Morgunblaðið - 16.05.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MAl 1976
200 mílur
eru þegar
orðnar al-
þjóðalög
— en deilt um rétt ann-
arra innan auðlinda-
lögsögu strandríkis
— segir Eyjólfur Konráð
Jónsson í samtali um hafréttar-
ráðstefnuna í New York
Hans G. Andersen í forsetastól f sal Allsherjarþingsins.
Fundum hafréttarráðstefnunn-
ar í New York er nýlega lokið,
en eins og kunnugt er var í lok
þess fundar lagður fram endur-
skoðaður texti að nýjum hafrétt-
arsáttmála, þar sem hagsmunir
íslands eru enn tryggðir. Eyjólf-
ur Konráð Jónsson, alþingis-
maður, var einn af fulltrúum
íslands á þessum fundi hafrétt-
arráðstefnunnar, og hefur Morg-
unblaðið átt við hann viðtal það,
sem hér fer á eftir, um störf
New York-fundarins.
— Hvernig var störfum hagaó og
hvernig kom þér fvrir sjónir að sitja
slfka ráðstefnu?
— Ég verð að játa, að fyrstu dagana
átti ég mjög erfitt með að átta mig á því,
hvernig að málum var staðið, en smán
saman lærðist mér þó að skylja gang
mála. Meginstörfin fara fram í þremur
nefndum. t fyrstu nefnd var fjallað um
auðævi úthafs og hafsbotns, i annarri
nefnd um viðáttu iandhelgi, efnahags-
lögsögu, siglingafrelsi, eyjar, sker og yf-
irleitt allt það, sem okkur varðar
einhverju. I þriðju nefnd var aftur á
móti fjallað um mengun, mengun^rvarn-
ir og vísindalegar rannsóknir. Ufnræður
fóru þannig fram, að texti sá, sem frá var
gengið við lok ráðstefnunnar á síðast-
liðnu vori, var ræddur grein fyrir grein í
hverri nefnd fyrir sig. Fundir voru lok-
aðir og blaðamenn fengu ekki aðgang og
ekki ætlazt til þess, að nákvæmlega yrðí
frá þvi greint, sem fram færi. Var þetta
gert í vori um, að menn létu óþvingað i
ljós skoðanir sínar, en umræður miðuðu
að þvi að auðvelda formönnum nefnd-
anna, sem í lokin áttu að ganga frá
endurskoðun texta fyrir næsta fund ráð-
stefnunnar, að gera sér grein fyrir hin-
um mismunandi sjónarmiðum og þeim
stuðníngi, sem við þau væri.
Eg sat mest i annarri nefndinní. Þar
var auðvitað ýmislegt rætt. sem við höf-
um Iítinn áhuga á, en einna harðastar
urðu samt deilur um það, sem okkur
varðar mestu, þ.e.a.s. hagnýtingu efna-
hagslögsögu, en litlar tilraunir voru
gerðar til að stemma stigu við þvi. að
hún skyldi verða 200 sjómílur. Þó gerðu
Rússar það að tillögu sinni, að auðlinda-
lögsaga næði aðeins út að 500 metra
dýptarlínu, þar sem hún væri nær strönd
en 200 mílur. Sú tillaga naut þó augljós-
lega hverfandi lítils stuðnings. þannig að
200 mílna auðlyndalögsagan er að mínu
matí þegar orðin alþjóðalög.
200 mflur alþjóðalög
— Er hægt að tala um alþjóóalög f
þessu sambandi, áður en ráðstefnunni er
lokið með samþvkki tveggja þriðju
þeirra þjóða, sem hana sitja, við nýjan
hafréttarsáttmála?
— Já, ég tel að svo sé ótvirætt, segir
Eyjólfur Konráð Jónsson, því að 200
mílur eru þau einu mörk, sem yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðanna aðhyllist og
engin alvarleg tilraun, önnur en sú sem
áður var nefnd, var gerð til að hnekkja
þvi. Hitt er svo allt annað mál, að enn er
um það barizt hvað hugtakið auðlinda-
lögsaga þýði. Menn rifust t.d. mikið um
það hvort á auðlindalögsögu skyldi líta
sem landhelgi eða hvort hafsvæðið á
milli 12 og 200 mílna skyldi tilheyra
úthafi. Voru menn þá fyrst og fremst að
huga að siglingafrelsi. Þessa deilu af-
greiddi formaður annarrar nefndar
Andreas Aguiler, i inngangi að hinum
endurskoðaða texta i lok fundarins, ein-
faldlega með þeim orðum, að það væri
enginn vafi á, að auðlindalögsaga væri
hvorki úthaf né landhelgi, heldur væri
þar um að ræða belti með sjálfstæðri
tilveru.
