Morgunblaðið - 18.11.1976, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1976
Sama heymagn 1975 og 1974:
Fóðurgildi 40 milljón
fóðureiningum minna
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
(S) hefur nýlega flutt tillögu til
þingsályktunar um að ríkisvaldið
greiði fyrir og stuðli að frekari
votheysverkun, sem hann telur að
muni stuðla að milljarða króna
sparnaði í minni kjarnfóðurnotk-
un. Hér fer á eftir ræða hans, er
hann mælti fyrir tillögunni.
VOTHEYSVERKUN
Á s.l. sumri var mikil óþurrka-
tíð um mikinn hluta landsins. Tal-
að er um óvenjulegt óþurrkasum-
ar og svo var og um sumarið 1975.
Þetta minnir áþreifanlega á, hve
bændur eru almennt háðir veður-
fari um heyöflun. Þó mætti ætla
að í allri þeirri tækniþróun, sem
gengið hefur yfir landbúnað á sfð-
ari árum stæðu bændur betur að
vigi í þessu efni en áður var. En
það virðist síður en svo. Fjárhags-
leg skakkaföll bænda af völdum
óþurrka gerast nú stórum alvar-
legri en áður var, þar sem nú er
svo miklu kostað til áburðar og
heyvinnslutækja. Er því ekki að
ófyrirsynju að talað er um, hvern-
ig bæta megi bændum tjón, sem
þeir verða fyrir f óþurrkasumr-
um. En mest er um vert að forða
frá tjóni með þvf að gera fóðuröfl-
unina óháðari veðurfarinu.
Nú eiga ekki allir bændur
landsins sammerkt í þessu efni.
Um langt árabil hafa sumir bænd-
ur verið svo óháðir veðurfarinu
sem verða má. öll eða nær öll
heyverkun þeirra hefur verið í
vothey. Þeir bændur, sem beitt
hafa þessari heyverkunaraðferð
alfarið eru samt allt of fáir. Þeir
teljast frekar til undantekningar
þegar litið er á bændastétt lands-
ins í heild. Þó eru þess dæmi, að
allir bændur í heilum byggðarlög-
um verka hey sfn í vothey svo sem
t.d. f Strandasýslu og á Ingjalds-
sandi í Vestur-Isafjarðarsýslu.
_______SKAPAR ÖRYGGl__________
Með votheysverkun fá bændur
öryggi svo sem frekast er unnt
gegn duttlungum tíðarfarsins.
Votheysverkun tryggir fóðuröfl-
unina f óþurrkatíð og votheys-
verkun firrir bændur áföllum og
fjárhagstjóni, sem þeir verða fyr-
ir í óþurrkasumrum, sem ekki
hagnýta þessa aðferð.
En votheysverkun er ekkert
neyðarúrræði til að mæta óþurrk-
um, þvert á móti. Auk öryggisins,
sem þessi heyverkun veitir um
fóðuröflunina fylgja aðrir hinir
mikilvægustu kostir.
TRYGGIR
FÓÐURGILDIÐ
Votheysverkun tryggir fóður-
gildi heyfengsins, hvað sem liður
tíðarfarinu. Þroskastig gróðurs er
afgerandi fyrir nærangargildið í
grasinu og þá að sjálfsögðu í vot-
heyinu. Eftir þvf sem jurtin
þroskast verður trénið meira og
fóðurgildið minna. Við votheys-
gerð þarf ekki að bíða þurrks til
að slá þar til grasið er úr sér
vaxið. En mikilvægi þess fyrir
fóðurgildið verður ekki ofmetið.
Og ekki er hætta á því að slegið
gras hrekist og missi þannig
fóðurgildi sitt, því að hey er hirt f
vothey um leið og það er slegið.
Með votheysverkun komast bænd-
ur hjá notkun fóðurbætis til að
bæta hið lélega fóðurgildi, sem
fylgir úr sér vöxnu og hröktu
þurrheyi vegna óþurrka. Er hér
um stórkostlegan fjárhagslegan
hagnað fyrir bændur að ræða svo
mjög sem fóðurbætiskaupin vega
mikið í útgjöldum búsins, þegar
byggt er á þurrheysverkun. Auk
þess ber og að hafa f huga hina
miklu gjaldeyrisnotkun, sem inn-
flutningi fóðurbætis fylgir og
þjóðhagslegan óhag þess.
