Morgunblaðið - 25.06.1977, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JUNÍ 1977
Síðasta
ævintýrið
Um kvik-
myndir Jan
Halldoffs
og „frelsið”
SIGURÐUR SVERRIR PALSSON
Det sista áventyret, sænsk,
1974
Leikstjóri: Jan Halldoff.
Jimmy (Göran $tangertz) er 26
ára gamall og hefur hlotið mjög
„borgaralegt" uppeldi, þar sem til-
finningar eiga að vikja fyrir „réttri"
hegðun á réttu augnabliki Jimmy
hefur aldrei náð fullkomnu valdi á
þessu sjónarspili og meðan hann
gegnir herþjónustu (í upphafi
myndarinnar) á hann i erfiðleikum
með að tileinka sér þær reglur,
sem þar gilda Þegar hann kemur
úr herþjónustunni bíður æskuvin-
kona hans eftir honum og fram
undan er trúlofun og lokasprettur !
námi En Jimmy fær sér vinnu við
kennslu til að verða fjárhagslega
sjálfstæður, fellir hug til einnar
stúlkunnar í nemendahópi sínum
og reynir með litlum árangri að
fresta trúlofuninni. En skólakerfið
hefur ekki, fremur en herinn, rúm
fyrir tilfinningar og þó skólastjór-
inn vilji ekki viðurkenna það bein-
linis, er Jimmy leystur frá störfum
vegna þessa ástarsambands Að
sjálfsögðu getur kærastan ekki
liðið þetta frjálsræði unnustans, en
það versta er að Jimmy getur
heldur ekki liðið það að Helfrid
(Ann Zacharias), stúlkan sem hann
er hrifinn af. sofi stöku sinnum hjá
öðrum strák. Jimmy er þannig
bundinn I báða skó: hann leitar
eftir tilfinningalegu frelsi innan
þjóðfélagskerfis sem hefur komið
sér upp alls konar hleypidómum
og fordómum gegn tilfinningalegri
hegðun, en er jafnframt sjálfur
haldinn þessum sömu hleypidóm-
um vegna uppeldis síns. Með
eigingirni sinni og tilraunum til að
vera hann sjálfur, lendir hann sí og
æ upp á kant við almennar um-
gengnisvenjur, sem lúta ekki hans
eigin lögmálum Hann fær þá til-
finningu, að allir aðrir séu að
ráðskast með hann (samanber atr-
iði hjá augnlækninum, þar sem
læknirinn þykist vita betur en
Jimmy, hvaða gleraugu henta
honum ), og þegar hann ímyndar
sér, að hann sé að verða blindur
(táknræn áhrif frá umhverfinu.
sem ætíð þrengir að honum?) er
hann fluttur á geðsjúkrahús. Þar
verður á vegi hans enn eitt kerfið
en við þessu kerfi á Jimmy engan
mótleik. Út úr þessu kerfi, geð-
sjúkrahúsinu, kemst hann ekki lif-
andi nema á einn hátt með þvi að
verða útskrifaður „heilbrigður",
þe með því að haga sér eftir
sömu lögmálum og fjöldinn, með
Ann Zacharias og Stangertz í SISTA AVENTYRET.
öðrum orðum að hann viðurkenni
þær leikreglur. sem aðrir fara eftir
i öllum mannlegum samskiptum,
jafnvel þó sumar af þessum leik-
reglum séu í eðli sínu óheilbrigð-
ar.
Jimmy spyr lækninn í lokin,
hvort hann sé á einhverri leið með
að teljast heilbrigður og læknirinn
svarar honum með þeirri spurn-
ingu, hvort hann vilji heldur fá
jákvætt eða neikvætt svar. Þegar
Jimmy segist að sjálfsögðu vilja fá
jákvætt svar, segir læknirinn hon-
um. að þar með hafi hann sjálfur
ákveðið bata sinn Sjálfviljugur
gengst hann undir settar leikregl-
ur, jafnvel þær sem brjóta i bága
við hans eigin hugmyndir og til-
finningar Aðeins með því að hlita
óheilbrigðum reglum, telst Jimmy
heilbrigður Þetta er megininntak-
ið í mynd Halldoffs og finna má
likingu með þessari sænsku mynd
og t.d bresku myndinni Family
Life eftir Ken Loach, sem fjallaði
um svipað efni, þó endirinn væri
neikvæður og ádeilan beindist
fremur að lyfjanotkun við geð-
lækningar í báðum þessum
myndum og mörgum öðrum, er
um að ræða ungt fólk, sem fellir
sig ekki við það Iffsmunstur, sem
aðrir hafa búið til. þar sér í því
gallana en megnar ekki að hafa
nein áhrif á þá til batnaðar. Jimmy
bregst of harkalega við þessum
göllum og þessu oki umhverfisins
og hegðun hans hlýtur því að
verða fordæmd af öðrum. í þessu
sambandi minnist ég orða, sem
höfð voru eftir Joseph Losey i
viðtali, þar sem hann talaði um hið
takmarkaða frelsi og sagði þá
m.a., að hægt væri að berjast við
þessar takmarkanir innan frá og
víkka þar með hringinn aðeins, en
um leið og farið væri út fyrir
mörkin, væri öll barátta vonlaus.
