Morgunblaðið - 05.10.1975, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1975
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
egar Seðlabankinn
og viðskiptabankarnir
gerðu með sér samkomulag
sl. vetur um sérstakt þak á
útlán viðskiptabankanna
voru margir vantrúaðir á,
að þessi útlánatakmörkun
gæti gengið til lengdar. Að
vísu var mönnum ljóst, að í
sjálfu sér væri hægt að
framfylgja slíkri samþykkt
af bankanna hálfu en af-
leiðingarnar hlytu að verða
mjög alvarlegar fyrir at-
vinnureksturinn í landinu.
Nú er nokkur reynsla
komin á útlánatakmark-
anir viðskiptabankanna og
rétt að skoða þær í því
ljósi.
Fyrst og fremst vekur
athygli, að viðskiptabönk-
unum virðist hafa tekizt að
standa við það samkomu-
lag, sem þeir gerðu með sér
snemma á árinu og hafa nú
ákveðið að framlengja til
áramóta. Arangurinn
hefur ekki látið á sér
standa. Á fyrstu 8 mánuð-
um ársins 1974 nam útlána-
aukning banka og spari-
sjóða 10,7 milljörðum
króna en á sama tímabili í
ár var útlánaaukning sömu
stofnana aðeins 6,9
milljarðar. Heildarinnlán
fyrstu 8 mánuði 1974
jukust um 3,6 milljarða en
í ár um 5,6 milljarða.
Aukning spariinnlána
einna nam á þessu tímabili
i fyrra um 2 milljörðum
króna en i ár um 3,5
milljörðum.
Þessar tölur sýna, að
stefnt hefur í rétta átt. Við-
skiptabankarnir hafa lagt
sitt af mörkum til þess að
draga úr þenslunni í
landinu. Á hinn bóginn
verða menn að gera sér
grein fyrir því, að útlána-
takmarkanir viðskipta-
bankanna hafa haft í för
með sér geysilega erfið-
leika fyrir atvinnurekstur-
inn í landinu. Það er
enginn leikur að reka
atvinnufyrirtæki, þeg-
ar verðbólguaukningin
nemur tvö ár í röð um og
yfir 50%. Þetta þýðir, að
allur tilkostnaður fyrir-
tækjanna hækkar sem
þessu nemur. Þau þurfa á
stórauknu rekstrarfé að
halda. Öllum er kunnugt
um, að ekki hefur verið
búið þannig að íslenzkum
fyrirtækjum að þau gætu
safnað verulegu eigin fé.
Þess vegna hefur rekstur
velflestra fyrirtækja
byggzt að verulegu leyti á
lánsfé, þvi miður. En þegar
skrúfað er fyrir lánsféð á
sama tíma og tilkostnaður
hækkar svo gífurlega eiga
atvinnufyrirtækin ekki
margra kosta völ. Þau
verða að draga saman
seglin, minnka tilkostnað,
sem í flestum tilvikum
þýðir að fækka fólki, sem
aftur getur leitt til at-
vinnuleysis, þegar til
lengdar lætur.
Á þessu máli eru því
alveg tvær hliðar. En það
breytir engu um það, að
þessar aðgerðir banka-
kerfisins hafa verið
nauðsynlegar og óhjá-
kvæmilegar til þess að
draga úr þenslunni og
verðbólguhraðanum. En
hér hefði þurft að verða
samræmdar aðgerðir á
fleiri sviðum. Þannig hefði
þurft að takmarka útlána-
aukningu fjárfestingar-
sjóðanna að sama skapi.
Það átti að gera en af ein-
hverjum ástæðum hefur sú
fyrirætlan farið úr
böndum. Það er því eitt
stærsta viðfangsefnið á
næstunni að ná tökum á
fjárfestingarlánakerfinu
að þessu leyti.
