Morgunblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1976
15
þessu hafa kristnir menn trúað
alla tlð og margir fleiri, þó að
myndbrigði þeirrar trúar séu
mörg og ekki öll skemmtileg. En
mér hefur skilizt, að spiritismi
væri sannfæring um að fundnir
væru nýir farvegir og þar sé um
að ræða vísindalegt spor af harla
mikilvægu tagi. Þetta hefur verið
boðað af miklu kappi. Hugboð um
nánd látinna, meira og minna
sterkt og áþreifanlegt, er enginn
spiritismi, ekki heldur berdreymi
og annað slíkt. Þjóðtrú, svo að ég
nefni hana í leiðinni, er margs
kyns, en hún er yfirleitt ekta og
mörg hver runnin af rótum tærra
mannlegra kennda. Og hún læzt
aldrei vera annað en hún er.
Spiritismi er það viðhorf, að
menn eigi að leita sambands við
framliðna eftir tilteknum farveg-
um. Nú er það ekkert smámál
hvort líf er eftir dauðann eða ekki
og ekki lítilvægara fyrir vísindin
en hvað annað. Ef það er I færi
við vfsindi. Það má vera. Vísindin
um það. Og þó að samvizkusam-
legar vísindarannsóknir á sálar-
lffi kæmust ekki lengra en að
vekja heilbrigðar spurningar
væri nokkuð unnið. En hér á
landi hefur meira borið á háværri
boðun en rannsóknum.
Á blaðsíðu 213 segir sr. Jón
Auðuns sjálfur, að spiritismi sé
tíðum borinn fram í óhrjálegum
myndum og margir hafi af kynn-
um sínum við slíkt snúið baki við
spiritismanum með eðlilegu
ógeði. Mér finnst, að á það hafi
skort, að Sálarrannsóknarfélag Is-
lands hafi tekið hispurslausa af-
stöðu gegn slíku. Þvert á móti
hefur, að mér virðist, forystulið
þess félags átt sinn þátt í að
spiritisminn f þessum óhrjálegu
myndum hefur grafið um sig með
þjóðinni á þann hátt sem öllum
mætti vera f augum uppi. Nú ef
þessi staðreynd blasir við og ef sr.
Jóni Auðuns þykir ástæða til að
vfkja að þessu með fyrrgreindum
orðum í bók sinni, hvers vegna
brugðust menn þá svo ókvæða við
þegar prestastefnan gerði sam-
þykkt í þá átt að vara við óhollum
og óheilbrigðu dultrúarföndri?
(jr því að þessa prestastefnu ber
á góma kemur upp í hugann það
sem höfundur segir á blaðsíðu
180: „Mér var raunaleg saga sögð
af þessari samkomu f Skálholti:
þegar einn prestanna, einn þeirra
sárafáu, sem héldu fram frjáls-
lyndum sjónarmiðum, hafi lýst
skilyrðum Helgakvers fyrir sálu-
hjálp, hafi lesturinn orkað svo á
ungan prest sem fyrir skömmu
hafði orðið fyrir þeirri reynslu að
missa barn sem ekki náði skírn,
að haldinn stórri geðshræringu
hafi hann gengið á dyr. Sé Helga-
kver tekið alvaríega er vandséð
hvernig þeir óskfrðu eiga að ná
sáluhjálp."
Höfundur kallar þetta raunalega
sögu. Þó er hún ekki raunalegri
en svo að það virðist talsvert
ánægjuefni að koma henni á
framfæri. Og líklega hefur sögu-
maður eða sögumenn ekki haft
mikla raun af að segja hana. Hver
var sagan? Ungur prestur hefur
misst barn sitt nýfætt, hann ber
þann harm f hljóðum trúarstyrk
en andartak tekur sárið í. En ekki
vék hann af fundi. Presturinn
heitir Þorvaldur Karl Helgason
og það vildi svo til að það var,
fermingarprestur hans sem var
að tala, þegar sorg hans sagði til
sín. Hefur nú einhver kynnt sér
hvað fram fór f huga þessa unga
manns áður en farið var að hvísla
þessu og færa það sfðan f hámæli f
því skyni að rógbera skoðanir
hans? Hver er tilgangurinn með
þvf að gera þessa sögu að meiri
háttar fyrirbrigði? Greinilega sá
einn að koma þvf inn hjá fólki, að
þessi ungi maður hafi svo ljóta
trú um afdrif barna, sem deyja
óskfrð, að hann hafi brostið þegar
hyldýpi þess myrkurs laukst upp
fyrir honum. Bróðurlegt? Heiðar-
legt? Kristilegt? Við þennan sögu-
burð er ekki annað raunalegt en
það að menn skuli telja sig þarfn-
ast slfkra áróðursvopna.
