Morgunblaðið - 01.08.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. AGUST 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraidur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Islenzkar atvinnu-
greinar verða ekki
skýrt afmarkaðar hver frá
annarri. Tengsl þeirra á
milli eru mörg og lífræn.
Ef samlíking er notuð má
segja að þær hafi sameigin-
legt æða- og taugakerfi.
Morgunblaðið hefur oft-
sinnis bent á þá staðreynd,
að iðja og iðnaður, með og
ásamt þjónustugreinum
ýmiss konar, verði að taka
við bróðurpartinum af því
viðbótarvinnuafli, sem leit-
ar á íslenzkan vinnumark-
að á næstu árum og áratug-
um. Veiðiþoli fiskstofna
okkar og afrakstursgetu
moldarinnar eru takmörk
sett. Með nútíma tækni er
hægt að fullnýta þessa
frumatvinnugjafa, sjávar-
útveg og landbúnað, án
þess að þeir taki til sín
umtalsvert viðbótarvinnu-
afl í fyrirsjáanlegri fram-
tíð. Engu að síður verða
þeir áfram tvær af helztu
stoðum íslenzks atvinnu-
og efnahagslífs, og sem
hráefnagjafar undirstaða
þess iðnaðar og þeirra
þjónustugreina marghátt-
aðra, sem verða að skapa
sívaxandi fjölda vinnandi
landsmanna afkomuskil-
yrði. Svo tengdar eru þess-
ar þrjár meginstoðir ís-
lenzks atvinnu- og efna-
hagslífs og háðar hver ann-
arri.
Sú atvinnugrein, sem
tengir atvinnuþætti okkar
saman, flytur inn hráefni
og nauðsynjar þeirra og
þjóðarinnar og út fram-
leiðsluafurðir hvers konar,
er verzlunin. Hún er því
ein af þýðingarmestu und-
irstöðugreinum þjóðarbú-
skaparins. Þetta skildu
þeir bezt, sem hófu fyrstir
á loft merki íslenzkrar
sjálfstæðisbaráttu. Verzl-
unarfrelsið var þeirra
helzta stefnuskráratriði;
það að flytja verzlunina
inn í landið; að þjóðin yrði
sjálfri sér nóg um verzlun
og vöruflutninga til og frá
landinu. Krafan um frjálsa
og óháða verzlun gengur
eins og rauður þráður gegn
um líf og starf Jóns Sig-
urðssonar, sem leiddi og
mótaði sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar á örlagatímum
í sögu hennar.
Því miður loðir enn við
þjóðina rangt mat á gildi
íslenzkrar verzlunar. Þetta
stafar sumpart af geymd
þjóðarinnar á gamalli allt
að því hefðbundinni af-
stöðu til erlendrar verzl-
unareinokunar, sem löngu
er úr sögunni. Það er að
vísu rétt, sem máltækið
segir, „að fortíð skal
hyggja er framtíð skal
byggja.“ En það er hins
vegar rangt að horfa ein-
vörðungu um öxl en alls
ekki fram á veginn. í ann-
an stað stafar þetta ranga
mat af pólitískum áróðri,
sem sífellt er á loft haldið á
hendur verzlunarstéttinni,
en verður gegnsærri með
hverju árinu sem líður. Af
þessum sökum hefur ís-
lenzk verzlun aldrei búið
við það frelsi, sem frum-
herjar sjálfstæðisbarátt-
unnar sau fyrir. Á henni
hafa allar götur hvílt éin-
hver óþarfa bönd, sem hafa
meinað henni að sýna til
fulls kosti frjálsra við-
skiptahátta.
Fá lönd, ef nokkurt, í
okkar heimshluta, er jafn
háð milliríkjaverzlun, út-
flutningi og innflutningi,
sem tsland. Þar af leiðandi
hefur verzlunin hlutfalls-
lega meiri þýðingu fyrir
okkur en nokkra aðra þjóð.