Það er líka ljóst, að fjár-
streymi úr ríkissjóði hefur
verið mikið. Hvernig getur
annað verið? Yfirgnæfandi
meirihluti útgjalda rikisins
er lögbundinn. Kostnaðar-
hækkanir hafa verið gífur-
legar. Fjármálaráðuneytið
hefur staðið meira á
hemlunum en menn
kannski gera sér grein
fyrir en það tekur sinn
tíma að minnka hraðann.
Það verður verkefni Al-
þingis á næstu mánuðum
að ganga frá fjárlögum
fyrir næsta ár. Upplýst
hefur verið, að fjármála-
ráöherra muni leggja fram
fjárlagafrumvarp, sem
hækkar mun minna en dýr-
tíðarvexti nemur. Þá hvílir
mikil ábyrgð á alþingis-
mönnum að sýna ábyrgð og
festu og hækka ekki fjár-
lögin upp úr öllu valdi í
meðferð þingsins.
Það kann að ráða úr-
slitum um, hvernig núver-
andi rikisstjórn tekst i
viðureigninni við verðbólg-
una, hvernig alþingi af-
greiðir fjárlögin og hvern-
ig haldið verður á mál-
efnum fjárfestingarlána-
sjóðanna á næstu misser-
um. Það kann að vera
spurning um, hvort orrust-
an vinnst eða tapast nú.
Menn verða að gera sér
ljóst, að verðbólgan er
komin út yfir öll skynsam-
leg mörk. Okkar þjóðfélag
þolir ekki öllu lengur þá
miklu verðbólgu, sem hér
hefur geisað í nokkur
misseri. Þess vegna þurfa
allir að leggjast á eitt um
að setja hömlur á hana.
Útlánatakmörkun
bankanna
j Reykjayíkurbréf
Laugardagur 4. okt.
Fasismi
Mikið hefur verið talað um
detente. eða slökunarstefnu, eftir
að Helsinki-ráðstefnan um við-
skipti, mannréttindi og öryggis-
mál var haldin f höfuðborg Finn-
lands ekki alls fyrir löngu. Það
væri synd að segja að niðurstöður
ráðstefnu þessarar, sem svo mjög
hafa verið tíundaðar í fjölmiðlum,
hafi með augljósum eða áþreifan-
legum hætti náð til einræðisrlkj-
anna í Evrópu. Héimurinn hefur
staðið þrumu lostinn og horft upp
á grimmdarleg hermdarverk
fasistastjórnarinnar á Spáni, en
þar hafa verið notaðar aðferðir
við réttarhöld og aftökur, sem
menn héldu satt að segja að væru
úreltar, jafnvel þar f landi. En sú
hefur því miður ekki orðið raunin
á. Einræðisöflin eru sjálfum sér
samkvæm hvar f heiminum, sem
þau sýna vígtennurnar.
Allir lýðræðissinnar (ogýmsir
aðrir) fylltust réttlátri reiði, þeg-
ar þeir fylgdust með aftökunum á
Spáni og afsaka þær ekki, jafnvel
þótt sum fórnarlambanna hafi
gefið höggstað á sér með ofbeldis-
verkum, sem hefðu ekki átt að
heyra til þessari öld, ef því tak-
marki, sem að hefur verið stefnt,
væri náð. En meðan ófreskjur
valdsins, sem Garcia Lorca orti
um af eigin reynslu hafa yfir-
höndina á Spáni, má alltaf búast
við voðaverkum af því tagi, sem
heimurinn hefur nú orðið vitni
að.
Jóhann Hjálmarsson hefur þýtt
ljóð eftir Lorca, sem féll fyrir
böðulshendi:
Dauðinn starir á mig úr turnum
Kordóvu, segir í „Saung riddar-
ans“.
Jóhann Hjálmarsson hefur ný-
verið gefið út merka og nýstár-
lega ljóðabók, Myndin af Iangafa,
sem ljóðaunnendur og aðrir ættu
að kynna sér. Hún fjallar m.a. um
blóðugt ofbeldi fasisma, nasisma
og kommúnisma og er uppgjör
skáldsins við sjálfan sig og
samtíð, allt frá því Jósep Stalín
(eða ,,langafi“) var ritstjóri Þjóð-
viljans og fram til þessa dags.
