Morgunblaðið - 18.12.1975, Síða 24

24- MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Landhelgisdeila okkar
við Breta er háð á þremur
vígstöðvum, á fiskimiðunum
við landið, á hinum stjórnmála-
lega vettvangi og í fjölmiðlum
úti i heimi, aðallega þó í
Evrópu. Margt bendir til þess,
að við höfum ekki hugað nógu
vel að þriðjá þættinum, fjöl-
miðlum. Enda þótt starfandi
fréttamönnum hafi lengi verið
það Ijóst, er ástæða til að ætla,
að atburðirnir i mynni Seyðis-
fjarðar og sú staðreynd, að
sjónarmið Breta á þeim atburð-
um komust mun fyrr á framfæri
við fjölmiðla i nálægum lönd-
um, hafi opnað augu emb-
ættismanna og stjórnmála-
manna fyrir því, að þessum
mikilvæga þætti þorskastriðs-
ins hefði ekki verið sinnt sem
skyldi.
Sem dæmi um áhrif upp-
lýsingamiðlunar má nefna, að
fyrstu fregnir, sem bárust til
höfuðstöðva Atlantshafsbanda-
lagsins í Brússel af atburðinum
við mynni Seyðisfjarðar hljóð-
uðu á þá leið, að íslenzkt varð-
skip hefði skotið þremur skot-
um að óvopnuðum brezkum
verndarskipum. Þessi fregn olli
uppnámi meðal þess fjölmenna
hóps erlendra fréttamanna,
sem þar voru saman komnir og
þegar islenzka hliðin á málinu
kom að lokum til skila höfðu
fyrstu fregnir mótað afstöðu
manna í of rikum mæli til máls-
ins. Jafnvel utanrikisráðherra
sjálfur, sem var á þýðingar
miklum ráðherrafundi i Brússel
kvartaði undan því, að hann
hefði fengið fréttirnar of seint.
íslendingar i Danmörku voru
furðu lostnir yfir þvi, þennan
dag, að lengi dags flutti hljóð-
varp og sjónvarp i Danmörku
ekki aðrar fréttir af atburði
þessum, en þær sem komu frá
Lundúnum og hið sama er að
segja um fréttaflutning í Bret-
landi. íslenzka hliðin komst
ekki fyrr en seint og um síðir á
framfæri og þar með var mikill
skaði skeður, þótt dagblöð í
Bretlandi og á meginlandi
Evrópu birtu síðar mikið af
Morgunblaðsmyndum frá þess-
um árekstrum sem gáfu allt
annað til kynna en Bretar
höfðu viljað vera láta.
í viðtali við Morgunblaðið
hinn 10. desember siðastlið-
inn, sagði Níels P. Sigurðsson,
sendiherra, m.a.: „Það hefur
komið sér mjög illa fyrir okkur
hér og málstað okkar, hve
fréttir af atburðum berast seint
að heiman. Um leið og eitthvað
hefur gerzt hafa Bretarnir sent
það i útvarp, sjónvarp og aðra
fjölmiðla, jafnvel á sömu
minútum og atburðirnir gerast.
í sama mund hringja fréttastof-
ur víða um Bretland til okkar og
spyrja um okkar frásögn og
þær gera það jafnharðan, hvort
sem er á nóttu eða degi og við
lendum oft í vandræðum
vegna þess, hve seint gengur
að fá fréttir að heiman. Sá sem
kemur fyrstur með fréttirnar
stendur mun betur að vigi, því
þetta eru ekki hlutlausar fréttir
og það er alltaf erfiðara að
koma að leiðréttingum svo
gagni eitthvað."
Þessi ummæli sendiherra
íslands i Lundúnum, sem
stendur daglega í fremstu
viglínu þar, eru staðfesting á
þeim sjónarmiðum, sem hér
hafa verið skýrð. Hér er
áreiðanlega um margþætt mál
að ræða og ekki alveg einfalt.
Það er t.d. vitað, að um borð i
brezku skipunum á fiskimiðun-
um er margfalt fullkomnari
tækjabúnaður til þess að koma
fréttum samstundis til Bret-
lands heldur en eru um borð í
íslenzku varðskipunum.
Liklegt má telja, að forsenda
þess, að hægt sé að koma
þessum málum i betra lag hjá
okkur sé sú, að tækjabúnaður
varðskipanna verði bættur
mjög verulega en jafnframt
þarf þá að tryggja, að þær
fréttir, sem landhelgisgæzlan
með þeim hætti fengi fljótar frá
varðskipunum, komist strax til
íslenzkra fjölmiðla og islenzkra
fréttaritara hinna alþjóðlegu
fréttastofnana.