Verzlunin er ekki einvörð-
ungu bundin þeim stóra
hópi fólks, sem framfæri
hefur af vinnu sinni við
afgreiðslu í verzlunum eða
sinnir tilheyrandi skrif-
stofustörfum víðsvegar um
landið. Innan vébanda
verzlunar er sá hópur
manna, er sinnir vöru-
flutningum til og frá land-
inu og milli staða innan-
lands. Verzlunarfloti okkar
á vegum Eimskipafélags ts-
lands, Sambands íslenzkra
samvinnufélaga, Hafskips
og annarra skipafélaga er
hlekkur í starfi verzlunar-
innar. Sama máli gegnir
um vöruflutninga á landi
og í lofti. Allt eru þetta
þættir í þeirri þjónustu
sem verzlunin byggist á.
Ómissandi þættir, ef þjóðin
á að vera sjálfri sér nóg og
öðrum óháð.
í hönd fer svokölluð frí-
helgi verzlunarmanna. í
reynd er þessi helgi al-
menn ferðahelgi, sem flest-
ir nýta til þess að fara af
bæ. Vonandi ganga þær
ferðir allar vel, þann veg,
að menn brosi ekki ein-
vörðungu í umferðinni,
heldur hafi ástæðu til þess
einnig heimkomnir. En
fyrst og fremst ætti þessi
helgi að minna okkur á
gildi frjálsrar verzlunar og
þýðingu þeirra starfa sem
verzlunarfólk sinnir. Við
skulum gera okkur glögga
grein fyrir því að verzlunin
er ein af okkar undirstöðu
atvinnugreinum og sú, sem
tengir hinar allar saman í
þjóðarbúskapnum. Án
þeirrar þjónustu, sem
verzlunin sinnir, væri ekki
urn neitt nútíma þjóðfélag
að ræða.
Morgunblaðið sendir
verzlunarfólki um land allt
hamingjuóskir á degi
verzlunarinnar. Megi þessi
helgi verða því og þjóðinni
allri ánægju- og hvíldar-
tími. En fyrst og fremst
þarf þessi dagur að minna
allt verzlunarfólk á þá stað-
reynd, að brýn þörf er á að
kynna þýðingu atvinnu-
greinarinnar í þjóðar-
búskapnum, til að hamla
gegn þeim pólitíska áróðri,
sem gegn verzluninni er
rekinn, og þar með at-
vinnuöryggi alls þess fólks,
sem þar hefur hazlað sér
starfsvettvang og afkomu-
grundvöll.
Þýðing verzlunar
í þjóðarbúskapnum
[ Reykjavíkurbréf
Laugardagur 31. júlí
Svör
sérfræðinganna
SVÖR efnahagssérfræðinganna
átta við spurningu, sem Morgun-
blaðið lagði fyrir þá sl. sunnudag,
hafa vakið athygli. Spurningin
var þessi: Hvert er mat þitt á
ástandi og horfum í íslenzku efna-
hagslífi í dag, með tilliti til erfið-
leika undanfarinna ára? Sérfræð-
ingarnir eru sammála um að veru-
legur efnahagsbati sé á næstu
grösum, við séum á leiðinni úr
öldudal og ástæða til þó nokkurr-
ar bjartsýni. Kreppan sé á undan-
haldi. Þó nokkuð stöðugt verðlag
sé á helztu vörum, sem við flytj-
um inn. Olíuverð hafi náð há-
marki o.s.frv. En aftur á móti hafi
verðlag sífellt farið hækkandi á
helztu útflutningsvörum okkar,
og þvf sé ástæða til að ætla, að
metin verði jöfnuð. Endar nái
senn saman og viðskiptakjör
verði almennt hagstæðari en und-
anfarið.
Annar prófessoranna, sem
spurningunni svaraði, Guðmund-
ur Magnússon, getur þess, að síð-
ustu tölur um þróun viðskipta séu
uppörvandi og bendi til, að við-
skiptahallinn verði 5—6% f ár, á
móti 12—13% í fyrra, miðað við
þjóðarframleiðslu.
