Morgunblaðið - 15.09.1977, Qupperneq 12

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 1977
Yfirleitt er litið á Vesturlönd sem
samfélög, sem séu hlynnt breytingum,
samfélög, þar sem börnin hafi síðasta
orðið, en ekki feðurnir, gagnstætt því
sem er I mörgum austrænum samfélög-
um með eftirsókn þeirra í hið varanlega,
eilífa, og virðingu þeirra fyrir hinum
öldnu. Það er því ekki að undra, þött
þessi afstaða á Vesturlöndum sé byr i
segl þeirra stjórnmálaafla, sem hafa
breytingar að stefnumiði — vinstriafl-
anna. Hvort tillögur þeirra til breytinga
séu góðar eða slæmar, er svo annað mál.
H ægriöflin i heild sinni hafa aðeins að
bjóða varðveizlu á því, sem þegar er
fyrir hendi, og í stað samfélagslegra og
stjórnmálalegra breytinga hafa þau
fyrst og fremst i huga viðhald eða aukn-
ingu hagvaxtar. Sérfræðingar hafa í æ
ríkari mæli ýtt hinum stjórnmálalega
þerikjandi leiðtogum til hliðar — en það
er iskyggilegur vottur um skort á skiln-
ingi á gildi stjórnmála.
Vinstrisinnar, sem sjálf notkun
hugtakanna „hægri-vinstri“ sameinar á
vissan hátt, eru í rauninni alls ekki
sameinaðir. Vinstri-lýðræðissinnar eru
fyrr eða síðar neyddir tíl að skiljast við
vinstri-einræðissinna, en fyrir þeim hef-
ur hugmyndin um jöfnuð eða jafnréttis-
hugsjónin breytzt í hugmyndina um
samlögun sem eins konar uppbót fyrir
þann jöfnuð, sem aldrei verður náð í
reynd. En eigi að síður eru þessi skil á
miili vinstrisinna engan veginn glögg, og
þar er það einmitt, sem leikurinn um
Evrópukommúnismann fer fram.
Það leiðir af sjálfu sér, að eftirsóknin
eftir meira lýðræði og meira sjálfstæði
gagnvart einræðistefnu Sovétríkjanna
er bæði kjarni Evröpukommúnismans
annars vegar og herbragð og fyrirsláttur
hins vegar. En hvar eru mörkin milli
kjarnans og fyrirsláttarins?
Tveir mælikvarðar
Mér virðist sem til séu tveir mæli-
kvarðar til að greina einlægni Evrópu-
kommúnista.
í fyrsta lagi er það afstaða þeírra til
andstöðu innan eigin flokks. Ef engin
andstaða eða neínar frjálsar umræður
innan flokksins eru Ieyfðar, er sannar-
lega óliklegt, að flokkurinn muni, ef
hann kæmist til valda, leyfa eða þola
nokkra andstöðu utan raða sinna heldur.
A fyrra þingi franska kommúnista-
flokksins var Roger Garaudy, meðlimur
stjórnmálanefndarinnar, einróma rek-
inn úr fiokknum fyrir endurskoðunar-
stefnu. Á síðasta flokksþingi var stefnu-
skrá hans samþykkt alveg jafn einróma,
en án þess að nafn hans væri nefnt. Það
er þessi tegund af samstöðu og ein-
drægni — einróma afneitun og einróma
samþykkt stefnuskrár — sem er hin
ískyggilegasta.
t öðru lagi er það afstaða Evrópu-
kommúnistanna til andófs og andstöðu í
þeim löndum, þar sem kommúnista-
flokkar eru þegar við völd. Italski
kommúnistaflokkurinn talar, en þó mjög
varlega, um þörfina á því, að mannrétt-
inda sé betur gætt í Sovétrikjúnum. En
blað flokksins hefur ekki birt eitt ein-
asta bréf frá andófsmönnum í Sovétrikj-
unum i 10 ár, enda þótt bæði kommúnist-
ar og ekki-kommúnistar i Sovétríkjunum
hafi hvað eftir annað Ieitað til blaðsins
um birtingu á bréfum sínum. Þegar ég
sendi blaðinu ,,Unita“ bréf sem svar við
grein, sem þar hafði birzt um mig, svar-
aði aðalritstjóri blaðsins því, að þeir
birtu aðeins efni, sem túlkaði sjónarmið
ítalska kommúnistaflokksins.