ÆÐRULEYSI OG
________ÞRAUTSEIGJA__________
Búnaðarmáiastjóri má bezt um
þetta vita. I yfirliti sfnu um land-
búnaðinn árið 1975, sem birtist f
dagblaðinu Tfmanum 8 jan. s.l.
segir hann um afleiðingar
óþurrkasumarsins 1975, sem hér
segir: „Þótt heymagn landsmanna
muni vera svipað eða aðeins lítið
minna en 1974 þá er fóðurgildi
þess gróft reiknað um 40 millj.
fóðureininga minna nú. Jafngild-
ir það um 40 þús. smálestum af
kjarnfóðri, að verómæti um 1.5
milljarð króna. Þrátt fyrir þetta
stórfellda tjón hef ég engan
bónda hitt, sem ber sér vegna
þess, heldur ætla þeir að taka
afleiðingum með sinni venjulegu
þrautseigju. Sumpart verður
þetta gert með aukinni kjarn-
fóðurgjöf en einnig mun hin
lélegu hey draga mjög úr fram-
leiðslunni."
Þessi ummæli búnaðarmála-
stjóra eru mikið umhugsunarefni.
I fyrsta lagi sýna þau glöggt skaða
bænda og þjóðhagslegt tjón, sem
fram kemur í lélegu fóðurgildi
þurrheys i óþurrkasumrum. I
öðru lagi virðist koma fram í
þessu tali aðdáun á viðbrögðum
bænda við þessu ástandi. Þeir
æðrast ekki og ætla að sýna sfna
venjulegu þrautseigju segir
búnaðarmálastjóri. Þeir kaupa
bara meira kjarnfóður og fram-
leiða minna. Þetta er að vísu að-
eins sagt um árið 1975, en þetta
endurtekur sig í ár og endurtekur
sig f öllum óþurrkasumrum. Það
sem gildir fyrir bændur er að
forða þessum vanda, koma í veg
fyrir hann. Aðdáanlegir eðliskost-
ir íslenskra bænda hagnýtast bet-
ur með því að þeir beini æðru-
leysi sínu og þrautseigju til þess
að breyta um heyskaparaðferðir,
til þess að gera sig óháðari höfuð-
skepnunum heldur en að berjast
vonlausri baráttu við máttarvöld-
in.
MINNI
VÉLAKOSTUR
Þá krefst votheysverkun miklu
minni vélakosts en þurrheysverk-
un. Hér munar svo miklu, að það
mun láta nærri að um a.m.k.
helmings mismun sé að ræða.
Þetta varðar ekki litlu máli, þegar
hafður er í huga hinn mikli véla-
kostur, sem fylgir nútfma bú-
tækni. Hér er þá ekki einungis
um að ræða, að votheysverkun
fylgi miklu minni stofnkostnaður
vegna tækjakaupa heldur og
miklu minni rekstrarkostnaður
véla. Kostnaður verður minni
vegna aðkeyptrar viðgerðar-
vinnu, varahluta, benzíns, dfesel-
oiíu o.fl., sem akstri slíkra véla
fylgir. Er hér um að ræða atriði,
sem hafa veruleg áhrif á fram-
leiðslukostnað landbúnaðarvara.
BETRI MEÐ-
FERÐ TlMA
Enn kemur til sá kostur vot-
heysverkunar, sem eigi varðar
litlu. Þurrheysverkun fylgir
Þorvaldur Garðar Kristjánsson,
forseti efri deildar Alþingis.
miklu meiri umferð um túnin,
auk þess sem galtar sitja tfmun-
um saman á túnunum og valda
skemmdum. Það er auðvelt að
stórspilla gróðri með mikilli um-
ferð. Á undanförnum árum hafa
verið gerðar tilraunir til að fá úr
því skorið, hvaða áhrif mikil
þjöppun hefur á uppskeruna. Til-
raunir á Sámsstöðum hafa gefið
til kynna, að tún með eðlilegri
umferð, sem svo er kallað, gefi H
meiri uppskeru en tún með mik-
illi umferð. Tilraunir á Tilrauna-
stöðinni á Akureyri benda í sömu
átt. Þetta sýnir ótvírætt, hver hag-
ur fylgir votheysverkun, einnig f
þessu tilliti.
HOLLUSTA FYRIR
MENN OG BUPENING
Ég skal ekki gerast fjölorðari
um heyöflunina við votheysverk-
un en aðeins taka fram til viðbót-
ar að hún krefst minni vinnu en
þurrheysverkun. Vinnuaflsþörf
votheysverkunar er fremur lítil
en stöðug og fóðuröflunin er ein-
falt verk og að mestu fyrir fram
afmarkað á tfma og fyrirhöfn. Er
þá gert ráð fyrir að bændur sér-
hæfi sig og aðstöðu sína í véla-
kosti og byggingu votheysverkun-
ar. Þegar svo er búið er leið
fóðursins og greið frá túni og
fram á jötu. Þá er lfka ekki ein-
ungis búpeningi tryggt hollt fóð-
ur heldur og þeir menn, sem
vinna við fóðrunina firrtir óholl-
ustu þeirri, sem fylgir þurrheys-
fóðrun. Bægt er frá atvinnusjúk-
dómi þeim sem herjað hefur fs-
lenska bændur, heymæðinni.
