Morgunblaðið - 01.08.1976, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. AGUST 1976
15
1 sveinsprófi í málaraiðn. Ljósmyndir
Gunnar G. Ingimarsson.
Kennararnir Sæmundur Sigurðsson og Jón Björnsson við skreytingar, en málaranemar læra m.a. að mála
skreytingar f Iðnskólanum.
Á námskeiði fyrir málara, sem öðru
hverju hefur verið efnt til.
Norræn málaraþing eru haldin annað hvert ár og hefur Ólafur setið þau frá 1958. Þar er skipst á
skoðunum og nýjungar ræddar, þvf framfarir og breytingar eru mjög örar f málaraiðn. Þarna eru
þátttakendur á móti í Reykjavfk og myndin tekin fyrir framan skrifstofur Málarameistarafélagsins f
Skipholti.
telja N. S. Bertelsen, sem sest
hér að árið 1878, og er því
örugglega fyrsti lærði málar-
inn. Þá kemur Lauritz C. Jör-
gensen 1890 og J. F. Lange 1897
eða 98. Allir voru þeir danskir.
— Og þá erum við komin að
aldamótunum, og fyrstu at-
vinnumálurunum?
— Já, um aldamótin er talió
að hér í bænum séu 4 málarar.
Þessir þrír, sem ég nefndi áðan
og fjórði maðurinn er liklega
Kristján Möller. Nú fara
islenzkir málarar fyrst að koma
við sögu, bróðir Eldeyjar
Hjalta, Einar Jónssón er trú-
lega fyrsti maðurinn sem
hyggst leggja fyrir sig málara-
iðn, fór í þvi skyni til Danmerk-
ur 1895 eða 1896. Hann stund-
aði ekki reglulegt nám, en
kynnti sér sérstaklega
marmaramálun og skreytingar.
Engilbért Gíslason frá Vest-
mannaeyjum fór utan 1899 og
lauk umsömdum námstíma, en
hafði ekki efni á að ljúka
sveinsprófi, og kom heim 1904.
Jón Reykdal var þá nýkominn
frá Danmörku og gerðu þeir
með sér félagsskap og unnu
saman til ársins 1910, er Engil-
bert flyst til Eyja. En Jón var
hér til dauðadags 1921. En 1903
lauk Jón G. Jónasson frá Seyð-
isfirði prófi í Bergen og var
vafalaust fyrsti maðurínn hér á
landi, sem lauk prófi í iðninni.
Hann átti heima á Austurlandi
aila sína ævi. Og það var ein-
mitt sama árið, sem Ásta Arna-
dóttir fór utan að læra máiara-
iðn, sem fyrr er sagt.
— Nú virtist skriðan komin
af stað og rekur nú hver nem-
andinn annan, og höfðu nokkr-
ir lokið námi þegar fyrsti ára-
tugur aldarinnar var liðinn.
Auk þeirra koma einnig til
greina allmargir menn, sem
byrjuðu sem hjálparmenn hjá
meisturum, þegar mest var að
gera á þessu timabili, og öðluð-
ust síðar full starfsréttindi. Eg
gæti trúað að á fyrstu 10—12
árum tuttugustu aldarinnar
hafi málarar ekki verið færri
en 20 talsins, og mætti af því
ráða vöxt og viðgang Reykjavik-
ur á þessum árum, sagði Ólafur.
— En þegar fer nokkuó að
líða á annan tuginn fer vöxtur
stéttarinnar að veróa heldur
hægari og tiltölulega minni en
áður, og má segja að svo hafi
verið allt fram til styrjaldarára,
að mikill vöxtur hleypur í stétt-
ina, Nú eru 700—800 málarar
starfandi á landinu. Nú erum
við að vinna að því að koma út
málaratali fyrir 50 ára afmæli
félagsins 1978. Eg reikna með
að i því verði um 1000 sveinar
og meistarar, lifandi og látnir.
