Morgunblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1976
16
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
|
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjórn Guðmundsson
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100
Aðalstræti 6. sími 22480
Áskriftargjald 1100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið.
Lánsfjáráætlun
Asl. ári var tekin upp sú
nýjung, að gerð var
sérstök lánsfjáráætlun fyr-
ir árið í heild, þar sem lagð-
ar voru í stærstu dráttum
línur um, hvernig æskilegt
væri, að lánsfjármarkaður-
inn þróaðist á árinu. Sú
áætlun var frumraun en
hún gerði ráð fyrir því, að
á árinu 1976 yrði framboð
lánsfjár um 16,5% minna
en á árinu 1975. Niðurstað-
an varð hins vegar sú, að
því er Matthías Á. Mathie-
sen, fjármálaráðherra,
upplýsti á Alþingi í fyrra-
dag, að framboð lánsfjár
jókst um 10%. í nýrri láns-
fjáráætlun, sem lögð var
fyrir Alþingi, er gert ráð
fyrir því, að framboð láns-
f jár á næsta ári minnki um
1254% frá því, sem var á
þessu ári.
Þróun lánsfjárframboðs
er einn af veigamestu þátt-
unum í baráttunni gegn
verðbólgunni. Takist að
hemja lánsfjáraukningu á
það ríkan þátt í að draga úr
verðbólguvextinum. Matt-
hías Á. Mathiesen, fjár-
málaráðherra, lýsti fram-
vindunni í lánamálum í ár
og horfum á næsta ári á
þennan veg í ræðu á Al-
þingi í fyrradag: „Utlán
innlánsstofnana aukast
sennilega um þriðjung á
þessu ári og er það mun
meira en að var stefnt en á
næsta ári verður leitazt við
að takmarka útlánaaukn-
ingu þeirra við 20%. Ljóst
er, að breytingin, sem hér
er að stefnt, mun ekki nást
nema staða ríkissjóðs við
Seðlabankann batni á
næsta ári, eins og að er
stefnt við afgreiðslu fjár-
laga. Útlán fjárfestingar-
lánasjóða aukast sennilega
um 22% i ár, sem telja
verður fremur hóflega
aukningu þótt hún sé meiri
en að var stefnt. Á næsta
ári er reiknað með, að ný
útlán sjóðanna verði um
22% meiri en íár en þar af
aukast útlán atvinnuvega-
sjóða um rúmlega 16% en
íbúðalánasjóða um 3254%
og er það í samræmi við
stefnu ríkisstjórnarinnar
um lánveitingar til verka-
mannabústaða, leigu- og
söluíbúóa sveitarfélaga og
leiguíbúóa aldraðra og ör-
yrkja auk lána til kaupa
eldri íbúða.“
Eins og sjá má af þessari
tilvitnun i ræðu fjármála-
ráðherra er aö því stenft að
veita áfram aðtiald á öllum
sviðum i peningamálum. Á
árinu 1974 fóru útlán við-
skiptabankanna gersam-
lega úr böndum, en á árun-
um 1975 og 1976 tókst við-
skiptabönkunum smátt og
smátt að ná tökum á út-
lánaaukningunni enda þótt
hún yrði meiri en að var
stefnt. Á árunum 1974 og
1975 má segja, að útlán
fjárfestingarlánasjóóa hafi
verið allt aó því stjórnlaus
en á þessu ári hefur tekizt
að ná vióunandi stjórn á
þeim og stefnt að því að svo
verði einnig á næsta ári. Á
síðustu árum hefur verið
mikill greíðsluhalli á ríkis-
sjóði,sem verkað hefur
eins og olía á verðbólgu-
bálið. Á þessu ári er gert
ráð fyrir þvi, að jöfnuður
náist hjá ríkissjóði og nú
hafa verið afgreidd fjárlög,
sem einkennast af sömu að-
haldssemi. Þannig hefur
smátt og smátt tekizt að ná
stjórn á veigamestu þátt-
um peningamála og fjár-
mála og mun það út af fyrir
sig stuðla mjög að því, að
dregið verði úr verðbólgu-
vextinum á næsta ári, ef
ekki kemur annað til, sem
eyðilggur þennan árangur.
Aðstaðan við Gullfoss
Ifjöldamörg ár hefur
mönnum verið ljóst, að
aðstaða fyrir ferðamenn,
sem koma til þess að njóta
náttúrufegurðar við Gull-
foss, væri fyrir neðan allar
hellur. Enginn oró fá lýst
þeirri hörmung, sem kofa-
skriflið er, sem þar stend-
ur.
Nú hafa Ferðamálaráð
og Náttúruverndarráð tek-
ið höndum saman að fá úr
þessu bætt, að kofinn verði
rifinn og önnur aðstaða
byggð upp fyrir ferða-
menn, f jær fossinum.
