Morgunblaðið - 05.11.1976, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. NOVEMBER 1976
33
Ásgeir Guðmundsson
frá Æðey — Minning
Fæddur 5.11.1887
Dáinn 23.10.1976.
Með Asgeiri frá Æðey er fallinn
í valinn mikill merkismaður og
gæðamaður, sem vildi leysa vanda
allra manna, er til hans leituðu.
Ásamt systkinum sinum,
Halldóri og Sigriði, bjó hann um
áratugi í Æðey. Tóku þau systkini
við búi eftir móður sina, Guðrunu
Jónsdóttur frá Arnardal. Faðir
þeirra Guðmundur Rósinkarsson
frá Æðey andaðist 16.5.1906, en
móðir þeirra hinsvegar 19. jaúuar
1931.
Ásgeir ólst upp í Æðey í stórum
hópi systkina, undir handleiðslu
góðra og vel gefinna foreldra, sem
veittu honum gott veganesti á lifs-
leiðina. Einnig mótaðist hugur
hans af handleiðslu gömlu kvenn-
anna i Æðey, sérstaklega „Imbu
hans Geira“, sem hann minntist
oft á. Hann fór sjálfur um kynni
sín af gömlu konunum þessum
orðum:
„Af öllum, sem ég umgekkst í
mínu ungdæmi, eru mér minnis-
stæðastar blessaðar gömlu kon-
urnar. Sú, sem mestu ástfóstri tók
við mig hét Ingibjörg og var
Jónsddóttir, fædd i Ólafsvík á
Snæfellsnesi. Hún var ekkja eftir
Magnús Petursson, sem um tíma
var sýsluskrifari. Hún var fædd
1815, og dó 21.5 1900. Hún kom til
foreldra minna um sextugt og sel-
ráðskona fyrir þau meðan hún
gat. Þá var haft í seli uppi á landi
í ssvonefndu Bergseli, er það hér
beint upp af eyjunni. Hún var
mér svo góð sem nokkur móðir
getur verið barni sinu, og játa ég
það, að þegar hún dó fannst mér
ég missa móður. Hún vakti yfir
hverri minni hreyfingu, og lét allt
eftir mér, sem hún taldi mér
hollt. Foreldrar mínir báðir
hvöttu mig til þess að vera henni
sem bestur og þægastur, og svo
fór, að fjögur sfðustu árin, sem
hún lifði, var hún blind og kreppt,
og gat ekki haft fótavist. En aldr-
ei stóð svo á, að ég væri ekki
látinn hlýða hennar kalli, þvi hún
vildi helst snúa mér fyrir sig.
Meðan hún var selráðskona
fékk ég einn af börnunum að fara
upp f sel á hverju sumri, og var þá
látinn færa henni rjólbita og eitt
og annað, sem mamma vissi að
hana vanhagaði um. Svo var það
vorið 1900 að hún fékk vfst in-
flúensu, og lágu margir í rúminu,
en ég hef aldrei fengið þá veiki
svo ég muni, og var þvi vel frisk-
ur. Um hádegisbilið 21. maí gerði
hún boð eftir mér. Hafði hún mér
þá sögu að segja, að sfnir dagar
væru taldir. Mér brá í brún og
spurði; hvers vegna hún segði
þetta. Þá segir hún: „Taktu á
höndum mínum og fótum, þær
eru að verða kaldar. Nú er hjartað
að gefast upp.“
Svo hélt hún áfram: „Farðu nú
fyrir mig út í kistuna mína og
kondu með klútinn, sem ég á und-
ir handraðanum. Hann á að verða
sveitadukurinn minn. Hann
er frá Pétri rnínurn." Það var son-
ur hennar, sem fór til Amerfku,
en dó þar rétt á eftir. Svo hélt hún
ræðu nokkra á þessa leið:
„Þú verður nú að athuga, hvað
ég er orðin gömul og reyna að
taka þessu vel. Mig langaði að lifa
þar til þú yrðir fermdur, en set
það ekki fyrir mig, veit það verð-
ur gert á sínum tima. Svo áttu að
bera foreldrum þínum, systkinum
og öllu fólkinu kveðju mina og
þakka því innilega fyrir mig. En
þegar ég er komin yfir, ætla ég að
biðja minn góða guð að gefa mér
það, að ég megi gera þér aðvart,
ef þú ert I hættu staddur. Þú
reynir að veita því eftirtekt. Það
er aðeins eitt. Þú hefur lofað mér
því, að vera ekki við á meðan ég
dey, af því þú er enn barn að
aldri." Svo dró hún hringinn ofan
af fingri sér og sagði ég skyldi
eiga hann. „Líka áttu að eiga
öskjurnar, sem maðurinn minn
átti, og skorna kistilinn."
