 15 opn-
ir bátar úr fjörunni við Loftstaði
(og Baugstaði væntanlega líka)
og áhafnir þeirra eru ekki minna
en 80 manns. Þá eru rúmlega 400
manns búsettir í Bæjarhreppi að
ungviði meðtöldu. Karlmenn til
sjósóknar hafa því ekki verið
miklu fleiri en þessir 80 i hreppn-
um. Og það kemur í ljós af skýrsl-
um að afli bæhreppinga við hinn
brimasama sand er um helmingur
að magni á við þann afla sem
berst á land í þeirri nafntoguðu
verstöð Þorlákshöfn. A þessu ári
draga bæhreppingar samtals 5
þúsund þorska og 45 þúsund ýsur.
Það gerir meira en 100 fiska á
kjaft í hreppnum.
Mestir aflamenn eru þeir
Bjarni á Fljótshólum og Jón Er-
lendsson á Eystri-Loftstöðum með
4.600 fiska hvor — Barni rær á
sexæring en Jón á 4ra manna fari.
Þórður í Hólshúsum hefur 4.300
búnir eru að koma knattspyrnu-
hreyfingunni í gegnum hina
erfiðu bernsku, af mölinni á gras-
velli og i það að geta spilað með
góðum árangri á erlendum vett-
vangi. Við Víkingar erum stoltir
af slikum manni í okkar röðum —
og við vitum að þau störf sem
fiska á sinn sexæring og Þorvarð-
ur i Meðalholtum 3.600 á sinn.
Ólafur i Sviðugörðum hafði 3.400
fiska, Jón í Meðalholtum 3.500
fiska, Þorkell í Norðurkoti 3.200
fiska.
Þannig eru formenn og báta-
eigendur upp um alla sveit.
Halldór i Klængsseli reri jafnan
hjá Jóni í Meðalholtum og lágu
við i Þembubúð við Baugstaði.
Einar I Klængsseli var aldrei
fyrir sjóinn þvi búskapurinn var
hans yndi. En hjá sjónum varð
ekki komist. Unglingur var hann
við beitingu á Stokkseyri, siðan
var hann á skútu, þá á togara og
svo 7 vertíðir samfleytt í Höfn-
inni. Þetta teygðist fram á hans
eigin búskaparár. Og ekki hafði
hann enn bitið úr nálinni þvi nú
réðst hann á mótorbát á Stokks-
eyri og var um skeið hjá Karli i
Hafsteini svila sínum.
Hér var ekki um neitt að velja:
jörðin bar ekki þann bústofn sem
gæti framfleytt heimili á viðun-
andi hátt.
Einar mun aldrei hafa róið á
Baugstöðum eða Loftstöðum
nema þá i ígripum eða til að ná
sér i soðið. Það voru að koma nýir
hættir í útgerð sem skákuðu þess-
um brimstöðum frá. Hér mun
einnig hafa komið til að „fiskur
lagðist frá“ (eða var það bretinn
sem skóf upp grunnmiðin?)
Nú skal flett upp i búnaðar-
skýrslum 1921. Á þeim 19 árum
sem liðin voru frá fyrri athugun,
1902, hafði búum fækkað um 1 og
fólki um 60. En á sama tíma hafði
kúm fjölgað um 34 og sauðfé um 1
þúsund. Lambær voru nú orðnar
rúmlega þúsund í stað tæplega
500. Á þessum tíma voru fráfærur
að leggjast niður, en margir tekn-
ir að selja kúarjóma í rjómabúið á
Bugstöðum. Þéttbýlismyndun í
landinu tók að verða örari en hún
skapaði markað fyrir ket. Allt
þetta ýtti á eftir breytingum i
búnaðarháttum.