Vonandi taka stjórnvöld
þessu framtaki vel. Nátt-
úrufegurð lands okkar er
óviðjafnanleg. En of oft
skemma einhver mann-
anna verk fyrir. Við hljót-
um að leggja metnað okkar
í það að ganga þannig frá
umhverfi staða á borð við
Gullfoss, að bæði okkur og
landinu sé sómi að. Slíku er
ekki til að dreifa við Gull-
foss nú en vonandi verður
úr því bætt á næsta ári.
Ellert B. Schram:
Almenna bókafélagið hefur
gefið út þjóðmálaþætti Jóhanns
Hafstein, alþm., ræður og rit-
gerðir sem höfundur hefur tek-
ið saman. í aðfararorðum segir
m.a.:
„Hitt var mér aftur á móti
rikt i huga, að í stjórnmála-
starfi minu hefi ég oftlega
heyrt undan því kvartað, eink-
um meðal ungs fólks, að til lít-
illa fanga væri að sækja í ritað-
ar heimildir um þjóðmálin og
önnur skyld málefni. Slíkt Jóhann
stæði fyrir þrifum þroska Hafstein
Þjóðmálaþættir
Jóhanns Hafstein
hinna ungu, sem brennandi
áhuga hefðu á stjórnmálaþróun
og vildu láta hana til sin taka.
Ef til vill finnst þó engum um
það vert að lesa ræður og rit-
gerðir frá liðnum árum, fram-
tíðin ein skipti máli. En liðin
saga hlýtur ætíð að móta fram-
tíðina, — þar á milli eru órofa
tengsl."
Þetta eru orð að sönnu, en
það er einkennileg staðreynd,
að þrátt fyrir ritgleði íslend-
inga og árlegt bókaflóð er það
næsta sjaldgæft, að hérlendir
stjórnmálamenn gefi út endur-
minningar sinar. 1 fljótu bragði
minnist ég þriggja slíkra bóka,
sem út hafa verið gefnar af
stjórnmálamönnum siðari tima,
þeirra Bernharðs Stefánssonar,
Stef. Jóh. Stefánssonar og Em-
ils Jónssonar og eru þær þó
hvergi eins ítarlegar eða fróð-
legar eins og efni gætu staðið
til. Mikill skaði er að því, að
mönnum eins og Jóni Baldvins-
syni, Héðni Valdimarssyni,
Ólafi Thors, Jónasi Jónssyni,
Hermanni Jónassyní og Bjarna
Benediktssyni, skyldi ekki end-
ast aldur til að skrá eigin minn-
ingar um þá stjórnmálasögu,
sem þeir áttu svo mikinn þátt i
að skapa.
Nú hefur Hannibal Valdi-
marsson lýst yfir því, að hann
hyggist ekki gefa út endur-
minningar og Jóhann Hafstein
segir í aðfararorðum að hann sé
staðráðinn í að til sliks komi
ekki af hans hálfu.
Þetta er mjög maður og verð-
ur aðeins að vona, að þeim báð-
um snúist hugur. Frásagnir
stjórnmálaforingja af mönnum
og málefnum og útskýringar á
stefnumótun og atburðarás
varpa ekki aðeins ljósi á mann-
inn sjálfan heldur á umhverfið,
þjóðfélagið og söguna.
Engu að siður er mikill feng-
ur að útgáfu ræðna og ritgerða
eins og Jóhann Hafstein hefur
nú tekið saman. Jóhann hefur
tekið þátt í þjóðmálabaráttu í
tæp 40 ár. Hann hefur haft
stjórnmál að aðalstarfi í mestan
þennan tíma, lengst af nánasti
samstarfsmaður mikiihæfra
foringja, og siðast sjálfur för-
sætisráðherra og formaður
stærsta stjórnmálaflokksins.
Þjóðmálaþættir hans bera
þessa merki. Þeir eru bornir
uppi, annar vegar af skeleggum
barátturæðum til flokksmanna
og hins vegar af minningum
höfundai um Ólaf Thors,
Bjarna Benediktsson og Thor
Thors. Að þessu leyti höfðar
bókin fyrst og fremst til flokks-
manna Jóhanns, en er auðvitað
áhugaverð lesning fyrar alla þá
sem með stjórnmálum fylgjast,
hvar í flokki sem þeir standa.
Saga og stefna Sjálfstæðis-
flokksins tengist sögu þessarar
þjóðar síðustu áratugina, hvort
sem mönnum líkar betur eða
verr, og vegna starfs og skoð-
ana, eru fáir menn færari en
Jóhann Hafstein að túlka þau
viðhorf sem mótað hafa afstöðu
Sjálfstæðisflokksins til flestra
meiriháttar mála. Ræður og rit-
gerðir Jóhanns Hafstein um
lýðræðið, Atlantshafsbandalag-
ið og utanríkismál almennt er
tvímælalaust áþreifanlegasta
dæmið um skoðanir sjálfstæðis-
manna á árunum 1945—1970,
en þar hafa öðrum fremri ráðið
utanrikisstefnu islenzka lýð-
veldisins á þessu tímabili.