Svo kyssti hún á hönd mina,
eins og hún gerði daglega, og bað
guð að blessa mig og okkur öll.
Þetta var um hádegisbil, en hún
dó um miðaftan.. . Svo var lik
hennar flutt vestur að Eyri i
Seyðisfirði og jarðað þar hjá
manni hennar... Þegar piltarnir
voru orðnir það frískir, að pabbi
treysti þeim til þess með sér.
Hann hefði átt hægra með að láta
jarða hana hér i hreppi, en for-
eldrar minir létu sér aldrei nægja
að gera annað en það, sem þau
álitu réttast. Síðan hefur þessi
kona oftast verið köllum Imba
hans Geira til aðgreiningar frá
öðrum Ingibjörgum. Núna í vor
voru 52 ár liðin siðan hún flutti,
og oft hefur hún aðvarað mig í
draumi og bent mér á betri leiðir
en ég mundi annars hafa farið, og
þar með afstýrt ýmsum óhöppum.
Svo var hér önnur kona, sem
líka kom hingað um sextugt og
var hér i tuttugu og tvö ár. Hún
hét Hólmfríður og var Jónsdóttir.
Hún kom norðan úr Reykjarfirði,
Kúvikum, frá Jakobi Thor-
arensen, afa Jakobs skálds. Hún
var ein sú fróðasta kona í íslend-
ingasögum og Heimskringlu
Snorra, sem ég hefi kynnst. Ég
held hún hafi kunnað sumar
ættartölurnar í Njálu utan að og
margar sögur Heimskringlu. Hún
var dauðþyrst í sögur og fróðleik,
og var oft gaman að heyra þær,
mömmu og hana, spyrja hvor aðra
um söguleg efni, ættartölur, visur
o.fl. Báðar kunnu þær mikið af
kvæðum, rímum og lausavisum,
einkum heilræðavísum. Það mátti
heita að þær kynnu visur eða vers
upp á allt, sem fyrir kom, eða svo
fannst mér. Þær kunnu mikið í
Hávamálum og var oft gripið til
erinda þaðan eftir því, sem við
átti. Líka Odysseifskviðu. Mig iðr-
ar það nú, hvað fátt ég lærði af
þeim, en það sannast það gamla:
Að það er seint að iðrast þess í
ellinni, að hafa ekkert lært í æsk-
unni.“
Það sést af þessum minninga-
orðum Asgeirs, hvert hann hefur
sótt hina miklu ástriðu til þekk-
ingar og ást á ljóðum og visum.
Þar varð hann með aldri einhver
kunnáttusamasti maður. Sérstak-
lega var Einar Benediktsson hon-
um kær. A mannfundum var
hann boðinn og búinn að flytja
kvæði höfuðskáldanna islensku,
en einkum þó Einars. A mynd,
sem fylgir þessum linum, er hann
að flytja forseta Islands Einræður
Starkaðar.