Forstöðumaður áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunarinnar,
Bjarni Bragí Jónsson, bendir aft-
ur á móti á, að viðskiptahallinn
gagnvart útlöndum muni væntan-
lega ná 57 milljörðum króna á
tímabilinu 1974—1976, enda er
augljóst að tslendingar verða að
axla miklar skuldabyrðar á næstu
árum og auknar erlendar tekjur
fara m.a. í að greiða erlendar
skuldir. Hann segir að láta muni
nærri að fimmta hver króna
gjaldeyristekna fari í lánagreiðsl-
ur. Unnt hefur verið að draga úr
áhrifum lækkandi þjóðartekna á
lífskjörin með þvf að fjármagna
umframeyðslu þjóðarinnar með
erlendu lánsfé og hefur það verið
gert á undanförnum erfiðleikaár-
um.
Hagsýslustjóri ríkisins, Gfsli
Blöndal, bendir á, að rekja megi
þessa miklu skuldaaukningu er-
lendis að undanförnu að hluta til
fjárfestingar f þágu útflutnings-
framleiðslu og þá framleiðslu,
sem kemur í stað innflutnings f
framtíðinni og er þar átt við tog-
arakaup og raforkuframkvæmdir,
framkvæmdir til sparnaðar á olfu
o.s.frv.
Þessar ákvarðanir hafa m.a.
orðið til þess, að hér á landi hefur
verið full atvinna — eða eins og
forstöðumaður áætlanadeildar
Framkvæmdastofnunarinnar
kemst að orði: „Atvinnuástandið
(hér á landi) er nánast það sem
kalla má fulla atvinnu á víðtekinn
alþjóðlegan mælikvarða og skerð-
ing lífskjara lítt tilfinnanleg." Er
við verðum að greiða þessa skuld
því verði, „að mikil enduF-
greiðslukvöð erlendra skulda
mun á næstu árum krefjast þess,
að Islendingar verji hærri hundr-
aðshluta útflutningstekna sinna
til þessara endurgreiðslna, sem
þýðir, að öðru jöfnu, að þjóðin
verður á næstu árum að sætta sig
við rýrari lífskjör en þjóðartekjur
gefa tilefni til, vegna umfram-
eyðslu sfðustu ára,“ eins og hag-
sýslustjóri-kemst að orði.
Kjarasamningar
— blikur á lofti
í svörum sérfræðinganna kem-
ur fram, að þeir eru í aðalatriðum
sammála um, að ef undan er skil-
in óvissa, sem rfkir um framtfð
nokkurra helztu fiskstofna við
landið, sé tiltölulega bjart fram-
undan f efnahagslegu tilliti. Aftur
á móti dregur það úr möguleikum
á stórbættum lffskjörum, þó að
sjávarafurðir okkar hafi hækkað
verulega f verði, að óvfst er um
aflamagn á næstunni og ef spár
fiskifræðinga reynast réttar, er
þvf ekki að neita að ofveiðin við
strendur landsins hefur þau
áhrif, að minnkandi aflamagn get-
ur einungis haldið í horfinu.Þá
eru einnig ýmsar blikur á lofti og
ekki sízt sú, sem hagsýslustjóri
varar við, þ.e. að eitt helzta ein-
kenni efnahagsmála hér á landi
hefur verið og er, „að í kjara-
samningum hefur jafnan verið
ákveðin meiri almenn launa-
hækkun en nokkrar skynsamleg-
ar lfkur hafa bent til, að þjóðar-
tekjur gætu aukizt á samsvarandi
tímabili", eins og hann kemst að
orði, enda er það forsenda heil-
brigðs þjóðlífs, að í kjarasamning-
um sé tekið mið af getu þjóðar-
búsins til að bæta lffskjör þegn-
anna. Ef ofþensla fylgir í kjölfar
óeðlilegrar kaupgjaldshækkunar
og mikillar verðbólgu, getur það
orðið fslenzku þjóðinni skeinu-
hætt á sama tíma og mikil endur-
greiðslukvöð erlendra skulda
krefst þess, að Isíendingar verji
hærri hundraðshluta útflutnings-
tekna sinna en áður til að greiða
erlendar skuldir. Það hefur að
sjálfsögðu í för með sér, að þjóðin
verður að sætta sig við rýrari lífs-
kjör en þjóðartekjur gefa tilefni
til. „Halli verður á viðskiptunum f
ár... sem eykur á þá skuld, sem
fyrir er og erlendur skuldabaggi
mun sníða batnandi lífskjörum
næstu ára þröngan stakk", segir
próf. Guðmundur Magnússon.
