Morgunblaðið - 16.05.1976, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MAl 1976
19
neins, og ekki verður sagt, ao við nefnd-
armenn, að formanni undanskildum,
hefðum ýkja mikið að gera þá dagana
Enginn vissi þá, hvað um Evensens-
textann yrði, né yfirleitt um nokkuð
annað, þótt við hefðum á tilfinningunni,
að hagsmuna okkar yrði gætt með ein-
hverjum hætti. Spennan fór vaxandi,
eftir því sem þögnin var meira hróp-
andi, og um klukkan 10.30 á föstudags-
morgun, síðasta dag ráðstefnunnar, stóð-
um við við dyr fundarsalar allsherjar-
þingsins og nerum hendur okkar þar til
við festum þær á hinum endurskoðaða
texta. Og mikil varð gleðin, þegar við
sáum, að engin af breytingartillögunum,
sem þær þjóðir höfðu barizt fyrir, sem
annarra hagsmuna eiga að gæta en við,
höfðu hlotið náð fyrir augum formanns-
ins. Hann sagði raunar í inngangi, að
þrátt fyrir að mikið hefði verið rætt um
hugsanlegar breytingar þessa þáttar
málsins, hefðu engar tillögur til breyt-
inga hlotið verulegan stuðning og skoð-
un sin væri sú, að sérhver meiriháttar
breyting í þessu efni gæti splundrað
öllum frekari samningatilraunum. Þetta
var að sjálfsögðu það bezta, sem fyrir gat
komið. Textinn hafði gengið í gegnum
eldskírnina, svo til óbreyttur. (Aðeins
var um orðalagsbreytingar að ræða, sem
heldur voru okkur til hagsbóta).
Þar með var Evensens-textinn auðvit-
að að engu orðinn og þótt hann tryggði
okkar hagsmuni, var það með öðrum
hætti og samþykkt hans líklegri til að
vekja áframhaldandi deilur en sú niður-
staða, sem varð.
Atkvæðagreiðslur
gætu orðið 5000
talsins
— Hvernig skiptust þjóðirnar í hópa í
megindráttum á þessari ráðstefnu? 1
fréttum er stundum talað um 77-hópinn
og hóp 50 landluktra og landfræðilega
afskiptra rfkja.
— Það er augljóst, segir Eyjólfur Kon-
ráð Jónsson, að því fer fjarri, að allt
starf ráðstefnunnar fari fram á formleg-
um fundum. Raunar eru ræður þær, sem
þar eru fluttar, oft hálfgerð ráðgáta.
Stundum gera menn meiri kröfur en
þeir hafa nokkru sinni gert sér vonir um
að ná fram, og ekki er örgrannt um, að
maður hafi það jafnvel á tilfinningunni i
einstaka tilvikum, að fulltrúar tali þvert
um hug sinn, þegar reynt er að fiska
eftir stuðningi einstakra rikja eða ríkja-
hópa. En reynt er að þrýsta þjóðum, sem
svipaðra hagsmuna hafa að gæta, saman
í starfshópa, þannig að einn geti talað
fyrir allra munn, enda vonlaust að ráð-
stefnunni lyki nokkurn tíma, ef allar 150
þjóðirnar þyrftu að tala um hvert ein-
stakt atriði. I annan stað er heiminum
skipt upp í svæðahópa, t.d. eru Afríku-
þjóðir i einum hóp, en okkar svæðishóp-
ur er nokkuð kyndugur, þvi að hann
heitir „Evrópuþjóðir og aðrir“, þar sem
m.a. er að finna Kanada, Nýja Sjáland og
Ástralíu. Þá eru líka aðrir hópar, sem
mér skilst, að ýmist séu sjálfskipaðir eða
valdir af stærri hópum til forvinnslu
má!a,>og svo mætti lengi telja. Allt kem-
ur þetta kynduglega fyrir sjónir fyrst í
stað, en skýringin á fyrirbærinu er sjálf-
sagt tviþætt, annars vegar eru hrossa-
kaupin alræmdu, en hins vegar sú stað-
reynd, að allt mundi fara úr böndum, ef
ekki væri reynt að þjappa mönnum sam-
an í hópa, sem siðan reyndu að koma
fram sem heilsteyptur samningsaðili.