— Já, félagsskapurinn er orð-
inn þetta gamall?
— Þegar iðnaðarmannafélag-
ið í Reykjavik var stofnað í
nóvember 1867, var menntun
iðnaðarmanna eitt af aðalmál-
um félagsins. 1873 stofnaði fé-
lagið til skólahalds fyrir iðnað-
armenn. Mun það hafa verið
sunnudagaskóli. Og 1. október
1904 hóf Iðnskólinn í Reykjavík
starfsemi sína og fór kennsla
fram á kvöldin. Málarameist-
arafélag Reykjavikur var stofn-
að 26. febrúar 1928. Aðalfor-
göngumaður að stofnun þess
var Einar Gíslason málara-
meistari, sem nú er orðinn 87
ára gamall. Gegndi hann for-
mennsku i 22 ár, en stofnendur
voru 16 talsins. Og skömmu
seinna var sveinafélagið stofn-
að. Um þetta leyti kom til fram-
kvæmda ný reglugerð um iðju
og iðnað. Eftir henni skyldu
iðnnemar vera í 4 ár við iðnnám
til þess að hljóta iðnréttindi og
yrðu þeir að gera námssamning
við meistara og vinna hjá hon-
um meðan á námi stæði. Þetta
fyrirkomulag hefur haldist
næstum óbreytt fram á þennan
dag, En þess má geta hér, að
1929 gekkst málarameistarafé-
lagið fyrir því að haldin yrðu
námskeið fyrir próftaka i Iðn-
skólanum, og munu það hafa
verið fyrstu námskeiðin i iðn-
grein, sem hér voru haidin.
Verklegu námskeiðin, sem voru
hjá meisturunum, eru nú kom-
in inn i skólann og stefnt er að
því að sem mest af náminu fari
inn í iðnskólana. Þannig yrði
neminn búinn að hljóta undir-
stöðukennsíu í þvi, sem hann
ætlar aó taka sér fyrir hendur,
áður en hann kemur til vinnu.
Hann yrði þá búinn með sina
skólagöngu, eins og aðrir náms-
menn. Ætli þeir þyrftu þá ekki
tveggja vetra skóla fyrst, eins
og er viðast á Norðurlöndum.
— Heldurðu að það nám gef-
ist betur?
'•— Ég veit ekki hvort námið
vcrður betra. En kröfur eru
komnar fram um þetta. Talað
er um, að nemarnir séu arð-
rændir. Það er því betra að þeir
nemi í skólanum og komi út á
vinnumarkaðinn aðeins til
þjálfunar að námi loknu. Mörg-
um meisturum finnst heldur
ekki lengur borga sig að hafa
fléma, þar eð þvi fylgja orðið
svo miklar kvaðir. Þeir vilja því
gjarnan losna við þann lið og
hafa aðeins fullnuma menn i
vinnu. Verknámskennsla er nú
þegar orðin mjög umfangsmikil
i Iðnskólanum i Reykjavik sið-
ari árin. Þessi verknáms-
kennsla kostar ærið fé, svo vel
þarf að standa að þeim málum,
þannig.að sem best fáist út úr
náminu til að skapa betri lifs-
kjör til hagsældar fyrir þjóðina.
— Hagsældar fyrir þjóðina,
segir þú? Nú kvarta menn und-
an verólagningu á allri málun
og jafnvel að málning endist
ekki eins vel og áður fyrr?
— Uppmælingataxtinn held
ég að sé mjög réttur, enda kom-
in löng reynsla á hann. Árið
1934 var fyrsti samningur gerð-
ur um kaup og kjör milli meist-
ara og sveina og eru því 42 ár
siðan. Fyrsta verðskrá málara-
meistarafélagsins var samin
1935 og náði aðeins til útseldrar
vinnu, þvi sveinar unnu aðeins
eftir tímakaupi. En verðskrá
þessi mun hafa verió notuð við
uppbyggingu í hinu svokallaða
visitöluhúsi og viðgerð annarra
áætlana langt fram yfir striós-
árin. En á árunum 1950—1954
var unnið að samræmingu á
verðskrá fyrir málarasveina og
kom hún til framkvæmda 1954.