Þá er því ekki að leyna, að
fréttamenn fjölmiðla hér á landi
hafa verið mjög óánægðir með
þá aðstöðu, sem þeir hafa haft
til þess að flytja íslendingum
sjálfum sem itarlegastar fréttir
af fiskimiðunum. Sem dæmi
má nefna, að í síðasta þorska-
stríði var einn af blaðamönnum
Morgunblaðsins um borð i
varðskipi i eina viku, en hafði
þá ekki leyfi til þess að hafa
samband við blaðið meðan á
útivist stóð og er slikt illskiljan-
legt frá sjónarmiði blaða-
manna. Ennfremur vakti það
furðu, er Morgunblaðið hafði
sent þrjá af starfsmönnum sín-
um flugleiðis til Egilsstaða,
með bifreið til Seyðisfjarðar og
vélbát yfir í Loðmundarfjörð, að
þeim var í fyrstu tilkynnt, að
þeir mættu ekki koma í
námunda við varðskipið Þór,
en fengu síðan leyfi til þess að
koma upp að hlið varðskipsins
en alls ekki um borð og var
upplýst, að þessi fyrirmæli
kæmu frá „æðri" stöðum! Hér
var þó einungis um það að
ræða að fá sem ítarlegastar og
nákvæmastar fréttir af at-
burðunum í mynni Seyðis-
fjarðar og koma þeim á fram-
færi við okkar eigin lands-
menn. Vissulega hefur það
einnig vakið athygli íslenzkra
fréttamanna, að blöð í Bret-
landi birta oft mun ítarlegri
fréttir af atburðum á miðunum
heldur en íslenzkir fjölmiðlar
geta gert fyrr en seint og um
síðir, þegar skipherrar varð-
skipanna koma í land.
Landhelgisgæzlan hefur nú
þegar hafið ýmsar aðgerðir til
þess að bæta úr þessum
vanköntum á upplýsinga-
miðlun frá fiskimiðunum. Ekki
má gleyma þeim þætti, sem
snýr að utanríkisþjónustu
okkar. Það er ákaflega mikil-
vægt, að utanríkisráðuneytið
hér í Reykjavík fái einnig sam-
stundis fregnir um atburði á
miðunum, sem hægt er að
senda jafnharðan til sendiráða
okkar erlendis svo að þau geti
gefið fréttamönnum í þeim
löndum sem leita til sendiráð-
anna sem nákvæmastar upp-
lýsingar um atburðina.
UPPLÝ SINGAMIÐLUN
í LANDHELGISSTRÍÐI

Ovissa vofir yfir
íbúum Gíbraltar
Með dauða Franeos hefur að
nýju vaknað spurningin um
stöðu Gíbraltar. Meðan hann
var á Iffi vfsuðu fbúar kletta-
virkisins þráfaldlega á bug
öllum tilburðum f þá átt að
lima það inn I spænska rfk-
ið, þrátt fvrir að þeir bvggju
við hálfgert umsáturs-
ástand. En hvað verður, ef
lýðræði verður endurreist á
Spáni og landið gerist aðili
að Efnahagsbandalagi Evr-
ópu og Atlantshafsbandalag-
inu? Eru þá rökemdir
brostnar fvrir þvf að halda
uppi brczkri nýlendustjórn
á Gíbraltar?
Nú þegar Franco er allur, eru
það ekki einungis 35 milljónir
Spánverja, sem eiga sér óvissa
framtíð. Syðst á Pyreneaskaga
eru 25 þúdund brezkir þegnar,
íbúar á Gíbraltarkletti, sem
velta því fyrir sér, hvað um þá
muni verða. Gíbraltarbúar
töldu Franco ævinlega vera
ábyrgan fyrir þeim afnahags-
legu erfiðleikum, sem þeir voru
hnepptir í, en samt sem áður
var það hann sem manna mest
virti viðleitni þeirra við að
halda landi sínu brezku.
Það var eðlilegt, að lýðræðis-
sinnaðir íbúar Gíbraltar ynnu á
allan hátt gegn því að vera lim-
aðir inn í spænska ríkið, meðan
þar sat við stjórnvölinn ill-
ræmdur harðstjóri. En hvað
verður í framtíðinni?
Ekki er ólíklegt, að Spánn
hneigist í átt að auknu lýðræði
undir stjórn Jóhanns Karls
Konungs. Með því myndu
bresta mikilvægar röksemdir
fyrir því að halda í brezk yfir-
ráð Gíbraltar, a.m.k. yrði ekki
unnt að réttlæta þau í krafti
þess, að á Spáni væri fasista-
stjórn við lýði.
Ef lýðræði yrði endurreist á
Spáni myndi landinu brátt
verða boðin aðild að ýmsum
samtökum og bandalögum vest-
rænna þjóða, svo sem EBE og
NATO. Þar með myndu einnig
dvína hinar efnahagslegu hern-
aðarlegu forsendur fyrir yfir-
ráðum Breta á Gíbraltar.
Hvað ber þá framtíðin í
skauti sér fyrir ibúa Gíbraltar,
sem eru síður en svo deigari i
afstöðu sinni núna en fyrir ára-
tug, er Spánverjar lýstu yfir
þeirri áætiun sinni að ná land-
inu undir sig á nýjan leik.