FORDÆMI
STRANDAMANNA
Það sem ég hef hér sagt er
byggt á reynslu þeirra bænda,
sem um árabil hafa verkað allan
eða meginhluta heyfengsins f vot-
hey, jafnt f þurrkatíð sem ó-
þurrkatíð. Það mætti því halda,
að fslenskir bændur byggðu
fóðuröflun sína að miklu leyti eða
mestu leyti á votheysverkun. En
því er nú ekki að heilsa síður en
svo. Það er ekki nema lítill hluti
af heyfeng bænda, sem er verkað-
ur í vothey. Þannig nam vothey
árið 1973 aðeins 7.5% af heildar-
heyfengnum miðað við fóðurein-
ingar, árið 1974 6.8% og árið 1975
8.4%. En nú eiga ekki allir bænd-
ur sammerkt í þessu efni eins og
ég áður sagði. Árið 1975 verkuðu
t.d. bændur í Strandasýslu 57%
af heyfengnum sem vothey. Mest
var votheysverkunin í Fells-
hreppi 92% og þar næst f Kirkju-
bólshreppi 86%.
ALLIR GETA
GERT VOTHEY
Það er rannsóknarefni út af fyr-
ir sig, hvernig stendur á því, að
íslenskir bændur hafi ekki al-
mennt notfært sér reynsluna af
votheysverkun og lagt meiri
áherslu á hana en raun ber vitni,
jafnframsæknir sem þeir hafa
verið í öðrum greinum búskapar-
hátta. Ut f það skal ekki farið. En
í þessu sambandi skal þó haft í
huga, að votheysverkun er ekki
skilyrðislaust öruggasta, ódýrasta
og fyrirhafnarminnsta hey-
öflunaraðferðin. Til þess að svo
megi verða þarf nægar, haganleg-
ar votheysgeymslur, réttan tækja-
búnað og rétta meðhöndlun. Það
stoðr ekki fyrir bændur að grfpa
til votheysgerðar við ófullkomnar
aðstæður, þegar í óefni er komið.
Ur sér vaxið og hrakið hey getur
aldrei orðið gott fóður. Það geng-
ur ekki að grípa til votheysverk-
unar, sem neyðarúrræðis f
óþurrkatíð. Haft er eftir einum
Strandamanni: „Allir geta gert
vothey, ef þeir eru ekki að hugsa
um þurrhey."
TREGÐULÖGMALIÐ
Svo furðulegt sem það má vera,
þá virðist, að mistök fyrir hálfkák
í votheysgerð hafi mótað frekar
almennt viðhorf til þessarar hey-
verkunaraðferðar en árangur
þeirra sem alfarið hafa haldið sag
við votheysverkun. Tregðulög-
málið um að taka upp bætta
búskaparháetti hefur hér reynst
svo sterkt að jafnvel hefur verið
neitað staðreyndum um gildi
þessarar heyverkunaraðferðar.
Þetta er nú að breytast. Menn
neita ekki lengur staðreyndum.
Eru því varnargarðar fordóm-
anna að bresta í þessum efnum.
Andspyrnan gegn votheysverkun
hefur nú hörfað í síðasta vfgið. Er
nú alvarlegt mál í senn orðið
skoplegt.
Það nýjast er, að hinn góði
árangur Strandamanna af vot-
heysverkun eigi að vera til-
kominn af því að þar sé gras
annarrar gerðar en annars staðar.
Hvað þá um Ingjaldssand? Hvað
þá um einstaka bændur víðsvegar
um land, sem hafa sömu reynslu
og árangur af votheysgerð sem
Strandamenn? Hvað þá t.d. um
Norðmenn, sem verka I mörgum
héruðum 80% síns heyfengs I vot-
hey? Hvað er nú þetta? Skyldu
Rómverjar til forna kannski hafa
fengið gras frá Ströndum til vot-
heysverkunar?
Þingsályktunartillaga sú, sem
Jafngilti 40 þús. smálestum af
kjarnfóðri að verðmæti 1,5
milljarðar kr. — Ræða Þorvalds
Garðars Kristjánssonar á
Alþingi um votheysverkun
ég hef lagt fram á þskj. nr. 10 og
hér er til umræðu felur f sér, að
rfkisstjórnin láti gera ráðstafanir
til að stuðla að almennari votheys-
verkun en nú er.