Hvað segir svo f Helgakveri um
börn sem deyja óskfrð?
Já. Af hverju er ekki bent á hvað
kverið segir um óskírð börn? Þar
segir: „Þeir sem fyrirlfta skfrn-
ina hafna með þvf Kristi og hans
hjálpræði, en þeir sem óviijandi
fara á mis við hana eru eigi fyrir
það útilokaðir frá guðsnáð.“ Er
það heiðarlegur málflutningur að
þegja vandlega um það sem
Helgakver segir um þetta efni úr
því verið er að vitna í það? Jón
Vfdalfn segist ekki hafa „hinn
minnsta þanka þar um að smá-
börnin, sem annaðhvort í móður-
lffi burtkallast eða hindrast á ein-
hvern hátt frá skirnarinnar bless-
un, að þau muni ekki á einhvern
hátt eilífs lffs erfingjar verða“.
Þetta kenndu rétttrúnaðarmenn-
irnir Helgi og meistari Jón um
afdrif óskfrðra barna. Hvaðan
hafa menn svo heimildir fyrir því
að rétttrúnaðurinn hafi haidið þvf
fram að óskfrðra barna biðu pfnsl-
ir annars heims?,
Hvaða skilgreining er að þfnu
mati á þvf að vera frjálslyndur
guðfræðingur eða vera bókstafs-
trúarmaður?
Þetta eru slagorð. Menn eru
ýmist frjálslyndir eða þröngsýnir
eftir lyndisgerð en ekki út frá
skoðunum. Dæmin sýna það nóg-
samlega að menn geta flutt hvers
kyns kenningar af ofstæki og
umburðarleysi og það fer á engan
hátt eftir þvf undir hvaða flokks-
merki þeir skipa sér.
Það rifjast og upp f þessu sam-
bandi merkileg ummæli á blað-
sfðu 239 þar sem sr. Jón Auðuns
segir: „Ég varð þess stundum var
að fólk bjóst við því af eiginlegum
sóknarpresti sfnum, ef það sneri
sér til hans með jarðarför, að hjá
honum myndi það annað tveggja
mæta skilningsleysi eða einhverj-
um hálfvegis yfirlætisfullum
trúarsetningum, sem það vildi
ekki þurfa að hlusta á, einmitt
þegar þörf var samúðar og skiln-
ings. Ég veit að oft var þetta með
öllu ástæðulaust...“
Þetta eru athyglisverð orð. Ég
spyr: hefur fólk átt slfkum
prestum að venjast hér í Reykja-
vfk, þar til sr. Jón kemur til sög-
unnar, og hafi fólk slikar hug-
rqyndir um presta, hvaðan skyldu
þær þá vera komnar?
t bók sr. Jóns Auðuns dregur
hann vfða f efa, að Kristur hafi
mælt þau orð, sem honum eru
iögð f munn f guðspjöliunum.
Hvaða skoðun hefur þú á þvf
efni?
Sá mælikvarði sem höfundur
fylgir f úrskurðum um það, hvað
sé rétt eftir Jesú haft og hvað
ekki, er ákaflega huglægur. Þar
ræður smekkur algjörlega. Hann
segir t.d. á blaðsfðu 267, að eftir
að honum hafi aukizt „skiln-
ingur“ hafi sér ekki verið þrauta-
laust að þurfa að bera Jesú fyrir
þessum orðum: „Allt vald er mér
gefið á himni og jörð“, og bætir
svo við þessum viðkunnanlegu
orðum: „Allir biblíugagnrýnend-
ur, sem ekki eru svo „frelsaðir"
að ekkert mark er á þeim tekið,
vita, að Jesús sagði þetta aldrei,
heldur leggur safnaðarguðfræðin
sfðar honum þesSi orð I munn.“
Það þurfti enga biblíugagnrýni til
að upplýsa það, að Jesús sagði
ekki þessi orð i jarðlffi sfnu. Það
hafa allir læsir menn vitað frá
upphafi. Hann sagði þetta upp-
risinn við lærisveina sfna
(Mattheusarguðspjall, 28. kafli,
20. vers.). Mér skiist að sr. Jón
Auðuns dragi það ekki f efa, að
framliðnir geti talað. Kannski var
Jesús sá eini sem missti málið við
umskiptin.