Þeir setja traust sitt á ákvæði
í formála stjórnarskrár Gíbralt-
ar, sem samið var árið 1968. Þar
segir að Bretar muni ekki láta
af hendi yfirráð yfir Gíbraltar
við nokkra aðra þjóð, nema íbú-
arnir hafi lýst yfir vilja sinum
þar að Iútandi með lýðræðisleg-
um hætti.
Árið 1967 var efnt til þjóðar-
atkvæðagreiðslu á Gibraltar, og
kom þar fram allt að því ein-
róma vilji ibúanna að halda í
brezk yfirráð. 12.138 greiddu
atkvæði með þeim, en einungis
44 greiddu atkvæði með því að
landiðyrði hluti af Spáni.
Síðan hafa Gibraltarbúar orð-
ið fyrir þungum búsifjum fyrir
tilstuðlan Spánverja. Eftirlit á
landamærunum var hert stór-
lega og stöku sinnum var þeim
algerlega lokað. Þá efndu Spán-
verjar til mikillar áróðursher-
ferðar gegn þeim, og það var
jafnvel gengið svo langt að
rjúfa rit- og talsímasamband
við Gíbraltar, þannig að þeir
hafa búið við hálfgert umsát-
ursástand undanfarin 6 ár.
Vitaskuld hafa þessar aðgerð-
ir orðið til þess að gera Gíbralt-
arbúa enn fráhverfari Spán-
verjum og efla samstöðu
þeirra og brezka þjóðernis-
vitund. Og í raun réttri
hafa aðgerðir Spánverja
heft öfug áhrif við það sem
til var ætlazt. Gíbraitarbúar
hafa i stöðugt ríkara mæli
leitað ásjár hjá Bretum, og
Bretar hafa gert sér grein fyrir
því að þeir hafa orðið að standa
við ábyrgð sína gagnvart Gí-
braltarbúum eftir því sem
fjandskapur Spánverja í garð
þeirra hefur magnazt.
Á stjórnmálasviðinu er stór
hópur manna, sem hefur skipað
sér undir merki flokksins
„Sameining við Bretland", en
hann er í stjórnarandstöðu um
þessar mundir. Flokkurinn hef-
ur barizt fyrir traustara sam-
bandi við Breta frá þvi að Spán-
verjar hófu herferð sína á
hendur þeim.
A þessu ári hafa samningar-
menn átt miklum sigri að hrósa,
því að því hefur verið lýst yfir
bæði af hálfu brezku rikis-
stjórnarinnar og landsstjórnar-
innar -4 Gíbraltar, að verka-
menn á Gibraltar muni njóta
sömu réttarstöðu og hafa sömu
grundvallarréttindi og verka-
menn á Bretlandi. En þrátt fyr-
ir þetta hefur Roy Hattersley
aðstoðarutanríkisráðherra lýst
yfir því, að sameining Bret-
lands og Gíbraltar sé ekki á
döfinni eins og sakir standi.
Sameiningarsinnar vænta
annars sigurs innan tiðar, þvi
að búizt er við að Bretar fallist
á að veita íbúum Gíbraltar
brezk borgararéttindi. Sagt er
að hér sé um að ræða málamiðl-
un leiðtoga sameiningarsinna,
Maurice Xiberras, og Sir Jos-
hua Hassan ráðherra, en hann
er andvígur algerri sameiningu
við Bretland, enda þótt hann sé
mjög hlynntur áframhaldandi
yfirráðum Breta á Gibraltar.
Þessir tveir menn bræða nú
með sér drög að stjórnarskrá,
Eftir Francis
J. Cantos
sem lögð verður fyrir brezku
ríkisstjórnina.
íbúar Gíbraltar velta því nú
mjög fyrir sér, hvaða stefnu
eftirmenn Francos muni taka.
Vitað er, að flest stjórnmálaöfl
og hópar á Spáni, hvaða nafni,
sem þau nefnast, vilja að Spán-
verjar fái á nýjan Ieik yfirráð
yfir þessu mikla klettavirki. Og
ekki er ólíklegt að leitazt verði
við að beita öðrum aðferðum en
hingað til hafa tfðkast til að
koma málinu í framkvæmd.
Einnig má búast við því, að
nýlenduvandamál Spánverja í
Norður-Afríku geti haft ein-
hver áhrif á framtíðarstöðu Gí-
braltar. Getum hefur verið leitt
að því, að Spánverjar muni
beita sér fyrir þvi af auknum
krafti að fá Gibraltar afhent, ef
Marokkóbúar gera áfram tilkall
til yfirráða yfir Spænsku-
Sahara. Og ennfremur hefur
orðrómur verið á kreiki um, að
Spánverjar og Marokkómenn
hafi komizt að samkomulagi í
Saharadeilunni. Sé lausnin
þess efnis, að Marokkómenn
hafi fallizt á að leita ekki eftir
áhrifum í spænsku byggða-
kjörnunum í Ceuta og Melilla
fyrr en Spánverjar hafa fengið
Gíbraltar afhent.
Það má því með sanni segja
að óvissa um framtíðina svífi
yfir vötnunum i litla klettavirk-
inu syðst á Pýreneaskaga.