Ásgeir byrjaði snemma að
vinna bústörfin, bæði til lands og
sjávar. En eyjarbúskapurinn út-
heimtir störf til lands og sjávar,
og er oft og tíðum erfiður, einkum
þó ef illa áraði. Þannig sótti Hall-
dór bróðir Asgeirs upp á Strönd
900 hesta af heyi árið 1918. Allur
sauðfénaður var fluttur til Iands
að vorinu og út i eyna að haust-
inu. Mó varð að sækja til lands, og
allar kaupstaðarferðir varð að
fara á sjó, og auk þess voru sjó-
róðrar til fiskjar. Við mikla erfið-
leika var oft að stríða, en þá
hvarflaði hugur Ásgeirs til visu,
sem faðir hans hafði oft yfir:
Hafdu maður létta lund,
linast rauna-tetur.
Eigi hann bágt um einastund,
aðra gengur betur.
Enn er eitt ótalið, sem heimti til
sin mikla vinnu og natni. Það var
dúntekjan. Mikið verk var að
safna dúninum leitirnar voru
þrjár, en versta verkið var hreins-
unin. Meðan eftirtekjan var enn
75—100 kg. af hreinsuðum dún
má nærri geta að mörg handtök
þurfti til þess að gera dúninn að
góðri verslunarvöru. Það þurfti
margar hendur til þess að vinna
bústörfin bæði vetur og sumar. I
tíð foreldra Asgeirs mundi hann
flest eftir 8 vinnukonum og'átta
vinnumönnum. I búskapartíð
þeirra Æðeyjarsystkina var
vinnufólk ekki svo margt, en þar
var mikið „barnaheimili”. Flest
urðu tökubörnin yfir sumarið
átján.
Systkinin skiptu með sér verk-
um eftir því, sem níeð þurfti, og
hentaði. Sigríður hafði alla bú-
stjón innan bæjar, og var þar I
mörg horn að lita, svo allt færi
vel. Halldór stjórnaði aðallega öll-
um búverkum. Var hann stjórn-
samur og áhugamikill og fórst allt
vel úr hendi, er að verkhyggni
laut. Ásgeir sinnti meira störfum
út á við, og hafði mikil afskipti af
hrepps- og héraðsmálum, og
stundaði dýralækningar um langt
skeið. Var hann ólatur að sinna
kvaðningum manna. Séra Jón-
mundur gerði einhverntíma þess-
ar gamansömu hendingar um um-
svif Ásgeirs og ástsæld:
Hann er lýða hreppst jóri,
hrepps- og sóknar oddviti,
öllum mönnum ástkærri,
Ásgeir dýra bartskeri.
Einnig var Ásgeir sýslu-
nefndarmaður um langt skeið.
Honum fórust öll störf vel úr
hendi og var allra manna vinsæl-
astur, því að hvers manns vand-
ræði vildi hann leysa.
Þau Æðeyjarsystkin voru sam-
taka í öllum hlutum. Þau voru
jafnan svo vel birg af heyjum, þó
búið væri stórt, að þau gátu
hlaupið undir bagga með sam-
sveitungum, ef illa stóð á fyrir
þeim. Ég kynntist Æðeyjarsyst-
kinum fljótlega eftir að ég kom
vestur 1943 og hélst sú vinátta
siðan. Eftir að við vorum öll kom-
in hér til Reykjavikur bar fund-
um okkar oft saman. En ánægju-
legast var að heimsækja þau í
Æðey um hávarptima æðarfugls-
ins og annarra fugla. Var unun að
ganga með þeim um varpið á fögr-
um sumardegi og fylgjast með
umgengni þeirra við „sumargest-
ina“ og hlusta á hin hlýju orð
þeirra um fuglinn. Svo var um-
hyggjan mikil og hlýjan, að fugl-
inn verpti heima á bæjarhlaði,
jafnvel við gangstíginn upp að
húsinu og teistan vappaði um
stéttina og átti sér hreiður inn á
milli stéttarsteinanna.
Nú er Sigríður ein eftir hinna
mörgu Æðeyjarsystkina. Hún
liggur á sjúkrabeði og sendi ég
henni innilegar samúðarkveðjur
bæði vegna veikindanna og
bróðurmissisins.