Skáldið segir m.a.:
I Varsjá lásu túlkarnir
fyrir okkur ljóð
um frelsið
eftir þjóðskáldið Adam
Mickiewicz,
sem var búið að vera
dáið nógu lengi
til að sleppa við ritskoðunina,
en eftirfarandi línum úr
Ljóði handa fullorðnum
eftir Adam Wazyk,
sem enn var á lífi,
kynntumst við ekki fyrr
en löngu seinna:
„Þeir komu hlaupandi, hrópuðu:
í sósíalfsku samfélagi
getur maður stungið sig
án þess að finna til.
Þeir stungu sig i fingur.
Þeir fundi til.
Þeir fóru að efast."
Kommúnismi
Andinn frá Helsinki virðist
ekki heldur hafa náð.til einræðis-
rfkja kommúnista, a.m.k. er þar
einnig traðkað grimmilega á
mannréttindum, eins og kunnugt
er. En á sama tíma og voðaverk
í fasistaríki vekja andúð alls
heimsins, er eins og Iítið eða
ekkert gerist, þó að menn séu
pyntaðir og sveltir og hverfi jafn-
vel í þrælabúðum kommúnista-
ríkjanna, bæði í Gulag-eyja
klasanum og annars staðar.
Þar hafa milljónir manna verið
teknaraf lífi án dóms og laga, eins
og kunnugt er, og pólitískum
föngum er enn sýnt grimmilegt
ofbeldi í öllum þessum löndum,
þó ekki séu aftökur þeirra lengur
auglýstar með sama hætti og geð-
þóttastjórn Frankós hefur látið
sér sæma. Einræðisöfl, hvar sem
er í heiminum, eru jafn ógeðfelld,
og hefur verið rætt um það hér í
Reykjavfkurbréfi undanfarið með
þeim hætti, að ekki þykir ástæða
til að vega enn í þann sama
knérunn.
Sakharov-vitna-
leiðslurnar
„The international Sakharov
Hearing" hefur nýlega sent út
boðsbréf til ýmissa aðila, þar sem
mönnum er gefið tækifæri til að
koma til Kaupmannahafnar og
vera viðstaddir vitnaleiðslur fjöl-
margra þekktra og óþekktra fyrr-
verandi fanga í Sovétrfkjunum.
Vitnaleiðslur þessar sem eru
könnun á raunverulegum mann-
réttindum í Sovétríkjunum, —
eða öllu heldur mannúðarleysi
kommúnismans —hafa hlotið nafn
eins hugrakkasta og merkasta
andófsmanns í Sovétríkjunum,
Andrejs Sakharovs, prófessors f
Moskvu, sem stundum hefur
verið kallaður „faðir sovézku
kjarnorkusprengjunnar", en
hann hefur barizt af hvað mestri
hörku fyrir mannúðar- og mann-
réttindamálum í heimalandi sfnu
og hlotið slíkan orðstír fyrir bar-
áttu sína, að einsdæmi er nú á
dögum. Hann hefur viðstöðulaust
dregið athyglina að því ofbeldi,
sem beitt er gegn þeim mönnum,
sem hafa aðrar pólitískar skoðan-
ir en valdhafarnir, og raunveru-
lega má segja, að hann hafi sýnt
slíkt hugrekki, að fádæmi mun
vera í allri veraldarsögunni.