Mergurinn málsins er sá, að enn sem
komið er, eru menn að gera sér þær
Sendinefnd Islands á hafréttarráðstefnunni. Talið frá vinstri: Þórarinn Þórarinsson, Evjólfur Konráð Jónsson, Jón Arnalds.
Jón Jónsson, Hans G. Andersen, Gils Guðmundsson, Jón Ármann Iféðinsson, Ilaraldur Henrýsson og Már Elísson.
vonir, að hafréttarsáttmáli verði gerður
án þess að til atkvæða þurfi að koma,
heldur verði um að ræða málamiðlun.
En hins vegar er gert ráð fyrir því, að á
fundinum, sem hefjast mun 2. ágúst og
standa til 17. september í New York,
verði einungis fyrstu þremur vikunum
varið til úrslitatilrauna í þeim tilgangi
að ná samkomulagi, en takist það ekki
eða sýnt verði að þeim tíma liðnum, að
það muni ekki takast, er hugmyndin að
ganga til atkvæða og telja sumir, að
atkvæðagreiðslur gætu jafnvel orðið allt
að 5000 talsins.
Auðæfi hafsbotnsins
— Nú hefur þú eingöngu fjallað um
þann þátt hafréttarráðstefnunnar,, seni
snýr að hagsmunamálum okkar islend-
inga. En vitað er, að meginverkefni þéss-
arar ráðstefnu eru kannski allt önnur,
það er spurningin um auðæfi hafsbotns-
ins og þær raddir hafa hevrzt, að jafnvel
þótt samkomulag næðist um fiskveiði-
lögsögumál, vrði enginn hafréttarsátt-
máli að veruleika, ef samningar takast
ekki um aðra þætti viðfangsefna ráð-
stefnunnar. Hvernig er staðan í þeim
málum?
— Það er rétt, að hér að framan hef ég
af eðlilegum ástæðum fyrst og fremst
rætt um þau málefni, sem okkur varða
mestu, en ekki nægir þó að samkomulag
náist um þau, því að um mörg önnur
atriði — og þau ekki veigaminni að
annarra dómi — verður að nást sam-
komulag, þvi að allt hangir þetta saman.
í fyrstu nefndinni, sem fjallar um auú-
æfi úthafs og hafsbotns var ósamkomu-
lagið enn meira en nokkru sinni i 2.
nefndinni, einkum um það, hvernig hátt-
að skyldi stjórn þessara mála og um
skiptingu afraksturs. Segir mér svo hug-
ur um, að þröunarrikin mörg telji ekki
saka, þótt einhver dráttur verði á stór-
framkvæmdum við öflun auðæfa af hafs-
botni og óttist, að stórveldin muni þar
öllu ráða og ekki leynir sér, að Kínverjar
ýta undir, enda kunna þeir þá list að
biða, þvi að með þeim vinnur timinn.
Að visu segja allir, að þróunarríkin
eigi fyrst og fremst að njóta þessa auðs,
en tortryggnin er mikil. Hins vegar má
ætla, að samkomulag geti náðst í þriðju
nefndinni um mengunarvarnir og vis-
indalegar rannsóknir. Þá er enn um
það að ræða, sem siglingaveldin og
þ.á m. Bretar leggja vafalaust á meiri
áherzlu en fiskveiðar, og það er óskorað
siglingafrelsi innan efnahagslögsögu
upp að 12 mílum og siglingafreisí um
sund og innhöf. Þessi ríki óttast, að svo
kunni að fara, ef enginn sáttmáli yrði
gerður, að fleiri eða færri riki tækju sér
200 milna landhelgi, en ekki eingöngu
auðlindalögsögu, og teldu sig þá hafa
rétt til að stöðva kaupskip á megin sigl-
ingaleiðum. Þótt auðlindalögsagan sé að
minu mati orðin að alþjóðalögum eins og
ég gat um áðan, standa enn deilur um
það, hve víðtæk réttindi annarra en
strandríkja innan þessara marka skuli
vera.
Ríkisstjórnir taka
af skarið
— Hvað gerist, ef samkomulag næst
ekki, f fvrstu nefnd um skiptingu auð-
æfa hafsbotnsins?