Ég vil enda þessi minngarorð
mín með afmælisvfsu, hinu mesta
sannmæli, sem Sigurður á Lauga-
bóli sendi Ásgeiri, vini sínum:
Fegurst byggd við f jörð og vo,
f jöll með ilm af birki og vfði.
Perla Djúps er Æðey og
Asgeir lands- og héraðsprýði.
Jóh. Gunnar Ólafsson
Látinn er Ásgeir Guðmundsson
ráðsmaður og lengi síðan bóndi í
Æðey á Isafjarðardjúpi. Hann var
fæddur 5. nóvember 1887 og því
nálega 89 ára, er hann lézt. For-
eldrar hans voru Guðmundur
Rósinkarsson bóndi og hrepps-
stjóri I Æðey og kona hans, Guðr-
ún Jónsdóttir frá Arnardal.
Ásgeir var gagnmerkur maður.
Auk þess að veita forstöðu stóru
búi í 55 ár, var hann hreppsstjóri
Snæfjallahrepps I 18 ár, sýslu-
nefndarmaður um sama tima,
oddviti hreppsnefndar 23 ár, bún-
aðarfélagsformaður 33 ár og sím-
stöðvarstjóri 31, póstafgreiðslu-
maður 27 ár.
Hann var sjálflærður dýralækn-
ir í fremstu röð og frábærlega
heppinn i þeirri grein, enda var
hans þráfaldlega vitjað og víða af
Vestfjörðum. Hann var heiðurs-
félagi Búnaðarfélags Islands.
Hann var mikill bókamaður, hafði
frábært dálæti á ljóðum og kunni
sæg kvæða utan að.
Þeim er þetta ritar eru ógleym-
anleg kynni hans af Ásgeiri. Hon-
um þótti svo vænt um visur, að
vel kveðin vísa gat orðið hans
æviförunautur og glatt hann
fölskvalaust, jafnskjótt og hún
var numin, enda var hann ekki
lengi að læra þær, að minnsta
kosti sizt, á meðan hann var ung-
ur.
Ég tala af reynslu. Það var 5.
nóvember 1947. I útvarpinu hafði
verið sagt frá sextugsafmæli
Ásgeirs í Æðey. Ég var þá frétta-
ritari þess við Djúp. Sem oft
endra nær sat ég við simann á
skrifstofu skólastjórans í Reykja-
nesi, sem um leið var simastofa,
og beið eftir símasambandi við
einhvern stað. Af nokkurs konar
rælni fór ég að hnoða saman vísu.
Og fyrr en varði, var ég búinn að
senda Asgeiri hana. Síðar komst
ég að raun um, að ég hafði unnið
svo þakklátt verk með vísunni, að
til ævilangrar vináttu leiddi. Ás-
geir sendi mér oft afmælisskeyti
uþp frá því, ekki aðeins á stóraf-
mælum, heldur og miklu oftar.
Ásgeir unni mjög ljóðum, svo
sem áður er að vikið, og kunni
reiðinnar ósköp utan bókar af
þeim. Mest nam hann eftir Einar
Benediktsson, er var eftirlætis-
skáld hans, og þuldi margt upp úr
sér eftir hann og fleiri skáld á
samkomum, fólki til skemmtunar.
Þess má geta hér, að þeir voru
vinir, Einar og Asgeir, og var vin-
áttan gagnkvæm. Svo mjög dáði
Einar þennan sjálfmenntaða
bónda.
í Æðey va eins konar barna-
heimili á sumrin. Auk Asgeirs
drógu systkin hanS börnin að sér
meó alúð sinni. Þeim líkaði og
leið leið þar vel, nutu lífsins með-
al dýra og blóma, sem margt er af,
allt sem nöfnum tjáir að nefna,,
svo sem æðarfuglinn, sem eyjan
dregur nafn sitt af. Þar verpir
hann þúsundum saman og er ná-
lega taminn, enda var vel um
hann hugsað, að minnsta kosti í
tið Asgeirs og systkina hans. Þau
voru dýravinir, svo að af bar, Sig-
ríður, Ásgeir og Halldór.