Deilurnar snerust sem sagt um það,
hvaða réttindi önnur ríki en strandríki
skyldu hafa innan auðlindalögsögu þess.
Og um það verður enn barizt á næsta
fundi. Fyrir stórveldin varðar mestu, að
siglingafrelsi sé tryggt, og mat mitt er
það. að þau muni aldrei skrifa undir
neinn sáttmála og hann því aldrei sjá
dagsins ljós, nema frelsi til siglinga og
flugs yfir þessu svæði verði viðurkennt.
Síðan var að sjálfsögðu deilt um hag-
nýtingu auðæfa innan 200 mílna, þó ekki
auðæfa hafsbotnsins, því að þegar á ár->
inu 1958 var samþykkt, að þau tilheyrðu
strandríki. Og þá er komíð að því, sem öll
okkar barátta snerist um.
Landlukt og land-
fræðilega afskipt ríki
— Hvernig gekk hún fvrir sig?
— Strax og umræður hófust um upp-
hafsgreinar kaflans um auðlindalögsögu
númer 44 og 45 upphófust miklar deilur.
sem fyrst og fremst beindust að því að
reyna að skerða einkarétt strandríkis til
hagnýtingar fiskimiða sinna. Þar höfðu
sig fyrst og fremst í frammi þau ríki,
sem landlukt eru og landfræðilega af-
skipt, en þau telja sjálf, að í þeirra hópi
séu um 50 ríki og hafði fulltrúi Austur-
ríkis yfirleitt orð fyrir þeim, enda for-
maður hópsins.
— Ollum er Ijóst, hvað átt er við með
landluktum rfkjum en hvaða rfki er um
að ræða, þegar talað er um „landfræði-
lega afskipt“ rfki?
— Það eru ríki, sem að vísu eiga land
að sjó, en mundu hljóta litla auðlindalög-
sögu vegna nálægðar annarra rikja, sem
takmarka víðáttuna eða vegna þess, að
strandlengjan er mjög lítil. Frá upphafi
hefur verið út frá þvi gengið að vanþró-
uð ríki — eða eins og þau eru nú nefnd,
þróunarríkin — sem þannig er ástatt um
eða eru alveg landlukt, fengju réttindi
til fiskveiða í auðlindalögsögu annarra
ríkja í viðkomandi heimshluta. Er þar
fyrst og fremst um að ræða Afríkuríki og
mér virtist, sem Afríkumenn reyndu að
ná sín á milli samkomulagi til lausnar á
þessum vandamálum. Við íslendingar
höfum frá upphafi stutt það, að þróunar-
ríkin hefðu slik réttindi, en hins vegar,
eins og kunnugt er, barizt gegn slíkum
réttindum til handa hinum þróuðu ríkj-
um.
Deilt um
umframmagn
— Hvað viltu segja um þær greinar
hins endurskoðaða texta, sem okkur
skipta mestu.
— í textanum, sem til umræðu var. er
tekið fram í upphafi 50. greinar,/að
strandríki skuli sjálft ákveða, hve mik
ið megi veiða, og i 51. grein, að strand-
riki skuli einnig ákveða, hve mikið
það sjálft geti veitt. Um þetta, seifi ann-
að, var að sjálfsögðu deild en niðurstað-
an varð sú eins og mönnum hér er kunn-
ugt, að hin gömlu ákvæði stóðu óbreytt í
endurskoðaða textanum, og er það að
sjálfsögðu gífurlega mikilvægt fyrir okk-
ur. Ég hef það raunar á tilfinningunni,
að þau ríki, sem reyndu að seilast til
fanga í auðlindalögsögu annarra ríkja,
gerðu sér iitlar vonir um það frá upp-
hafi, að þessum ákvæðum yrði breytt,
enda kom það á daginn, að deilurnar
fóru að harðna, þegar tekið var að ræða
57. og 58. grein uppkastsins, sem fjallar
um réttindi landluktra og landfræðilega
afskiptra ríkja til þátttöku í veiðum
strandríkja, en þar er visað til 50. og 51.
greinar, sem i raun þýðir það, að ekki er
verið að fjalla um annað en það umfram-
magn. sem strandríki sjálft ekki getur
hagnýtt. Allir viðurkenna rétt þróunar-
ríkja til slíkrar hagnýtingar, en þróuðu
rikin vildu ekki sætta sig við það, að
hafa engin réttindi.