I fyrsta lagi skal þetta gert með
því að kynna bændum reynslu
þeirra, sem um árabil hafa byggt
heyöflun sfna að öllu eða mestu
leyti á votheysverkun. Bændur
sem ekki hafa horfið að votheys-
verkun þurfa ekki að þreifa sig
áfram eða renna blint í sjóinn.
Þeir geta fræðst um þessi efni hjá
þeim bændum, sem hafa kunn-
áttu og reynslu. Þarf að vinna
skipulega að þessu sérstaka verk-
efni svo sem með útgáfu upplýs-
inga, kynningarferðum bænda og
með alhliða aðstoð ráðunauta
þeirra og sérfræðinga.
Þá gerir þingsályktunartillaga
þessi ráð fyrir að hærri stofnlán
verði veitt til byggingar votheys-
hlaðna en þurrheyshlaðna. Nú er
þessu þveröfugt farið. Lán út á
votheyshlöður nema 50% af mats-
verði en 55% af matsverði þurr-
heyshlaðna. Auk þess kemur til
styrkur til súgþurrkunarkerfis
við þurrheyshlöður. Tillagan ger-
ir ráð fyrir hærri lánum til vot-
heyshlaða. Auk þess kemur og að
sjálfsögðu til greina að veita
meiri óafturkræf framlög til vot-
heyshlaðna en nú er gert til að
greiða fyrir þeirri þróun, sem svo
árfðandi er að verði.
Ennfremur er lagt til að sérstök
stofnlán verði veitt til að breyta
þurrheyshlöðum f votheyshlöður.
Slíkt hefur mikla þýðingu. I
mörgum tilfellum er hægt að
breyta hlöðum, sem upphaflega
voru gerðar fyrir þurrheysverkun
svo að f þeim megi verka vothey.
En slikar breytingar kosta fjár-
magn og því er gert ráð fyrir
sérstökum stofnlánum til að gera
bændum slíkar breytingar auð-
veldari.
MALIÐ er ljóst
Þessi tillaga er ekki um, að sett
verði á fót nefnd til að athuga
málið. Tillagan byggir á þeirri
forsendu, að málið liggi nógu ljóst
fyrir til stefnumörkunar á þann
veg, sem lagt er til. Með þessu er
ég ekki að gera lítið úr rannsókn-
um. Almennar rannsóknir á hey-
verkunaraðferðum eru sjálf-
sagðar og eru raunar stöðugt
verkefni Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins. En slfk starfsemi
má ekki koma í veg fyrir eða tefja
eðlileg viðbrögð við reynslu, sem
þegar liggur fyrir.
MIKILVÆGT FYRIR
ÞJÓÐARBUSKAPINN
Þingsályktunartillaga þessi ger-
ir ráð fyrir, að rfkisstjórninna sé
falið að gera þær ráðstafanir sem
þarf til að stuðla að almennari
votheysverkun sem nú er. Hér er
ekki einungis um að ræða aðgerð-
ir til að firra bændur áföllum og
tjóni, sem eru samfara óþurrka-
sumrum. Hér er um að tefla mál,
sem hefur mikla þjóðhagslega
þýðingu. Það varðar ekki litlu
fyrir þjóðarbúskapinn að fóður-
öflun landbúnaðarins geti orðið
hagkvæmari og ódýrari en nú er.
ALÞINGI FIRRT ÁMÆLI
Hér er um mál að ræða, sem
ekki þolir bið. Svo mikið er f húfi.
Aldrei hefur verið meiri skilning-
ur á málinu en einmitt nú. Ætla
mætti að forusta landbúnaðarins
léti málið til sín taka og fylgdi þvf
eftir. Sjást þess raunar nokkur
merki. Þannig segir um þetta mál
í ágætri forystugrein í blaði land-
búnaðarráðherra Tfmanum 26.
sept. s.l.: „Sannast að segja er
ekki ámælislaust, hversu treglega
hefur gengið að útbreiða votheys-
verkun i landinu og þá fyrst og
fremst f þeim héruðum þar sem
allir vita að votviðrin geta hvaða
sumar sem er verið eins og sverð
yfir höfði manna. Tvö síðustu
sumur ættu að vera öUum nægi-
leg áminning um, að við svo búið
má ekki standa.“
Ég vænti þess, að hv. Alþingi
afgreiði þessa þingsályktunartil-
lögu með skjótum og jákvæðum
hætti þannig að stefnumörkun sú
sem tillagan gerir ráð fyrir að
minnsta kosti Alþingi firri ámæli
fyrrr aðgerðarleysi f þessum
efnum.