Samt horfur á
hagstæðari þróun
Ólafur Björnsson prófessor seg-
ir, að ekkert álitamál sé, að verzl-
unarárferði hafi farið verulega
batnandi frá s.l. áramótum. „Við-
skiptahalli á þessu ári verður til
muna minni en á árinu
1974—75,“ segir hann. „Kemur
þar til talsverð verðhækkun á
mörgum útflutningsafuröum,
nokkur aukning á útfluttu magni,
samdráttur á innflutningi, eink-
um f járfestingarvöru. Góðar horf-
ur er á áframhaldandi hagstæðri
þróun í þessu efni.“
Fiskstofnar
og efnahagsmál
En prófessorinn minnist einnig
á ástand fiskstofnanna og þá fyrst
og fremst þorskstofnsins. Hann
segir, að fyrr hefði mátt hlusta á
aðvaranir fiskifræðinganna um
yfirvofandi eyðingu fiskstofn-
anna. Hann bendir á að þeim geti
skjátlazt eins og öðrum og að spár
þeirra hafi ekki alltaf staðizt.
Hann segir, að ákvörðun um frið-
un fiskstofnanna „verður að taka
á efnahagslegum grundvelli ein-
vörðungu, ef skynsemi ræður."
Og ennfremur: „Ef það á að
sitja fyrir öllu öðru að koma
þorskstofninum upp f ákveðinn
tonnafjölda á sem skemmstum
tíma, bæri að stöðva allar þorsk-
veiðar þegar f stað. Tæplega dett-
ur þó nokkrum slfkt í hug í
alvöru. Það verður að vega það og
meta á grundvelli upplýsinga frá
fiskifræðingum, hvaða fórnir það
kosti að draga úr bæði innlendri
og erlendri sókn og hvað líklegt
sé að fáist sfðar f aðra hönd og
taka síðan ákvarðanir, sem hljóta
að verða liður f þeirri heildar-
stefnu í efnahagsmálum, sem
mörkuð er. Slíkt hlýtur að verða
verkefni stjórnmálamanna, en
ekki sérfræðinga. í rauninni ættu
þetta að vera svo sjálfsagðir hlut-
ir, að óþarfi sé að minnast á þá, en
vegna annarlegra sjónarmiða,
sem allmjög hefur gætt f mörgu
því, sem undanfarna mánuði hef-
ur verið sagt og ályktað um þessi
mál, tel ég fulla ástæðu til þess að
þetta komi frarn."
1 framhaldi af þessu má benda
á það, sem hagsýslustjóri hefur
um þetta mál að segja: „Um hug-
myndir eða jafnvel kröfur fiski-
fræðinga um mjög verulega
minnkun sóknar í þorskstofninn
er það að segja, að þær eru nokk-
uð gott dæmi um þá hvatvísi, sem
of oft hefur mótað gerðir okkar
Islendinga og virðist sverja sig í
ætt við þær óstöðugu ytri aðstæð-
ur, sem áður er að vikið. Það er
auðvelt að gera róttækar tillögur,
einkum ef þær kynnu að firra
viðkomandi aðila ábyrgð í fram-
tiðinni, en mikil má sú vissa vera
um ástand fiskstofna, sem réttlæt-
ir þær efnahagslegu afleiðingar,