Enda þótt í raun væri eingöngu verið
að fjalla um umframmagn, svokallaðan
„surplus", snerist íslenzka sendinefndin
harkalega gegn öllum tilraunum til að
veita landluktum, þróuðum ríkjum fisk-
veiðiréttindi á viðkomandi hafsvaeði, í
raun snerust deilur þessar eingöngu um
það, hvort meginlandsríki Evrópu
skyldu öðlast slík réttindi á öllu Norður-
Atlatnshafi.
— Komu aðildarrfki Efnahagsbanda-
lagsins fram sem ein heild á fundinum
eða var um að ræða augljósa samræm-
ingu á afstöðu þeirra?
— í annarri nefndinni komi þau ekki
fram sem slík, því að Austurríkismaður-
inn talaði ætíð í nafni hóps hinna land-
luktu og landfræðilega afskiptu ríkja, en
auðvitað höfðu EBE-rikin samráð sín í
milli á bak við tjöldin og í sumum tilvik-
um einnig samband við aðrar þjóðir eins
og Pólverja, Svía og fleiri sem vildu
reyna að tryggja sér veiðiréttindí.
E vensens-nef nd in
— I fréttum frá hafréttarráðstefnunni
er oft talað um hina svokölluðu Even-
sens-nefnd. Hvaða hlutverki gegnir
þessi nefnd og hvernig starfar hún?
— Evensens-nefndin er nefnd sér-
fræðinga, þar sem menn starfa á eigin
ábyrgð, en ekki sem fulltrúar viðkom-
andi ríkis. í þessari nefnd urðu veruleg-
ar deilur um þetta atriði, þ.e. réttindi
hinna þróuðu landluktu og landfræði-
lega afskiptu ríkja til veiða í fiskveiði-
lögsögu strandríkja og lagði Jens Even-
sen, formaður nefndarinnar, fyrstur
fram tillögu, þar sem gert var ráð fyrir
því, að landlukt og landfræðilega afskipt
ríki fengju veiðiréttindi að viðkomandi
hafsvæði, þótt þróuð væru, en þó ein-
göngu rétt til þátttöku í að hagnýta um-
frammagn. Hans G. Andersen, sem sæti
á f nefndinni sem einstaklingur, brást
hart við og flutti áhrifamikla ræðu, þar
sem hann sagði m.a., að hann teldi það
óskiljanlegt, hvers vegna þróunarrikin,
sem islendingar ætíð hefðu stutt, tækju
þátt í þvi að siga ríkustu þjóðum heims á
íslandsmið. Komu þá strax fram raddir
um það, að menn teldu eðlilegt, að Ísland
hefðu sérréttindi, og töldu meginlands-
þjóðir Evrópu sig ekki hyggja á veiðar á
tslandsmiðum, heldur væru þær fyrst og
fremst að hugsa um mið við Kanada.
Niðurstaðan varð sú, að texti sá sem Jens
Evensen afhenti formanni annarrar
nefndar, gerði ráð fyrir því, að þessi
réttindi landluktra ríkja tækju ekki til
ríkja, sem byggðu afkomu sína að mestu
leyti á fiskveiðum, og duldist engum, að
þar var átt við Ísland. Raunar hefði þetta
ákvæði hugsanlega einnig tekið til Fær-
eyja, því að Danir höfðu lýst því yfir, að
þeir litu á Færeyjar sem rfki (state).
Þegar hér var komið málum áttuðu
Norðmenn og Kanadamenn sig á þvi, að
þeir þörfnuðust sérréttinda vegna Ný-
fundnalands og Norður-Noregs á svipað-
an hátt og við islendingar. Komu þeir þá
til okkar og spurðust fyrir um það, hvort
við mundum geta fallizt á, að þetta sér-
ákvæði næói einnig til svæða, sem sér-
staklega væru háð fiskveiðum. Við töld-
um, að breytt orðalag mundi gera okkar
hlut hæpnari og ákvæðið yrði óskýrara,
og varð niðurstaðan sú, að orðalag Even-
sens-textans var óbreytt og miðaði ein-
göngu við okkar hagsmuni. Af gefnu
tilefni vil ég í þessu sambandi geta þess,
að bæði Norðmenn og Kanadamenn
sýndu okkur fyllstu vinsemd og veittu
þann stuðning, sem þeir gátu í té látið.
Mikil gleði
—Hvað varð svo um Evensens-
textann?
— Þeir atburðir, sem að framan hefur
verið lýst, gerðust viku áður en ráðstefn-
unni lauk, og þar með má segja, að
formlegum fundum nefndanna hafi ver-
ið lokið. En fram eftir síðustu vikunni
var andrúmsloftið meira en litið ein-
kennilegt, þar sem formenn nefndanna
og starfslið ráðstefnunnar sat á stöðug-
um vinnufundum, sem vandlega var
gætt, að ekkert spyrðist af, til eins eða