— Já, menn telja, að samjcomulag
verði að nást í öllum þáttum til að haf-
réttarsáttmáli verði gerður. Mín skoðun
er samt sú, að menn vilji frekar gera sátt
mála um einn þátt eins og efnahagslög-
söguna, þegar út i alvöruna kemur, held-
ur en að enginn sáttmáli verði gerður og
eigi það bæði við um siglingaveldin og
hin svonefndu landluktu og landfræði-
lega afskiptu ríki, því að annars er alveg
augljóst, að strandríki um heim allan
taka sér 200 mílna efnahagslögsögu eða
200 mílna landhelgi. Embættismenn og
sérfræðingar leggja áherzlu á, að ekkert
geti orðið að veruleika nema samkomu-
lag náist i öllum greinum, en auðvitað
ráða þeir ekki, þegar úrslitaákvarðanir
eru teknar. Þá eru það rikisstjórnir, sem
taka af skarið bæði fyrir sínar sendi-
nefndir og eins þrýsta þær á aðrar.
Þannig var alveg ljóst, að undir
lok þessa fundar höfðu sendinefndir
fjölmargra rikja og þar á meðal
Afríkuhópurinn ákveðið að sætta
sig ekki við nýjan fund í sumar. og
á fundum í almennu nefndinni morgun-
inn fyrir lokadag ráðstefnunnar lýsti
hver af öðrum yfir andstöðu við slíkan
fund, en þá fóru hjólin að snúast á æðstu
stöðum, og að morgni föstudags kom i
ljós, að hver sendin jfndin af annarri át
ofan i sig stóru orðin og samkomulag
náðist um að halda fund i sumar. að. vísu
ekki i Genf heldur í New York.
0 0
Ahrif Islands
— „Vegur“ Island eitthvað á svona
ráðstefnu?
— Það er auðvitað mesti misskilning-
ur, að á þessum fundum snúist allt um
ísland. Hver þjóð tekur afstöðu með sina
hagsmuni i huga. Hitt er annað mál, að
allir eru áreiðanlega gjörkunnugir okk-
ar sérstöðu og sérstöku vandamálum og
vilja taka tillit til þeirra, þar á meðað
meginlandsþjóðir Evrópu, eins og áður
hefur verið gerð grein fyrir, en okkar
,,vigt“ byggist held ég öðru fremur á
hæfileikum Hans G. Andersen, for-
manns islenzku sendinefndarinnar, og
þeim nánu tengslum, sem hann hefur
við alla þá, sem áhrifamestir eru í þess-
um málum vegna áratuga reynslu og
samskipta við þessa menn.
— Vakti landhelgisdeilan við Breta og
fréttir af átökunum á fiskimiðum hér
við land einhverja athvgli á ráðstefn-
unni?
— Ég varð því miður ekki var við að
það vekti mikla athygli eða menn hefðu
af því sérstakar áhyggjur nema við og
fulltrúar Breta.
Ekki hætta á
verulegum
breytingum
— Hvað viltu svo segja að lokum um
horfurnar á ráðstefnunni og möguleika
á því, að hafréttarsáttmáli verði sam-
þvkktur, sem við íslendingar getum un-
að við?
— Á lokafundi ráðstefnunnar afhenti
Karl Wolf, Austurríkispiaðurinn, sem er
formaður eða talsmaður hóps hinna
landluktu og landfræðilega afskiptu
ríkja, yfirlýsingu, sem dreift var til allra
fulltrúa, þar sem hann lýsti miklum von
brigðum yfir störfum fundarins og taldi,
að við fyrstu yfirsýn hefði enginn sýni-
legur hljómgrunnur fengizt í annarri
nefnd fyrir sjónarmiðum þessara rikja i
sambandi við breytingar á gamla textan-
um til hagsbóta þeim, en hann kvað þau
samt mundu halda áfram þátttöku i
störfum ráðstefnunnar. Þetta hygg ég.
að svari spurningu þinni, að vísu óbeint.
Málin hafa verið þrautrædd i átta vikur,
og textinn kemur tær úr eldskírninni.
Ég hygg ekki að hætta sé á verulegum
breytingum hans á næsta fundi, enda
verður þar ekki rætt um hverja grein
fyrir sig. Þetta gera ríkin, sem Karl Wolf
talar fyrir, sér áreiðanlega ljóst, en þau
vilja samt halda áfram að starfa, þvi að
það kæmi þeim verst, ef enginn sáttmáli
sæi dagsins ljós. Það segir sína sögu.
St.G.