Það er kafli f bókinni um óvissu
og efasemdir. Þar er ýmislegt sagt
sem ég tek undir heilshugar, en
þvf miður er það hér eins og
vfðar, að höfundur gengur alger-
lega f berhögg við sjáifan sig, þvf
að einkenni á málflutningi hans
er ekki hófsemi eða auðmýkt
óvissumannsins, heldur stórar
staðhæfingar og yfirlætisfullar
afgreiðslur. Ég hef lesið marga
guðfræðinga og á erfitt með að
finna á nálægum tíma dæmi um
stærilátara orðalag um guðfræði-
leg atriði og um trúbræður. Auð-
mjúk óvissa, sem Harry Emerson
Fosdick telur eðlilegan bakgrunn
hugsandi trúar, er mér að skapi.
Þess vegna læt ég heldur ýmislegt
I trúfræðum aldanna liggja milli
hluta, fremur en að upphefja vits-
muni mína með þvf að fordæma
það, til engra gagnsmuna fyrir
neinn hugsandi mann i dag.
Hitt er og, að mig langar til að
skilja aðra menn, bæði f fortfð og
nútfð, setja mig inn í aðstæður
þeirra og þær forsendur sem
hugsanir þeirra mótuðust af;
ganga ekki út frá þvf sem gefnu
fyrirfram, að þeir hafi verið
myrkvaðir í hugsun, heimskir eða
varmenni; jafnvel í óhrjálegum
búningi getur leynzt neisti af
sannleika. Þetta gildir að mfnu
viti jafnt um kristinn kenningar-
arf sem önnur trúarbrögð. En það
samrýmist ekki mfnum skilningi
á sannleiksleit eða sannleiksholi-
ustu að hrifsa eftir geðþótta úr
arfi aldanna, samhengislaust, orð,
setningar, kenningar, sem Iáta
illa f eyrum, og nota sfðan slfkt
púður til að skjóta út f loftið f dag,
f því skyni að láta hugsunarlitla
menn halda að svo áköf skothrfð
hljóti að merkja það, að úti þar í
loftinu séu einhverjar stórháska-
legar forynjur, sem þeir miklu og
skyggnu vökumenn séu að verjast
og verja veröldina fyrir. Það er
lfkast því að einhver kæmi á her-
gagnasafn og lenti f slfku
uppnámi yfir brynjum og bogum
eða fallstykkjum frá tfmum Attila
eða Napoleons, að hann færí að
hamast á þessu og héldi sig með
því vera að forða heiminum frá
atómstyrjöld. Það er auðskiljan-
legt, að kynslóðir tala ekki sama
mál um alla hluti. Aherzluatriði
færast til. Eitt var tímabært f gær.
Annað f dag. En kirkjan með
JÖN AUOUNS

Kápusfða bókar sr. Jóns Auðuns,
„Lff og Iffsviðhorf“.
öllum sfnum dýrmæta arfi, þótt
þungbær sé í sumum greinum, er
samt heild, vaxin af einni rót, lff
hennar á eina uppsprettu og
þangað hafa kynslóðirnar leitað
með mismunandi tilburðum, at-
ferli og orðfæri. Kirkjan endur-
metur, endurskoðar, endurnýjast
eins og heilbrigt lff yfirleitt og
eitt skilyrði fyrir heilbrigði í
kirkjunni á hverjum tíma er auð-
mýkt gagnvart eigin fortíð,
ábyrgð gagnvart eigin nútíð og
drottni allra tíma.
En að þrástagast I áratugi á sömu
bannfæringarformúlunni yfir
sömu draugum það miðar ekki að
neinni endurnýjun. Það er
bókstafstrú sinnar tegundar,
slæmrar tegundar, stöðnun í star-
sýni á orð. Það er frumforsenda
fyrir öllum trúarlegum skilningi
að gera sér grein fyrir þvf, að trú
talar í myndum, f táknum. Það er
ekki tilviljun, að játningar kirkj-
unnar heita „symbola" — tákn.
Það orð á að vfsu að nokkru aðra
sögu en í því sambandi sem
algengast er en er íhugunarefni
eigi að sfður. Það var aldrei ætlazt
til þess, að játningar kirkjunnar
væru teknar eins og stærðfræði-
formúlur eða vísindalegar skil-
greiningar. Þær eru bendingar.
Að hlutirnir eru orðaðir í þeim á
þennan veg og ekki annan hefur
sín sögulegu og málefnalegu rök,
en játningarnar standa og falla
með því, hvort þær benda með
heilagri ritningu á höfund eilifs
hjálpræðis, Krist.