Búið var og er þar stórt og arð-
samt, gnægtir gæða, skarfakál,
sem er læknislyf, hvað þá annað
Eitt sinn gisti ég í Æðey. Um
morguninn gengu þeir bræður
með mér um eyna og sýndu mér
alla hennar fjölbreytni og fegurð.
Barst í orð, að einn vetur hefði
Halldór tekið krankleika nokk-
urn. Hann brá sér suður til
Reykjavíkur á læknis fund. En
ekkert fannst að honum, og for
hann heim við svo búið. Þegar
vora tók, reikaði Halldór um eyna
I öngum sinum. Varð þá fyrir hon-
um í gróindunum skarfakál. í ein-
hverju hugsunarleysi brá hann
blöðunum upp f sig. Fannst hon-
um blöðin vera sér til hressingar
og hélt uppteknum hætti, frisk-
aðist og fór brátt að batna. Að
honum hafði þá verið skyrbjúgur.
Er þetta dæmi táknrænt fyrir
þá hollustu, sem eyjan býr yfir, og
sýnir jafnframt, hvílík gagnsemi
oft og einatt er við garð vorn, oft
án þess að athygli sé veitt. Það
sýnir og að náttúrufegurð og
gagnsemi geta þráfaldlega farið
saman. Vér leitum stundum langt
yfir skammt.
Æðeyjarsystkinin hédu saman
eftir að þau fluttu til Reykjavík-
ur, eins og reyndar jafnan áður.
Sigriður var þeim bræðrum sin-
um sem verndarvættur. Nú er
hún ein eftir. Ég votta henni sam-
úð og þakka þeim öllum trú-
mennsku og tryggð.
Þóroddur Guðmundsson.
Ásgeir frá Æðey er látinn. —
Hann fæddist 5. nóv. 1887 og
hefði því orðið 89 ára i dag.
Foreldrar hans voru merkis-
hjónin Guðmundur Rósinkarsson
og Guðrún Jónsdóttir, að þeim
báðum stóðu merkar ættir.
Traustleiki og tryggð hefur
fylgt þessu fólki, sem dæmi um
átthagatryggðina má nefna að
Æðeyjarsystkini voru 4. ættliður-
inn, sem sat Æðey. Þar áður
höfðu fimm forfeður þeirra búið
á Ljárskógum í Dölum hver fram
af öðrum.
Föðurætt þeirra fluttist að
Djúpi þá er Jón Arnórsson gerðist
sýslumaður á ísafirði (1740—
1796). Hann var sonur Arnórs
sýslumanns í Borgarfjarðarsýslu,
en faðir hans var Jón Arnórsson
lögsagnari i Ljárskógum (1665—
1726) og var hann síðastur þeirra
fimm, er sátu I -beinan karllegg í
Ljárskógam.
Árni Jónsson konungsjarðaum-
boðsmaður, sonur Jóns Arnórs-
sonar sýslumanns á Isafirði, var
fyrsti ættliðurinn, sem hóf bú-
skap I Æðey, Guðrún Lárusdóttir,
systurdóttir þeirra Æðeyjarsyst-
kina, er fimmti ættliðurinn, sem
situr þar nú.
Æðey er mjög fögur, fjöl-
breytni lífríkisins í eyjunni og við
strendur hennar er með eindæm-
um. Þarna ólst Ásgeir upp í for-
eldrahúsum ásamt mörgum syst-
kinum. Heimilið var fjölmennt,
oftast um eða yfir 40 manns,
sennilega fjölmennasta heimilið á
Vestfjörðum í þann tíma: Sýslan
var þar mörg, þvi ásamt þvi að
faðirinn var bóndi, útgerðarmað-
ur og formaður, var hann einnig
hreppsstjóri, oddviti og sýslu-
nefndarmaður.
