Morgunblaðið - 01.02.1977, Side 46

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 1. FEBRUAR 1977
46
Umfangsmesta njósnamál
í Noregi frá stríðslokum
Frá Gudmundi Stefánssyni, Asi, Noregi, í gær. ,
NJÓSNAMÁLIÐ sem upp kom hér í Noregi fyrir helgina, þegar
fulltrúi í norska utanríkisráöuneytinu var handtekinn, grunaður um
njósnir í þágu Sovétríkjanna, og sex Rússum var vísað úr landi,
virðist ætla að verða umfangsmesta njósnamál í Noregi frá stríðslok-
um.
Raunar viróist um tvö mál að ræða og líklega án beinna tengsla.
Atburðir þessir hafa vakið mikla athygli, ekki sízt þar sem Noró-
menn eiga nú í mikilvægum samningavióræöum við Rússa.
Um útfærslu fiskveiðilögsögunnar og miðlínuna á Barentshafi.
Þótt njósnamáliö sé umfangsmikið er það í flestum atrióum óljóst
enn og hugsanlega enn umfangsmeira en virðist í fyrstu.
Kulltrúinn í norska utanríkis-
ráðuneytinu, Gunnvör Galtung
Havik, var handtekin á fimmtu-
daginn. grunuð unt njósnir í
þágu Sovétríkjanna þar sem
hun átti leynifund nteð tveimur
starfsmönnum rússneska sendi-
ráðsins í Ösló. Lögregluy firvöld
höfðu um nokkurt skeið haft
nánar ga'tur á Havik. Sendi-
ráðsntönnunum var skömmu
síðar vísað úr landi ásamt
þrentur starfsmönnum sovézku
verzlunarnefndarinnar og yfir-
manni Tass-fréttastofunnar i
Noregi. Þó er talið að Havik
hafi ekki haft samband við aðra
starfsmenn sendiráðsins svo
líklega sé um tvö aðskild mál að
ræða.
Frú Havik hefur starfað í ut-
anríkisþjónustunni síðan 1946.
A árunum 1947—56 var hún
Sovéski sendiherrann I Ósló, Y.
Kirichenko, fyrrverandi sendi-
herra I Reykjavlk og tengda-
sonur Grechkos fyrrverandi
landvarnarráðherra.
ritari í norska sendiráðinu í
Moskvu. Hún talar rússnesku
og hefur mikið starfað sem
túlkur þegar sovézkar sendi-
nefndir hafa kontiö til Noregs.
Kftir heimkomuna frá
Moskvu höf lrú Havik störf í
lagadeild utanríkisráðuneytis-
ins. Þegar Jens Evensen núver-
andi hafréttarráðherra tók við
forstöðu deildarinnar 1961
krafðist hann þess að Havik
viki úr staríi. Astæðan er
ókunn. Havik var þá flutt í
verzlunardeild sem fjallar um
viðskipti Noregs við Evrópu,
þar á meðal Efnahagsbandalag-
ið og Fríverzlunarbandalagið.
Þótt margt sé á huldu urn
ntálið er vitað að Havik viður-
kenndi strax eftir handtökuna
að hata stundað njósnir. í starfi
sínu hafði hún aðgang að ýms-
t.unvor Galtung Hávik, njósn-
ari KGB sem hefur verið
afhjúpuð.
um trúnaðarskjölum um við-
skipti Norðmanna i Vestur-
Evrópu. Utanríkisráðuneytið
vill ekki skýra frá þvi hve mik-
ilvæg þau voru. Hvort Hávik
hafði aðgang að skjölum sem
höfðu hernaðarlega þýðingu
hefur heldur ekki fengizt upp-
lýst.
Eítir öllu að dænta munu
upplýsingarnar sem Havik lét
Rússum í té fyrst og fremst
hafa haft viðskiptalega þýð-
ingu. Þess ber þó að ga'ta að
Havik hefur lengi starfað í
utanrikisþjónustunni og þvi ef
til vill getað aflað sér upplýs-
inga um ýmis mál með óbeinni
leiðum, svo sent með samtölum
og kunningsskap.
Havik hefur haft sérstaklega
gott orð á sér meðal samstarfs-
ntanna, íyrr og síðar, og fréttin
um handtöku hennar virðist
hata kontið eins og þrunta úr
heiðskíru lofti. Astæðurnar fyr-
ir njósnastarfsemi Haviks eru
ekki fullkomlega Ijósar. Þó er
vitað að hún hatði mjög náið
samband við rússneskan flótta-
mann á millistríðsárunum og
talið er að hún hafi verið sett í
einhvers konar pressu og hafið
njösnirnar nauðug. Hins vegar
helur hún viðurkennt að hat'a
þegið greiðslur fyrir störf sín í
þágu Rússa.