En nú verður ekki framhjá
þeirri staðreynd horft, að prest-
ana greinir á f Kfsviðhorfum
sfnum, og af ýmsu er sá skoðana-
munur sprottinn.
Víst er það svo. Og höfundur
þessarar bókar, sem við erum að
tala um, sr. Jón Auðuns, lætur á
blaðsíðu 201 þung orð falla um
það, að menn skuli vera að kepp-
ast við að kljúfa kristnina f and-
stæða flokka og ala þannig á tor-
tryggni í stað þess að hefja ein-
huga baráttu gegn nútfmaheiðn-
inni í atvinnulífi og stjórnháttum.
„Trúum við því, að styrkleiki
þröngsýni geti frelsað heiminn
frá þvf sem ógnar honum nú?“
segir hann. Þvf miður virðist mér,
að höfundur hafi töluverða trú
á þröngsýni. Ég hef ekki lengi les-
ið þröngsýnni bók. Ef flutningur
eigin lffsviðhorfa væri almennt á
þessu stigi, svona sanngjarn í
garð þeirra sem ekki fylla eigin
flokk, ætti sú hugsjón langt í
land, að allar trúarskoðanir og
trúarbrögð fallist í faðma.
Það er söguleg staðreynd, að
flokkadrættir, sundrung og klofn-
ingur í kirkjunni verða oft rakin
til einstaklinga sem umfram allt
vildu skipa flokki um sjálfa sig og
vera á oddi. Sundrung hefur orðið
I stærri eða smærri stíl þegar
menn börðu fram sérsjónarmið af
einstrengingsskap og offorsi og
lögðu kapp sitt og orku f að búa til
afskræmdar myndir af þvf sem
þeir vildu láta aðra halda að þeir
væru að berjast við, til að koma i
veg fyrir einhver ægileg áhrif eða
voða. Það hafa ýmsir gert sig að
hetjum með þessu, flokkshetjum,
þjóðhetjum, jafnvel trúarhetjum.
En á kostnað eigin drengskapar, á
kostnað sannleikans. Á kostnað
manneskjunnar í sundruðum
heimi.
Það er rætt um hvort fólk hverfi
eða hverfi ekki frá kirkjunni hér.
Hver er skoðun þfn á þvf?
í bók sr. Jóns Auðuns er talað
um gífurlegt fráhvarf frá kirkj-
um annarra landa, en að kirkjan á
Islandi hafi notið vinsælda og það
sé allt að þakka þeirri guðfræði-
stefnu sem höfundi er eitt og allt.
Þetta er ekki rökum stutt. Áðar,
var vitnað í Harry Emerson
Fosdick. Hann hefur skrifað bók
um lff sitt og lífsviðhorf og er
ekkert feiminn við að gagnrýna
þær skoðanir, sem hann aðhylltist
ungur. Og hann segir t.d. í pré-
dikun, að sú nýguðfræði, sem
hann tók ástfóstri við ungur, hafi
storknað í starsýni sinni á skoðan-
ir og „afleiðingin er sú, að margar
kirkjur vorar sem mótast hafa af
nýguðfræði eru eins og hver
maður getur séð, andlega og sið-
gæðislega aflvana.“ Einnig mætti
spyrja f þessu sambandi hvernig
íslenzku söfnuðunum vestanhafs,
sem mótuðust af sömu guðfræði-
viðhorfum og sr. Jón telur hafa
verið svo jákvætt afl í .fslenzku
kirkjunni, hafi orðið reiðfara.
Þeir stóðu með miklum blóma á
háskólaárum sr. Jóns. Þeir eru nú
ekki lengur til.
En lúterska kirkjan er f fullu
fjöri. I sambandi við umræðu um
fráhvarf frá kirkjunni í bók sr.
Jóns má skilja, að yngri prestarn-
ir stefni kirkjunni í hættu hér á
landi nú. Mér er nokkuð kunnugt
um það, hvernig þeir prestar, sem
ég hef vfgt á undanförnum árum,
hafa kynnt sig meðal safnaða
sinna. Mér er óhætt að nefna sr.
Þorvald Karl Helgason f þvf sam-
bandi úr þvf að hann hefur orðið
fyrir mjög sérstæðum stungum.
