Morgunblaðið - 01.08.1976, Side 14

14
Ólafur Jónsson, málarameist-
ari og formaður Málarameist-
arafélagsins, er búinn að starfa
að málaraiðn í 37 ár. Lærði hjá
Osvaldi Knudsen og Daniel
Þorkelssyni og setti siðar upp
eigið fyrirtæki 1944 með Herði
Jóhannessyni, Kjartani Kjart-
anssyni og Hauki Hallgrims-
syni, sem þeir Haukur reka enn
í dag. Hann undir nafninu
Hörður & Kjartan H/F hefur
unnið drjúgt að félagsstörfum
málara, var i stjórn málara-
sveinafélagsins og nær óslitið í
stjórn málarameistaraféiagsins
frá 1958 og formaður þess á
árunum 1961—66 og frá 1972.
Auk þess sem hann er formað-
ur verktakafélags málarameist-
ara á Keflavikurflugvelli og
hefur verið í skólanefnd Iðn-
skólans í sl. 6 ár. Olafur er þvi
ákaflega fróður um sitt starf og
þróun þess. Þetta kom greini-
lega fram í spjalli á förnum
vegi. og úr varð, að koma ein-
hverju af þessum fróðleik
blað í formi blaðaviðtals.
I spjallinu kom fram, að saga
málaraiðnarinnar sem atvinnu-
greinar hér á landi hefst ekki
fyrr en um siðustu aldamót og
að um það leyti gerðist sá
merkilegi atburður, að ung
stúlka fór að læra málaraiðn.
Það var Ásta Arnadóttir. Hún
var fyrst nokkurn tima hjá Jóni
Keykdal, en fór svo til Hafnar
til frekara náms og lauk þar
sveinsprófi með ágætum vitnis-
burði og hlaut verðlaunapening
fyrir prófverkefni sitt. Að
þessu loknu fór hún til Þýzka-
lands og gekk í meistaraskóla í
Hamborg og lauk prófi þaðan
1910, að því er Olafur sagði. Og
hann bætti við: — Þetta var
merkisviðburður, en eiginiega
er skrýtið að ekki skuli fleiri
konur hafa lagt fyrir sig mál-
araiðn, þvi kvenfólk getur al-
veg eins verið þar. Þetta er
ekkert átakaverk, og þó mál-
arar megi ekki vera lofthrædd-
ir, þá geta karlmenn eins verið
það sem konur. En nú eru í
greininni þrjár konur, Helga
Magnúsdóttir á Húsavik, Bjarn-
dís Friðriksdóttir á Isafirði og
Jóna Björk Birgisdóttir, sem er
í námi i Keflavík hjá föður sín-
um.
Nú hefur Olafur vakið for-
vitnina, því litið hefur verið
sagt frá upphafi og viðgangi
þessarar iðnar á iiðnum tíma.
Við viljum fá meira að heyra,
og ekki stendur á svörum hjá
Ölafi, enda kvaðst hann hafa
nýlega rifjað þetta upp vegna
erindis, sem hann flutti á
fundi. Hann sagði svo frá:
— Þó það sé rétt, að málara-
iðnin verði ekki atvinnugrein
hér fyrr en um síðustu aldamót,
má segja að handverkið sjálft
sé jafn gamalt byggð landsins.
Vitað er að skip landnáms-
manna, víkingaskipin, voru oft
fagurlega máluð eða steind,
eins og það er kallað, einkum
drekahöfuðin. Þá voru skildir
þeirra skreyttir litum og ýmsir
aðrir hlutir. Byggingarhættir í
híbýlum manna voru þá þann-
ig, að naumast gat verið um
málun á þeim að ræða, og var
svo lengi fram eftir öldum.
Hins vegar verða kirkjubygg-
ingar til þess að skapa mögu-
leika fyrir notkun málningar,
og má i rauninni segja, að þró-
un handverksins fylgi þróun
byggingarhátta kirkna að veru-
legu leyti allt til vorra daga.
— Hverjir máluðu þá kirkj-
urnar?
— Nær undantekningarlaust
munu það hafa verið klerkarnir
eða aðrir kirkjunnar þjónar.
Ekki er þó lengi vel getið um
það hvernig kunnátta þeirra i
þessum efnum var til orðin, en
trúlegt er að flestir þeirra hafi
kynnst þessum verkum erlend-
is. Fyrstu glöggar heimildir,
sem ég veit um, eru þær að
Marteinn Einarsson, sem var
biskup í Skálholti 1549—1556,
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. AGUST 1976
Málarastéttin óx með
vexti Reykjavíkur
Ölafur Jónsson f ræðustóli á fundi hjá Málarameistarafélaginu. A bak Einar Gislason, sem er orðinn 87 ára gamall, var formaður Máiara-
við hann er fáni félagsins, sem „kvennakiúbbur" eiginkvenna málara- meistarafélagsins (22 ár.
meistaranna gaf félaginu.
Iðnin varð atvinnugrein
upp úr aldamótum
Viðtal við Ólaf Jónsson málarameistara
er sagður hafa lært að mála í
Engiandi. Hann var þá mjög
ungur og ekki við guðfræði-
nám. En siðar fékkst hann all-
mikið við að máia og má m.a.
geta þess að Ögmundur biskup
Pálsson fékk hann til að mála
kórinn i Skáiholtskirkju, og
Jón biskup Arason fékk hann
til að máia stofu eða sai að
Hólum, sem hann hafði látið
gera af viði, eins og kallað var.