Þá er frú Havik talin ntikill
unnandi rússneskrar menning-
ar og rússnesks þjóðskipulags.
Hún heíur lifað ntjög kyrrlátu
lífi og búið í lítilli ibúð í Bær-
unt skammt frá Osló. Hún á
ekki bíl og virðist lítið hafa
borizt á. Verði hún dæmd sek á
hún á ha'ttu allt að sautján ára
fangelsi, en þyngsti dómur sem
Jens Evensen
hefur verið kveðinn upp í
Noregi fyrir njósnir eru tíu ár.
Þann dóm fékk yfirmaður í
norska fluthernum 1965 fyrir
hernaðarnjósnir í þágu Rússa.
I norskum blöðurn er niest
fjallað unt Havik sjálfa í skrif-
um um rnálið og staðhæft að
þetta sé mesta njósnamál frá
stríðslpkum. Verdens Gang og
Dagbladet fjalla urn rnálið i
leiðurum og láta í ljós ugg um
að það hafi áhrif á viðræðurnar
við Rússa unt útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar og miðlínuna
á Barentshafi. Jafnframt velta
blöðin fyrir sér viðbrögðum
Rússa við brottvikningu so-
vézku sendiráðsmannanna.
1 blöðunum í dag, ntánudag,
kemur enn ekki fram hvaða
upplýsingar frú Havik hefur
látið Rússurn i té eða hvers
vegna hún hóf njósnastarfsem-
ina. Getum er þó að því leitt að
KGB hafi fengið hana til að
njósna á Moskvuárum hennar
gegn því að unnusti hennar
yrði ekki sendur í vinnubúðir í
Síberíu og hins vegar að Havik
hafi af hugsjónaástæðum geng-
ið i lið með KGB.
Rifjað ér upp í santbandi við
málið annað mál sent upp kom
1965 þegar annar starfsmaður
utanríkisráðuneytisins, Inge-
borg Ligren, var handtekin og
ákærð fyrir njósnir í þágu
Rússa. Velta menn því fyrir sér
hvort norsku öryggisþjónust-
unni hafi orðið á mistök og
gripið Ligren i stað Havik, en
Ligren tók við þeim störfum
sem Hávik gegndi í sendiráðinu
í Moskvu. F’allið var frá ákær-
unni gegn Ligren og hún fékk
greiddar skaðabætur vegna
handtökunnar og nokkurra
mánaða fangelsisvistar.
Nú virðist ljóst að ekki sé um
eitt njósnamál að ræða heldur
fimrn þar sem starísmenn so-
vézku verzlunarneíndarinnar,
sem voru reknir ásamt Tass-
manninum virðast hal'a starfað
sjálfstætt og verkefni þeirra
virðist aðallega :ð fá Norð-
nienn til að starfa fyrir KGB.
Starf Rússanna virðist ekki
hafa borið sérstakan árangur
og mál þeirra mun umfangs-
rninna en starf Haviks og sendi-
ráðsmannanna tveggja.
Havik virðist hafa hafið
njósnirnar fljótlega eftir hún
kom til Moskvu 1947 og starfað
samfellt til handtökunnar, þó
ef til vill með nokkrum hléum.
Havik var túlkur á F'innmörku í
stríðslok þegar rússneskir fang-
ar voru frelsaðir úr fangabúð-
um nasista og varð þá ástfangin
af einum fanganum. Margir
fanganna voru síðan sendir til
Síberiu í vinnubúðir. Jafnvel
er talið að Havik hafi stigið
fyrsta skrefið á njósnabraut-
inni til að bjarga unnusta sín-
um frá Síberíuferð. Hún sá þó
aldrei unnustann þegar hún
kom til Moskvu. En þá var hún
flækt í netinu og ekki varð aft-
ur snúið.
Fikki vilja allir santþykkja
þessa skýringu og telja að Ha-
vik hafi hafið njósnirnar þar
sem hún sé harður kommúnisti.
FCnut F'rydenlund utanríkis-
ráðherra sagði í sjónvarpsvið-
tali að málið mundi hafa i för
með sér óheppilegar afleiðing-
ar. Norömenn vildu viðhalda
góðu sambandi við Rússa og
svona ntál gætu aðeins valdið
tjóni. Tíminn sé öheppilegur
þar sem Norðmenn eigi í við-
ræðum við Rússa. Þó taldi
F'rydenlund að viðræðunum
Framhald á bls. 33
Claustre frjáls —
þakkar Gaddafi
Tripoli, 31. janúar. Reuter.