Ræður Jóhanns um utanríkis-
mál, svo og skrif hans um hlið-
stæð efni frá hinum ýmsu tím-
um, mótast af sannfæringu fyr-
ir réttmæti málstaðarins. Hann
hefur óbeit á kommúnistum og
fer aldrei dult með þá skoðun.
Ræða hans er áköf en aldrei
ósæmileg og hún er full af þeim
eldmóði, sem er svo einkenn-
andi fyrir Jóhann Hafstein.
Þættirnir I bókinni sem fjglla
um utanríkismál kommúnista
og Nato eru þvl fróðlegir frekar
en fræðilegir og eru ákjósanleg
lýsing á þeim átökum sem fram
fóru I þjóðfélaginu.
En Jóhann kemur vlðar við.
Allmargir þættir fjalla um
landhelgismálið og uppbygg-
ingu íslenzks iðnaðar og stór-
iðju. I báðum þessum mála-
flokkum hefur Jóhann komið
mjög við sögu. Flestir kaflarnir
I bókinni um þessi mál eru frá
allra síðustu árum, og því enn I
fersku minni margra. Þeir eru
þó holl upprifjun og I fullu
gildi I stjórnmálabaráttu líð-
andi stundar.
Gaman er að lesa ræður
Jóhanns sem fluttar voru við
vígslu Búrfells og opnun álvers-
ins. Þar, eins og reyndar I
greinum hans um stóriðju á Is-
landi og stefnumótun iðnaðar,
endurspeglast stórhugur
mannsins, háleit markmið og
rík þekking á íslenzkri söguþró-
un. í rauninni hefur mér ætíð
fundist sérstæður rómantlskur
blær hvíla yfir ættjarðarást
höfundar, og kemur það m.a
fram I tiðum tilvitnunum I ljóð
þjóðskáldanna. Slíkar tilvitnan-
ir virðast ávallt valdar af
smekkvlsi og skapa stemningu
og tilfinningu I ræðu og rit
Jóhanns Hafstein.
Þessir eiginleikar koma hvað
best fram í kaflanum „Segðu
mér söguna aftur“, ræðu sem
'flutt var á 50 ára afmæli Þjóð-
ræknisfélags islendinga I
febrúar 1969.
Spurning er, hvort allar ræð-
urnar, sem fluttar eru um innri
málefni Sjálfstæðisflokksins,
s.s. byggingu Sjálfstæðishúss,
eigi erindi I sllka bók, en þær
eru þá frekar sýnishorn af
ræðumennsku höfundar. Ég get
ímyndað mér að sumum, eink-
um ókunnugum eða yngra
fólki, sem ekki þekkja stjórn-
málabaráttu Jóhanns, finnist
ræðurnar hátíðlegar um of,
hátt stemmdar, en ljóst er af
lestri bókarinnar, að þetta er
stíll sem Jóhann hefur snemma
tamið sér og er honum eiginleg-
ur og getur raunar ekki öðru
vfsi orðið. Það er vegna þess að
manneskjan og íslendingurinn
eru svo rlkir þættir I persónu-
leika Jóhanns.
Þessi stíll nýtur sín mjög vel I
minningargreinum Jóhanns um
vini hans og samherja, Olaf
Thors, Bjarna Benediktsson og
Thor Thors. Þar er farið virðu-
legum, tilfinningaríkum og ein-
lægum orðum um þessa mikil-
hæfu menn, og enginn er fær-
ari en Jóhann Hafstein aó
skrifa um þá, svo náinn sam-
starfsmaður sem hann var
þeim. Persónulega þykir mér
mestur fengur I þessum grein-
um, sem allar eru stórfróðlegar
og mjög vel skrifaðar. Erindið
um Ólaf Thors hef ég ekki séð
eða heyrt áður og minnir enn
einu sinni á hversu tímabært er
orðið að saga Ólafs sé skráð
með ítarlegum hætti.
Þjóðmálaþættir Jóhanns Haf-
stein eru óvænt og gagnlegt
framlag til fátæklegs bókakosts
um nútimastjórnmálasögu.
Þættirnir eru tengdir sögu og
stefnu Sjálfstæðisflokksins að
miklu leyti, en það er ekkert til
að buðjast afsökunar á, og ann-
að væri I rauninni óhugsandi
þar sem Jóhann Hafstein á I
hlut.
Ég hefði kosið að Jóhann
hefði valið þann kost að leiða
lesendur sína á bak við tjöldin,
rifjað upp atburði og greint frá
ýmsu sem ósagt er og ekki
skiptir minna máli I ljósi sög-
unnar.
Af því kemur vonandi sfðar,
og vfst er að ræður og ritgerðir
eins og þær eru fram settar á
hverjum tíma segja mikla sögu.
Þessir þjóðmálaþættir eru
vitnisburður unr Islendinginn,
lýðræðissinnann og sjálfstæðis-
manninn Jóhann Hafstein og
hefur hann sannarlega fullan
sóma af.