En búin voru enn smá. Vorið
1921 er Einar í Klængsseli með 3
kýr og 20 lambær. Það sér á að
nágrannar hans eru betur settir
með slægjur og beitiland: Þor-
varður i Meðalholtum með 5 kýr
og 15 lambær, Magnús i Hjáleig-
unni með 5 kýr og 30 lambær,
Kristín i Meðalholtum með 6 kýr
og 30 lambær, Júníus á Hrútstöð-
um með 4 kýr og 20 lambær.
I meðalbúi eru þá 4,2 kýr og
19,8 lambær.
Stærsta búið I sveitinni er
vitanlega i Bæ hjá Degi, 12 kýr en
að visu aðeins 17 lambær.
Guðmundur í Tungu er með vænt
bú, 9 kýr, 12 lambær. Mestur fjár-
bóndi er Jósep i Skógsnesi: 40 ær
með lömbum, 10 geldar, 40 sauðir,
32 gemlingar ásamt hrútum.
Nú skulum við enn hugsa okkur
19 ára bil eða til 1940 en stökkið
er stórt, það hefur gerst svo
margt, í raun og veru heil bylting.
Draumur heillar kynslóðar,
nærandi áveiluvatn úr Hvitá
flæðandi yfir engjar og annað lág-
lendi Flóans á vorin, verður að
veruleika 1927. Með þvi gerbreyt-
ist aðstaða til öflunar heyja og þar
með einnig til skepnuhalds.
Klængsselshjónin þurftu ekki
lengur að sækja slægjur fram að
Skógsnesi, nærri 2ja tíma lesta-
gang, eins og áður kom fyrir.
Vinnan við flóðgarðana var
gifurleg, að minnsta kosti þar sem
Ólafur hefur lagt fram í þágu
félagsins eru unnin af ræktar-
semi og fórnfýsi.
Við sem störfum fyrir íþrótta-
félögin ' og íþróttahreyfinguna
skiljum vel þá fórnfýsi og ein-
lægni sem Ólafur hefur með sín-
um miklu störfum lagt af mörk-
um.
Víkingar vilja i dag þakka
Ólafi og konu hans Svövu fyrir öll
þau mörgu og gæfuríku störf, sem
þau hafa lagt af mörkum fyrir
félagið okkar. Á þessum tima-
mótum óska ég Ólafi og hans
ágætu eiginkonu gæfu og gengis á
ókomnum árum.
F.h. Knattspyrnufélagsins
Vfkings
Jón A. Jónasson.
í DAG, hinn 31. janúar 1975, er
Ölafur Jónsson framkvæmda-
stjóri sjötugur. Ólafur er fæddur i
Reykjavík og sannur Reykvíking-
ur i húð og hár. Margir eru þeir
orðnir sem á liðnum áratugum
hafa lagt fram mikil og margvis-
leg störf í þágu iþróttahreyfingar-
svo vel var að unnið sem i
Klængsseli, og upp 1 það fékkst
dálitill styrkur. Það var þó alltaf
reiðufé.
Þá fékkst mikil vinna við lagn-
ingu þjóðvegarins niður Flóann.
Bílar fóru að bruna um og aldrei
mundi nokkur maður síðan þurfa
að ganga til Reykjavíkur. Fióa-
áveitan sýndi mönnum hvers sam-
tökin eru megnug og ruddi þann-
ig brautina fyrir Mjólkurbúi Flóa-
manna og kaupfélaginu, hvoru
tveggja við Ölfusá á því plássi
sem síðan var farið að kalla Sel-
foss.
Selstöðuverslunin á Eyrar-
bakka var löngu búin að syngja
sitt fegursta en félagssamtökin
við Ölfusá greiddu þvi sem eftir
hjarði af fornri frægð Bakkans
sem verslunarstaðar náðarhöggið.
Búskaparlag allt var komið með
annan og betri svip 1940 en verið
hafði 19 árum fyrr. Samt lá
kreppan mikla á milli.
Árið 1940 voru kýr orðnar
meira en tvöfalt fleiri en 1921,
lambám hafði fjölgað um þriðj-
ung þótt heildarfjöldi sauðfjár
stæði i stað, 2.300.