Það er ef til vill táknrænt i sam-
bandi við Síðasta ævintýrið að hún
skuli vera gerð i sænsku þjóð-
félagi Orðið „frelsi einstaklings-
ins" hefur sennilega á fáum stöð-
um verið meir til umræðu og á
jafnfáum stöðum hefur verið gert
jafnmikið til að reyna að tryggja
það í framkvæmd. En eins og Jan
Halldoff kemst að í þessari mynd
sinni (og í öðrum eldri myndum
sínum) er þetta „frelsi" háð æði
miklum takmörkunum, þar sem
frelsi einstaklingsins er bundið við
vilja stærri hóps. Og þessi stærri
hópur, þjóðfélagið, hefur sínar
óbeinu aðferðir til að beygja vilja
einstaklingsins undir sinn eigin
Þess vegna verður það niðurstaða
myndarinnar. að þetta svokallaða
„frelsi" sé í rauninni aðeins í orði
en ekki á borði.
Jan Halldoff gerði sinar fyrstu
myndir 1965, en það voru stutt-
myndir er nefnast Háltimme og
Nilson Til 1 974 hefur hann síðan
gert 10 myndir að þessari meðtal
inni 1967 gerði hann myndina
Livet ár stenkul og fjallar hún um
hegðunarmynstrið, líkt og Síðasta
ævintýrið Þar er sagt frá ungri
konu, Britt, sem er fráskilin með
eitt barn. Hún kynnist hóp ungl-
inga i gegnum barnfóstru sína,
sem er 1 7 ára gömul og tekur þátt
í ýmsum uppátækjum með þeim,
sem öll beinast í þá veru að storka
viðteknum hefðum og kerfisbund-
inni hegðun Halldoff lýsir hegðun
unglinganna hins vegar einnig
vægðarlaust en uppátæki þeirra
eru á engan hátt skipulögð eða
þeim yfirvegað beint i ákveðna átt.
Aðgerðir þeirra geta jafn auðveld-
lega orðið neikvæðar eins og
jákvæðar
Árið 1 969 gerir Halldoff mynd-
ina En dröm om frihet en þar er
sagt frá nokkrum dögum i lifi
tveggja ungra afbrotamanna. Seg-
ir myndin frá flótta þeirra undan
lögreglunni, þar sem þeim er gef-
inn persónulegur bakgrunnur, en
hins vegar segir myndin jafnframt
frá viðbrögðum blaða og almenn-
ings, sem einfalda málið með við-
teknum hleypidómum, og dóms-
kerfinu. þar sem rökhyggja og
kaldar staðreyndir yfirgnæfa til-
finningar og brjóstvit Stig Björk-
man segir um myndina „Draum-
urinn um frelsið er goðsögn Innst
inni vita Janne og Stickan (af-
brotamennirnir) að þetta er merg-
urinn málsins. Samt sem áður
freista þeir ótrauðir gæfunnar upp
að því marki, sem verðir laga og
réttar hafa sett sem umgjörð En
dröm om frihet flettir ofan af
þessum takmörkunum Myndin er
saga um glataðan blekkingarvef."
Halldoff hefur jafnframt gert
nokkrar myndir í léttum dúr og
fyrir rúmu ári síðan sýndt Háskóla-
bíó eftir hann myndina Firmafest-
en (Skrifstofufyllerí), en þessar
myndir hafa ekki hlotið náð fyrir
Framhald á bls. 25
Jan Ilalldoff til vinstri, leiðbeinir Göran Stangertz i Inger Taube og Lars IIansson I LIVET AR STENKUL. Stig Törnblom IEN DRÖM OM FRIHET.
SISTA AVENTYRET.
— Minnisverð
kirkjuhátíð
Framhald af bls. 33
sambandi, að rifja hér upp
nokkra þætti úr sögu kirknanna í
Siglufirði frá liðnum tímum. Upp-
runalega var sóknarkirkja byggð-
arinnar á Siglunesi. Þar voru þá
allmargir bæir, útræði töluvert og
hákarlaveiðar stundaðar þaðan af
miklu kappi um langa hrið.