Eftir að Marteinn lét af
biskupsembætti um sextugt,
settist hann að i Miðhúsum á
Mýrum. Sagt var að hann hafi
haft sér til dægrastyttingar að
mála kirkjuna á Álftanesi, og
hafi það þótt mjög vel af hendi
leyst. Hann mun hafa verið all
umsvifamikill í faginu, og má
með talsverðum rétti telja hann
fyrsta lærða málarann hér á
landi, enda þótt lærdómur hans
hafi verið með nokkuð öðrum
hætti en nú gerist, sagði Ólafur
Jónsson.
— Eftir því sem lengra líður
fram, verður það æ tíðara að
menn noti málningu til við-
halds og skrauts á húsum, bæði
utan og innan dyra, hélt Ólafur
áfram. Er víða hægt að finna
frásagnir um það, að efnaðir
bændur og embætt_____menn létu
mála hús sín. Voru það einkum
bæjarþil, sem máluð voru, og
þá éí til vill ein stofa.
— Það mun ekki hafa verið
fyrr en nokkuð er liðið á 19. öld
að fram koma menn, sem kalla
má málara. Er þar fyrst að telja
Þorstein Guðmundsson. Hann
mun hafa verið fæddur um
aldamótin og hefur verið að
eðlisfari listhneigður, þvi hann
byrjaði ungur að mála myndir
og aflaði sér nokkurrar þekk-
ingar erlendis. Þó honum tæk-
ist ekki að hasla sér völl sem
listmálari hér, þá hefur hann
viljað láta nokkuð gott af sér
leiða vegna þeirrar kunnáttu og
þekkingar, sem hann hafði
aflað sér í dráttlist og meðferð
málningar og lita. Hann ritaði í
timaritið Bónda, sem gefið var
út í Reykjavík um miðja 19. öld,
um húsamálun. Bauðst hann til
að kenna mönnum málun og
dráttlist. Var þetta hugsað sem
námskeið, þannig að ákveðinn
var viss tími, sem kennslan
stæði yfir, og eins var ákveðið
kennslugjald. Hygg ég að segja
megi að hér sé í raun fyrsti
vfsir að iðnskóla hér á landi,
sagði Ólafur, sem sjálfur er nú í
skólanefnd Iðnskólans i
Reykjavik. Og hann bætir við:
— I þessu sambandi er rétt
að vekja athygli á þvi, að 15
árum siðar er stofnað félag
handiðnaðarmanna hér í bæ,
sem síðar var nefnt Iðnaðar-
mannafélagið í Reykjavik. Var
eitt höfuðmarkmið þess að
vinna að aukinni menntun iðn-
aðarmanna og var þar sérstak-
lega rætt um þörf á kennslu í
dráttlist. Eitt af því, sem Þor-
steinn ræðir í grein sinni um
málun húsa, er á hvern hátt
mætti mála yfir tjöru. En þá
munu flest hús hafa verið
tjöruborin. Vildi Þorsteinn
kenna mönnum hvernig mála
mætti yfir þessi hús og fegra
þau. Var þarna um brautryðj-
andastarf að ræða í húsamálun,
þó verksvið væri takmarkað.
— En hvað um Sigurð mál-
ara?
— Ég ætlaði ei'nmitt að fara
að nefna Sigurð Guðmundsson
málara, sem uppi var um sama
leyti. Um hann er svipað að
segja og Þorstein, að hugur
hans hneigðist aðallega að list-
málun, þótt hann sneri sér síðar
að öðru efni, sem lengi mun
halda nafni hans á loft. Sá er þó
munurinn, að Sigurður var
upphaflega settur til að læra
málaraiðn. Var honum komið
til náms í málaravinnustofu i
Kaupmannahöfn. Honum mun
ekki hafa likað það sérlega vel
því hann var oft, áður en hann
vissi, búinn að leggja frá sér
pensilinn og farinn að teikna
myndir. Sióar var það kunnur
danskur listamaður, sem sá til
hans og greiddi götu Sigurðar
inn á listabrautina.
— Þegar nokkuð fer að líða á
síðari hluta 19. aldarinnar fara
byggingarhættir nokkuð að
breytast hér i Reykjavík, held-
ur Ólafur áfram frásögn sinni.
Þá er að hefjast sá vöxtur í
bænum, sem stöðugt eykst og
breytir Reykjavik á tiltölulega
stuttum tíma úr litlu þorpi í
fallega borg. Er nú nær ein-
göngu byggt úr timbri og má
því ætla að fljótlega skapist
skilyrði fyrir nokkra málara.
En svo var þó ekki, því allt
fram undir aldamótin siðustu
eru það aðallega trésmiðir sem
annast alla málun. Sumir þess-
ara manna voru taldir mjög
góðir málarar, enda munu sum-
ir þeirra hafa lært nokkuð i
þeirri iðn. T.d. sigldi Helgi
Helgason tónskáld árið 1882 til
Hafnar til framhaldsnáms í tré-
smíði, og fór þá jafnframt á
námskeið fyrir málara með það
fyrir augum að læra eikarmál-
un sérstaklega, en hún var þá
mjög í tizku og var svo allt fram
á þriðja tug þessarar aldar.
Einnig er sagt að Páll trésmið-
ur í Görðum hafi verið slyngur
eikarmálari. I þessu sambandi
má geta þess, að margir menn,
sem siðar gerðust málarar,
byrjuðu á trésmiði. Má þar
nefna Jón Reykdal, Kristján
Möller, Ágúst Lárusson og
ýmsa fleiri. Á síðasta fjórðungi
aldarinnar koma einmitt fyrstu
læróu málararnir fram á
sjónarsviðið. Ber þar fyrst að