Síðan hefur mestöll vinna mál-
arasveina og meistara, verið
reiknuð út eftir þessari verð-
skrá, sem ég held að hafi verið
mikið framfaraspor fyrir stétt-
ina i heild. Sú breyting var
gerð, er þessi verðskrá tók
gildi, að henni var breytt úr
krónum og aurum í vinnumín-
útur, þannig að manninum er
reiknaður ákveðinn timi til
verksins. Og honum í hag, ef
hann kemst af með styttri tíma
til að ljúka verkinu en verð-
skráin segir til um. Ef eitthvað
er að, þá er það ekki uppmæl-
ingataxtanum sjálfum að
kenna. Og málararnir eru ekk-
ert ofsælir af taxtanum. Krekar
að menn vinni ekki eins og á að
vinna verkið. Verklýsingu þarf
að gera fyrirfram, og vanda
verkiö.
— Ur því farið er að minnast
áuppmælingar dettur mér í hug
vísa, sem Einar heitinn Jónsson
málarameistari gerði, er hann
haföi fengið mann í vinnu ofan
af Akranesi, er lét nokkuð mik-
ið yfir sér. Hún er svona, segir
Olafur:
A Akranesi, öls við krús,
orti ég sæg af rímum
og fullmálaði fjórtán hús,
á fjórum klukkutímum.
— Hafa ekki orðiö miklar
breytingar á starfi málarans á
síðustu árum?
— Jú, aðstæður eru ger-
breyttar síðan nýju efnin fóru
að koma og við losnuðum við
olíuefnin, og þegar rúllan kem-
ur til sögunnar verður gerbylt-
ing í vinnuhraðanugi. Fieira
hefur komió til, sem eykur
vinnuhraðann. Með stóru hús-
unum hefur útivinnan aukist
geysilega en málurum ekki
fjölgað að sama skapi. Nú ligg-
ur svo míkið á. Aður var maöur
kannski í 2—3 mánuöi að mála
eitt hús. Nú er ætlast til að það
sé gert á 10—20 dögum. En
seinlegri vinnan er lika úr sög-
unni, svo sem hurðir og karmar
o.fl. Innanhúss eru nú komnar
harðviðarhurðir og innrétting-
ar og flísar i staðinn fyrir lakk-
málninguna. Málningarvinnan
veróur minnkandi kostnaðarlið-
ur af byggingarkostnaðinum og :
raunar nú sáralítiII hluti af
heildarbyggingarkostnaði húsa.
— Þú segir að viðhorfin séu
breytt með tilkomu nýju máln-
ingarefnanna. En endast þau
ekki styttra en málningin áður
f.vrr?
— Þetta eru ágæt efni, éf'rétt *
er með þau farið. Undirbún-
ingsvinnan skiptir mtklu máli. í
Eftir henni fer endingin, hvort
sent verið er með gömlu eða i
nýju efnin. Maður verður að
vera vakandi yfir þvi að gera
við skemmdir og búa undir ?
málninguna. Mestur vandinn er
við að mála utanhúss hér á 5
landi Vegna veðráttunnar.
Væta og frost skiptast á sama
daginn og mikið mæðir á máln-
ingunni.
— Er þá ekki viíleysa að vera
að mála hús að utan við þessar
aðstæöur?
— Það held ég ekki, svarar
Olafur. Það skiptir miklu máli i
þeirri grámósku, sem við búum
við, að lífga upp á umhverfiö.
Og þrátt fyrir allt er ódýrasta
aðferðin aö mála húsin fremur
en að húða þau með einhverju,
sagði Olafur að lokum. — E.Pá.