FRANSKI Fornleifafræðingur-
inn Francois Claustre þakkaði I
dag Muammar Gaddafi, þjóðar-
leiðtoga Llbýu, fyrir þátt hans f
þvf að uppreisnarmenn I Mið-
Afrfkurfkinu Chad ákváðu að láta
hana lausa, 33 mánuðum eftir að
þeir tóku hana f gfslingu.
Fréttastofa Lfbýu, sagði að frú
Claustre og Pierre maður hennar,
sem var látinn laus ásamt henni,
hefðu hitt Gaddafi f aðalstöðvum
hans f Tripoli. Frú Claustre átti
að segja frá reynslu sinni á blaða-
mannafundi f dag, en fundinum
var frestað til morguns.
í fylgd með Claustre þegar hún
hitti Gaddafi voru núverandi leið-
togi uppreisnarmanna í Chad,
Coconi, og Mohammed Al-
Baqlani, yfirmaður byltingarhers-
ins. Frú Claustre var tekin í gísl-
ingu í april 1974 og ákvaðið var að
láta hana lausa þegar manna-
skipti urðu í stjórn uppreisnar-
hreyfingarinnar.
í París ákvað Valery Biscard
d’Estaing Frakklandsforseti að
senda flugvél til Tripoli til að
sækja frú Claustre sem var fangi
hreyfingar sem klauf sig úr
Frelsisfylkingu Chad (Frolinat).
Eiginmaður hennar var tekinn til
fanga þegar hann reyndi að
bjarga henni í ágúst 1975.
Llbýska fréttastofan hefur eftir
Gaddafi að ákvörðunin um að
sleppa henni sé til marks um
múhameðskt verðmætamat, þar á
meðal „góðmennsku við konur,
börn og fatlaða”.
Gaddafi bar lof á alla foringja
byltingarinnar I Chad fyrir sam-
starf þeirra við stjórn Líbíu er
hafi leitt til þess að frú Claustre
var sleppt. Hann kvaðst harma að
ekki hefði reynzt unnt að tryggja
þessi málalok fyrr vegna ein-
strengingslegrar afstöðu fyrrver-
andi leíðtoga byltingarinnar í
Chad.
Mál frú Claustre hefur vakið
mikla reiði I Frakklandi, en sú
reiði náði hámarki þegar sýndar
voru myndir af henni illa til reika
í franska sjónvarpinu fyrir tveim-
ur árum er hún sakaði frönsku
stjórnina um hugleysi i máli
hennar.
Stjórnin í Chad varð jafnreið
þegar franska stjórnin tók upp
beinar samningaviðræður við
uppreisnarmenn og greiddi þeim
10 milljón dollara gegn því að frú
Claustre yrðt. Frakkar neituðu að
útvega þeim vopn og frú Claustre
var ekki sleppt.
Tilraunir Frakka til að fá frú
Claustre leysta úr haldi komust í
ógöngur þegar uppreisnarmenn
líflétu I apríl 1975 franskan liðs-
foringja sem var sendur til að
semja við þá, Pierre Galopin
majór, þar sem þeir komust að því
að hann hafði stjórnað liðssveit-
um Chad-stjórnar sem börðust
gegn þeim.
í apríl I fyrra sagði Giscard for-
seti að leyniviðræður væru hafn-
ar við uppreisnarmenn og
Gaddafi ofursti hefði boðizttil að
taka að sér hlutverk milligöngu-
manns.
New York, 31. janúar. Reuter.
KURT Waldheim, aðal-
framkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna, lagði af
stað í ferðalag til fimm
landa fyrir botni Mið-
jarðarhafs til að reyna að
koma því til leiðar að Gen-
farráðstefnan frá 1973
verði aftur kölluð saman.
Waldheimí
fridarferð
Waldheim sagði áður en
hann fór að hann óttaðist
að önnur styrjöld gæti
brotizt út í Miðaustur-
löndum innan tveggja ára
nema því aðeins að takast
mætti að koma til leiðar
nýjum samningaviðræðum
ísraelsmanna og Araba á
þessu ári.
Hann kvaðst ekki vilja leyna
þvl að ferðin yrði erfið en sagðist
ekki vera I nokkrum vafa um að
Arabalöndin væru reiðubúin að
sætta sig við tilveru ísraels og
viðurkenna ísraelsríki ef almenn
lausn næðist.
Waldheim fer til Egyptalands,
Sýrlands, Líbanons, Jórdanfu og
Israels og mun jafnframt ræða
Kýpurmálið í Nikósfu við ráða-
menr þar.