Það er algjör fjarstæða, að yngri
prestar hafi sfður en við hinir
eldri náð til fólksins. Ég þori vel
að leggja það undir dóm fólksins
sjálfs. Og hvaða fótur er fyrir þvf,
að trúmálastefnan, sem ruddi sér
til rúms hér f byrjun aldarinnar
og einkum með háskólakynslóð
sr. Jóns Auðuns, hafi aflað kirkj-
unni á Islandi allra þeirra vin-
sælda sem hún nýtur? Ekki fylgdi
sr. Bjarni þeirri stefnu, ekki sr.
Þorsteinn Briem. Gerðu þeir
kirkjuna óvinsæla? Eða sr. Frið-
rik Friðriksson? Eða Ólafur
kristniboði? Og er það ekki viður-
kennt nú, að sr. Sigurbjörn Á.
Gíslason hafi skilað frábæru lífs-
starfi, svo mjög sem hann, og þau
hjón bæði voru auri ausin í nafni
frjálslyndisins. Það væri nokkur
eyða f sögu lfknarmála á vegum
kirkjunnar ef hann hefði ekki
lifað. Dómar af þessu tagi um
stefnur eru hvatvísleg sjálfum-
gleði eða flokkslegt einsýni.
h.k.
Pappírs-
kilja um
þjóð-
félagsmál
STARFSHÓPUR um barna- og
unglingabækur, sem starfar inn-
an „Alþýðumenningar", ný-
stofnaðrar samfylkingar um al-
þýðumenningu, hefur gefið út
pappírskilju um þjóðfélagsmál er
nefnist „Kapitalismi, Sósfalismi,
Kommúnismi, bók fyrir börn og
fullorðna". Hún er eftir danann
Bente Hansen og kom fyrst út í
Danmörku árið 1971 og hefur sfð-
an verið endurprentuð þrisvar
sinnum.
Bókin, sem er 112 blaðsíður, er
þýdd og staðfærð af útgefendum.
Prentsmiðjan Prenthúsið sá um
setningu og prentun.
Tvö félagsmálanám-
skeið á Austurlandi
FYRIR skömmu voru haldin tvö
félagsmálanámskeið á Austur-
landi fyrir tilstuðlan Ungmenna-
og íþróttasambands Austurlands.
Fyrra námskeiðið var haldið af
Ungmennafélaginu Hróar i
Hróarstungu, en hið síðara af
Ungmennafélagi Beruneshrepps.
Samtals sóttu námskeiðin 32
manns, en leiðbeinendur voru
þeir Sigurjón Bjarnason, formað-
ur U.Í.A. og Helgi Gunnarsson.
Spilverkið
með Götuskó
UT er komin ný hljómplata með
Spilverki Þjóðanna og ber hún
nafnið Götuskór. Þetta er þriðja
hljómplatan sem Spilverkið send-
ir frá sér, en jafnframt hin fyrsta
sem þeir gera á íslenzku.
Ymsir þekktir hljóðfæraleikar-
ar leggja hönd á plóginn, en upp-
taka fór fram f Hljóðrita í Hafnar-
firði.
öll lög og ljóð utan eitt eru
frumsamin af Spilverki þjóðanna.
Útgefandi er Steinar h.f. Þor-
björg Höskuldsdóttir hannaði um-
slag.
Fyrsta
platan frá
Jakobi
JAKOB Magnússon hefur nú setn
frá sér sfna fyrstu hljómplötu:
Horft f roðann. Hún var tekin upp
i Hollywood, Hafnarfirði og Lond-
on, en vinnan við þetta hófst í
fyrrasumar. Ymsir hljómlistar-
menn, innlendir sem erlendir,
eru Jakobi til aðstoðar, en af þeim
erlendu er Phil Collins, trommu-
leikari Genesis, vfsast þekktastur
hér. tslendingarnir aðstoða Jakob
hins vegar eingöngu við söng og
raddanir, nema Þórður Árnason
sem sér um gítarleik f tveimur
lögum.
Af þeim söngvurum sem koma
fram má nefna He^gu Möller ,
Jóhann Helgason og Pálma
Gunnarsson, sem öll eru úr Celci-
us, Finn Jóhannsson úr Kabarett
og Halldór Kristinsson, Gylfa
Kristinsson, Magnús Sigmunds-
son og Jóhönnu Þórhallsdóttur úr
Diabolus in musica.
Sjálfur sér Jakob um aðalsöng i
flestum laganna auk alls hljóm-
borðsleiks. 1 einu laganna sér
hann um allan hljóðfæraleik en
fær aðstoð frá föður sínum,
Magnúsi Guðmundssynni við
sönginn.