Árið 1614 var kirkjan flutt frá
Siglunesi að Hvanneyri, inni í
firðinum, eftir mikið slys, sem
orðið hafði á kirkjufólki 1613, á
áðfangadagskvöld, er um 50
manns fórust í snjóflóði, sem féll
á það í Nesskriðum. Á Hvanneyri
voru lengst af torfkirkjur, eins og
þá tiðkaðist, þar sem nú er gamíi
kirkjugarðurinn á Hvanneyri, en
fyrsta timburkirkjan var byggð
þar 1834, en hún laskaðist í of-
viðri 1855, en var þó ekki tekin
niður fyrr en ný kirkja hafði ver-
ið byggð á Siglufjarðareyri 1890,
en þá var byggð tekin að myndast
á eyrinni.
Árið 1932 var svo núverandi
steinkirkja reist af mikilli fram-
sýni og dugnaði þeirra manna, er
stóðu fyrir þeirri byggingu. Á
kirkjuloftinu var gagnfræðaskóli
Siglufjarðar til húsa um nærfelt
20 ára skeið.
Eins og ég gat um í upphafi
hefur kirkjan nú hlotið gagn-
gerða viðgerð og endurbætur. Ber
þar einna mest á hinum steindu
gluggum, sem settir hafa verið í
kirkjuna. Eru gluggar þessir
gerðir af þýzkri lístakonu, Mariu
Katzgrau, en unnir af fyrirtækinu
H. Oidtmann í Linnich í Þýzka-
landi. Virðist verk þetta allt hafa
tekist með ágætum, og eru glugg-
ar þessir mikil prýði í kirkjunni.
Allt ber þetta vott um ræktarsemi
siglfirðinga við kirkju sína og
myndarskap þeirra.
Auðvitað hefur þetta ekki kom-
ið af sjálfu sér, en hefur kostað
bæði fé og fyrirhöín. Samvinnan
innan sóknarnefndarinnar og við
prestana, sem verið hafa þar sið-
ustu árin, hefur veríó með ágæt-
um og því hefur tekist svo vel til
sem raun ber vitni. En í sambandi
við þessar framkvæmdir hefur
höfuðþunginn hvílt á herðum for-
manns sóknarnefndarinnar, frú
Kristinar Þorsteinsson, sem oft
hefur sýnt ótrúlegan dugnað og
lagni, að ráða fram úr þeim
vandamálum, sem svona fram-
kvæmdum eru samfara. Fjársafn-
anir hafa gengið furðu vel, og
lánsstofnanir hafa veitt góðan
stuðning og fyrirgreiðslu, ekki
hvað sist Sparisjóður Siglufjarðar
og stjórnendur hans.
Það er ánægjulegt, að geta sagt
frá þessu myndarlega framtaki og
góðu samvinnu i sambandi við
þessa myndarlegu kirkjuhátíð,
mætti það sannarlega verða öðr-
um til hvatningar og eftirbreytni.
★
Það er alkunnugt, að siglfirð-
ingar hafa átt í töluverðum erfið-
leikum hin síðari ár, einkum i
sambandi við atvinnulífið þar á
staðnum. Þetta er mjög skiljan-
legt, þegar það er athugað, að
atvinnuvegur, eins og síldveiðarn-
ar, sem Siglufjörður hafði byggst
á, lagðist á fáum árum nærri al-
gjörlega í rúst og finna þurfti að
mestu nýjar leiðir í atvinnumál-
um staðarins.
Nú er hinsvegar bjartara yfir
öllu og íbúum aftur tekið að
fjölga, eftir útfall það, er varð þar
á timabili.
Það var vissulega mjög ánægju-
legt, að koma nú til Siglufjarðar
eftir nærri 9 ára fjarveru, og sjá
aftur Siglufjörð baðaðan i sól-
skini og veðurblíðu og heyra um
bjartsýni og framfarahug ibú-
anna.
Nokkur snjór var enn i fjalla-
hlíðunum og allt niður í garðana
við húsin, en þar á milli voru
grænir blettir, og blóm að gægjast
upp úr moldinni, og léttir lækir
skoppuðu niður hliðarnar.
Daginn áður en við hjónin fór-
um frá Siglufirði, stóðum við um
stund á kirkjutröppunum. Kirkju-
kiukkan sló sex og stef úr
„Kirkjuhvoll" lagi sr. Bjarna
Þorst. hljómaði yfir byggðina.
Sólin baðaði fjörðinn og tónarnir
báru þakklæti okkar yfir
byggðina, þakklæti fyrir ánægju-
lega hátíðisdaga og fyrir það að fá
að hitta aftur góða vini og minn-
ast ánægjulegs samstarfs, fyrir
rúmurn aldarfjórðungi eða á ár-
unum 1935—51.
Við hjónin sendum siglfirðing-
um bestu kveðjur og þakkir.
Óskar .1. Þorláksson.