Mjög var gestkvæmt í Æðey og
gestrisni þar viðbrugðið. Margur
leitaði þángað með sinn vanda og
fór enginn bónleiður til búðar. 1
þessu umhverfi ólst Ásgeir upp,
og hinn gáfaði og góðlyndi piltur
naut sín þarna vel. Þessi bjarti
drengur varð allra hugljúfi, þó
mun gamla fólkið hafa dáð hann
mest. Kom þannig fljótt fram
fórnfýsi hans og umhyggja fyrir
þeim, er minna máttu sin, bæði
mönnum og málleysingjum, og
fylgdu þeir eiginleikar honum
alla tíð, átti hann slíkt ekki langt
að sækja, því góðmennska og
hjálpsemi eru einkenni Æðeyjar-
fólksins.
Æskuárin liðu fljótt. 19 ára
þurfti hann, ásamt tveimur yngri
systkinam sínum, Halldóri og Sig-
riði, að axla lifsbyrðina af fullum
þunga, faðir þeirra lést 1906 að-
eins 54 ára.
Timarnir voru erfiðir og ekki
árennilegt fyrir ekkju að reka svo
slórt og margþætt bú. En Guðrún
var gáfuð, dugmikil kjarkkona,
hún ákvað að reka búið áfram
með þrem yngstu börnunum, og
önnuðust þau búreksturinn með
móður sinni í 25 ár, frá 1906—
1931. Eftir lát móður þeirra
bjuggu þau á eyjunni í 30 ár frá
1931 — 1961.
Búskapurinn fór þeim systkin-
um vel úr hendi. Sigríður var
mikilhæf húsmóðir, og þeir bræð-
ur fyrirmyndarbændur. Hvað
þrifnað, reglusemi og umhriðu
snertir voru þau á undan sinni
samtíð. Myndarskapur þeirra og
gestrisni var tiltekinn. Nákvæmni
þeirra bræðra við búskapinn var
sérstök. í bókum þeirra var ætt
hverrar kindar skráð og réð ætt-
færslan ásetningi á haustin. Með
ættfræðinni og góðri hirðu náðu
þeir þeim þáttum og eiginleikum,
sem þeir vildu fá hjá fénu.
Heyleysi var erlent orð i Æðey,
það þekktist aldrei í þeirra bú-
skapartið. Aftur á móti áttu þeir
jafnan fyrningar, lítið stóð þó
stundum eftir af þeim á harðinda-
vorum, því þeir leystu hvers
manns vanda meðan fært var, og
mikið hey var oft flutt frá Æðey á
erfiðum árum.
Æðarvarpinu sinntu þau syt-
kini af sömu alúð og búpeningn-
um og jókst það mjög í þeirra tíð.
Opinber störf tóku nokkuð af
tíma Ásgeirs, hann var hrepps-
stjóri og einnig sýslunefndarmað-
ur frá 1943—1961, oddviti frá
1938—1961. Hann annaðist dýra-
lækningar i ísafjarðarsýslu og
fleiri þjónustustörf féllu honum á
hendur.
Ásgeir var léttur í lund og hrók-
ur alls fagnaðar, skemmti hann
oft með kvæðaflutningi og þurfti
þá hvorki á bók eða blaði að
halda. Víða varð það kunnugt að
hann kunni kvæði Einars Bene-
diktssonar utan að, en kvæða-
þekking hans var ekki aðeins
bundin við Ijóð Einars, hann
kunni mikið af kvæðum Gríms
Thomsen og Bólu Hjálmars, auk
margra annarra Ijóða.
Þau Æðeyjarsystkin giftust
aldrei og eignuðust ekki börn, en
þau ólu upp nokkur börn og er
undirritaður eitt þeirra.
Þegar ég lít til baka til a'skuár-
anna hjá þeim Æðeyjarsystkinum
verða minningarnar margar. Af
tilviljun kemur mynd upp á
myndflötinn, hún segir nokkura
sögu.
Framhald á bls. 35