Reynt hefur verið að fara þess á
leit við Sovétstjórnina, að hún
veiti honum vegabréf til Kaup-
mannahafnar, þar sem vitna-
leiðslurnar fara fram, svo að fólk
um allan heim megi heyra orð
hans og frásagnir, óhindrað. En
þegar þetta er ritað, hefur svar
ekki enn borizt frá Sovétstjórn-
inni,.og því óvíst, hvort hann fær
að fara frá Moskvu til að taka þátt
í þessari alþjóðlegu vitnaleiðslu,
sem að sjálfsögðu á að beina at-
hygli að óréttlátasta þjóðfélagi
samtímans, hinu kommúnistiska
þjóðfélagi sócialimperialistanna
og endurskoðunarsinnanna í
Kreml. Um leið og athyglinni er
beint að óréttlætinu, ofbeldinu,
grimmdinni og mannúðarleysinu
þar i landi, hlýtur hún einnig
að beinast að réttlausu fólki í
öðrum einræðisríkjum, hvort sem
þau eru fasistisk eða kommúnist-
isk eða jafnvel hvorugt, því að
stundum standa herforingja-
stjórnir fyrir ofbeldinu og jafnvel
lýðræðisstjórnir, eins og í þvi
landi, sem bar uppi hróður lýð-
ræðisins sem fjölmennasta frjálsa
ríki heims, Indlandi, en þar er nú
beitt aðferðum gegn pólitískum
andstæðingum stjórnarinnar sem
helzt minna á valdníðslu glæpa-
manna (sumir kalla þá stjórn-
málaforingja) I einræðisrfkjum.
Slík þróun um allan heim hlýtur
að vekja okkur til umhugsunar
um mikilvægi þess réttar, sem
lýðræðið veitir okkur.
Sakharov er fæddur 1921. Hann
er þvi tiltölulega ungur að árum.
Samt hefur hann þurft að þola
ofsóknir, sem íslendingar geta í
raun og veru ekki gert sér neina
grein fyrir.
Alexander Solzhenitsyn, Nóbels
skáldið vígreifa, mun koma til
Kaupmannahafnar og bera vitni
um valdníðsluna í Sovétríkjun-
um. Hann er fæddur 1918 og er
útlagi í Svisslandi, eins og kunn-
ugt er. Hann fékk Nóbelsverð-
launin 1970 og hefur síðan verið
sterkasta rödd mannúðar og
mannréttinda í heiminum, jafn-
framt því sem hann hefur verið
óvægnasti gagnrýnandi þeirrar
marxistisku kommaklfku, sem
stjórnar fósturlandi hans.
Þá mun Vladimir Maximov, rit-
höfundur og ritstjóri rússneska
útlagatímaritsins Kontinent,
einnig koma til Kaupmanna-
hafnar. Hann var rekinn frá So-
vétríkjunum á siðasta ári, en
hafði áður verið rekinn úr Rithöf-
undasambandi Sovétrikjanna
1973, eins og Solzhenitsyn og
Andrej Sinjavski. Það er því
óbragð að þessu orði: „rithöf-
undasamband".
Maximov er fæddur 1932.
Vitnisburður hans verður: Um
hugsjónalega og pólitíska undir-
okun i Sovétrikjunum.
Andrej Sinjavski átti ekki alls
fyrir löngu samtal við fréttamann
Morgunblaðsins, eins og lesendur
þess ýmsir muna vafalaust, en
hann var einnig þekktur undir
duJnefninu Abram Terts og
skrifaði þjóðfélagsleg ádeiluverk
um Sovétríkin undir þvf nafni.
Hann er fæddur 1925 og hefur
áður komið í vitnastúku sem sak-
borningur, þegar hann eftir
heimssöguleg réttarhöld i Moskvu
var dæmdur í 7 ára þrælkunar-
vinnu í febrúar 1966 fyrir þá sök
eina að hafa leyft að prenta eftir
sig ritverk undir fyrrnefndu dul-
nefni. Viðfangsefni hans við
„yfirheyrslurnar", eða vitna-
leiðsluna verður: Mannréttindi
fótum troðin.
Fjölmiðlar og
flugnasuð
Fjöldi annarra vitna verður
kallaður til Kaupmannahafnar,
og yrði of langt mál að telja þau
öll upp hér, svo mörg sem þessi
nöfn eru. En heimurinn mun
áreiðanlega hlusta á það, sem
þetta fólk hefur að segja. Sum
vitnanna eru frá Litháen,