Einar I Klængsseli hefur nú 12
kýr og 20 ær. Þá eru nágrannarn-
ir með: ívar í Hjáleigunni 9 kýr,
50 ær. Jón í Meðalholtum 9 kýr,
26 ær. Hannes í Meðalholtum 8
kýr, 40 ær. Júníus á Hrútstöðum 6
kýr, 45 ær.
Meðaltalið á býli í hreppunum
er nú orðið 10,2 kýr og 33,7 ær. Á
stærstu búunum eru 20—21 kýr
og 35—60 ær.
Bændur sækja ekki lengur
sjóinn úr Bæjarhreppi. Einar í
Klængsseli hefur ekki farið á
vertið í áratug eða meira.
Og enn er haldið áfram i sókn
til betri lifsafkomu. Nú tekur við
túnræktin og vélvæðingin. Og
margir byggja.
Einar í Klængsseli hafði byggt
upp bæ sinn og flest útihús á
áratugnum milli 1930 og 40. En
góðviðrisdag einn snemma
sumars árið 1944 — ég held viku
fyrir þjóðhátið — brennur bær-
inn. Þegar bóndinn kemur heim
frá því að leiða kú er allt rjúkandi
rúst.
Þau hjónin ráðgast um hvað
gera skuli og það verður úr að
ekki skuli undan slegið heldur
sótt á. Byggja skal allt upp að
nýju og færa um leið bæinn á
betri stað i landareignina.
Eftir nokkra daga eru bygg-
ingarframkvæmdir hafnar á nýja
staðnum, það verður að hafa hrað-
ann á því óhjákvæmilega verða
frátafir um sláttinn. Og nú kom
hin gamla samtryggingarregla
sveitanna vel í ljós. Allir voru
reiðubúnir til að leggja sitt af
mörkum. Ef fáir komu á Þingvöll
17. júní úr Bæjarhreppi var það
ekki vegna þess þeir væru mót-
snúnir lýðveldinu heldur af því
að hér var brýnna að hjálpa til í
Klængsseli.
Á fáum árum risa allar bygg-
ingar að nýju í Klængsseli. Og á
sama tíma var túnið fært svo
mikið út — þrátt fyrir bæði grýtt
landi og blautt — að siðustu árin
var Einar hættur að þurfa að fara
á engjar, með enn stækkandi bú.
Flest hefur umbylst í Bæjar-
hreppi siðustu 80 árin. Býlum
hefur fækkað um fjórðung en
fólkinu um helming. Þá voru 8
manns I heimili að meðaltali, nú
5.
innar. Þar er Olafur í fremstu
röð. Þegar á unga aldri batt hann
slíkan trúnað við knattspyrnu-
íþróttina að fágætt er, eða allt frá
árinu 1919, er hann gerðist félagi
Víkings. Það sýndi sig er fram
liðu stundir, að i Ólafi hafði
Víkingur eignast forustumann,
dugmikinn, þolgóðan og þraut-
seigan. Hann lét sig ekki einungis
varða málefni félagsins, heldur
og vékst hann og undir áraburð
sameiginlegra málefna knatt-
spyrnuhreyfingarinnar i heima-
borg sinni. Hann gerðist einn af
höfuðleiðtogum Knattspyrnuráós
Reykjavíkur og sýndi þar sem
annars staðar þá félagslegu hæfi-
leika sem skipa honum í fremstu
röð þeirra sem unnið hafa að mál-
efnum knattspyrnunnar. Um ára-
bil gegndi Ólafur formennsku i
ráðinu, svo og gjaldkerastörfum.
En ekkert ráð var svo ráðið innan
KRR að ekki væri borið undir
Ólaf að hann segði sina skoðun
þar á.Ólafur er óvenju samvinnu-
þýður og sanngjarn, laus við smá-
munasemi alla og félagsrig. Hann
Framhald á bls. 23
Um aldamótin kom minna en
ein kýr á hverja 2 íbúa i hreppn-
um (182 kýr), nú eru 3 kýr á
hvern ibúa (625 kýr). Þá komu
alls rúmlega 3 kindur á ibúa
(1.300), nú tæplega 10 (2.000).
Hross eru nú þriðjungi fleiri en
mannfólkið, nálega ekkert
brúkuð meir og aðallega til
augnayndis á haganum. Um alda-
mótin voru hrossin snöggtum
færri en íbúar sveitarinnar, svo
ómissandi sem þau þá voru til
reiðar og áburðar.
Fjarri mér sé að fullyrða neitt
um það hvort allar breytingar
búskaparhátta siðustu árin, þar
með talin mikil fjölgun búpen-
ings, sé eðlilegt framhald á fram-
farasókn þess 40 ára skeiðs sem
þau Einar og Margrét bjuggu í
Klængsseli. Það er svo margt í
sveitum landsins sem nú er á
hverfanda hveli.
Það eru 12 jarðir í eyði í Bæjar-
hreppi. Þar af eru 6 í næsta
nágrenni Klængssels, en 7unda
eyðijörðin þar i grennd liggur í
Stokkseyrarhreppi.
Á árinu 1920 bættust hjónunum
í Klængsseli 2 nýir heimilismenn.
Annað var ungbarn, hitt var rosk-
in kona.
Siðsumars það ár fæddist
heimasætunni i Norðurkoti og
bóndasyni í Suðurkoti í Hrút-
staðahverfi sonur. Vegna þess
hvernig á stóð buðust Klængssels-
hjónin til að taka hann í fóstur og
var það þegið. Ólst Reynir
Geirsson því upp hjá þeim í
Klængsseli frá nokkurra vikna
aldri.
Konan sem getið var hét Lísibet
Sigurðardóttir frá Efra-Velli.
Hún var ekki sterkbyggð en trútt
hjú og var hún um kyrrt í Klængs-
seli til dauðadags 1932.
Veturinn Í925 til 1926 voru
hjónin beðin um að veita ásjá
stúlku frá Arnarhóli sem kom
þunguð og með smábarn úr
Reykjavik og hafði lent þar i
hnjaski veraldarinnar. Þetta
gerðu þau fúslega og eftir miðjan
vetur varð stúlkán léttari að mey-
barni. Þetta barn, Hulda Magnús-
dóttir, fór ekki frá Klængsseli
fyrr en fullþroska.
Tveim árum áður en Lisibet
heitin dó réðst bróðir hennar
Sigurður Sigurðsson í vinnu-
mennsku að Klængsseli. Hann var
alltaf heilsuveill og ágerðist þaó
með aldrinum. Ekki var hann þá
látinn fara burt heldur tekinn i
tölu heimilismanna og veitt
fyllsta aðhlynning. Hann var
blindur i hartnær 2 áratugi og
rúmfastur i nieira en áratug. Eftir
25 ára dvöl í Klængsseli andaðist
hann áttræður að aldri 1955.
Fimmti aðvifandi heintilis-
maðurinn og jafnframt þriðja
fósturbarnið var Hjalti Krist-
gerisson, tekinn á heimilið 3ja ára
1936 þegar móðir hans lá fyrir
dauðanum og systkinin frá Hella-
hjáleigu tvístruðust. Einnig hann
var fram á fullorðinsár hjá þeim
Margréti og Einari.
Öllum fósturbörnunum frá
Klængsseli, Reyni, Huldu og
Hjalta, er tamt að kalla þau
Margréti og Einar mömmu og
pabba. Öll eru búsett í Reykjavík
og eiga þar börn, en þeint er
Margrét amma.
— Við fósturbörn erum ekki
hetjur þeirrar frásögu er höfð
skal uppi i dag og þess vegna
Framhald á bls. 22