Flokksbygging
Valdataka Evrópukommúnista í sér-
hverju rómönsku landi myndi hafa i för
með sér breytingar innan flokksins
sjálfs, og þær verða vafalaust ekki hag-
stæðar „Evrópukomfnúnistum". Hugs-
um okkúr byggingu flokksins eins og
þrihyrning, þar sem efst og neðst og að
megin hluta eru Evrópukommúnistar,
en Iítill minni tiluti sé stalínistar. Mið-
lagið — flokksvélin og skrifbáknið — er
að mestu samsett af stalínistum, sem líta
á allt lýóræði sem torfæru á vegi sínum.
En það er einmitt þetta fólk, sem verður
hið ráðandi afl.'ef flokkurinn nær völd-
um.
... . . Svo skrifa ég meira síðar um hugsanlegar afleiðingar af mannréttindabaráttu Carters
verð ég að hætta, það er barið að dyrum."
. — En nú
fyrir 1984?
gerast aftur nokkurs staðar. Fyrir Iöngu
sagði Marx, að það sem fyrst gerðist sem
harmleikur, endurtæki sig síóar sem
farsi. En jafnvel farsi getur verið nógu
óhugnanlegur.
Greinilegt er, að margt fólk í vestræn-
um löndum freistast að sama marki til
óskahugsunar í lofi sínu um Evrópu-
kommúnismann og það gerði fyrir 20
árum, er það fagnaði umbótastefnu
Krustjovs. En í stað hinnar væntanlegu
„mildi" í hinu sovézka kerfi er það, sem
hefur verið að gerast í Sovétríkjunum,
endurvakinn, dulbúinn stalínismi stig af
stigi.
Afstaða hægrisinna til Evrópu-
kommúnista sýnir, að þá skortir alger-
lega framsýni í stjónmálum. Ottinn við
þeirra „eigin“ kommúnista kemur þeim
til að reyna að þóknast Moskvu í von um,
að í stað tilslakana þeirra muni Moskva
halda að sér höndum. Þetta hefur- í
reyndinni gert franska kommúnista-
flökknum það kleift að láta líta svo út,
sem flokkurinn sé óháður Moskvu, og í
næstu kosningum mun það ef til vill
koma flokknum inn í rikisstjórn.
fyrsta, sem þeir gera, verður að samsama
alla fjölmiðla. Jafnvel nú þegar er fjöldi
fólks að ganga í lið með kommúnistum,
ekki af því að það hafi trú á
kommúnisma, heldur vegna þess að það
er sannfært um, að kommúnistar muni
sigra.
Sigur kommúnista'á ítaliu gæti orðið á
sama tíma og vandræðaástand skapaðist
i Júgóslaviu eftir daga Titós, og það
myndi auðvelda afskipti sovézkra her-
sveita af málefnum Júgóslava. Þá myndi
ekki aðeins Júgóslavía, heldur og
Albanía hverfa aftur inn í hinn sovézka
heimshluta, Grikkland myndi einangrast
og verða í sömu aðstöðu og Finnland nú,
Italí eins og Júgóslavía er nú og Spánn
eins og Ítalía er nú. Suður-armur
Atlantshafsbandalagsins myndi vera úr
leik eða öllu heldur Þýzkaland og Belgía
myndu verða suðurarmurinn.
En áður en slíkt gæti gerzt, yrðu
Sovétríkin að sjálfsögðu að sigrast á
þeim innanlandsvandamálum, sem eru
að byrja að draga máttinn úr þeim. En ef
til vill er þetta einmitt aðferóin, sem
mun leysa þann vanda.
við Kína var lengi ófær um að veita sér
þann munað að slíta sig laust frá Sovét-
ríkjunum.
Að sjálfsögðu er það ekki óhjákvæmi-
legt, að Evrópukommúnistar komist til
valda. Þeir gætu jafnvel haft jákvæð
áhrif I stjórnarandstöðu. Fyrirbærið
Evrópukommúnismi gæti átt fyrir hönd-
um alllanga þróunarsögu, og í þvf sam-
bandi finnst mér, að tvenns konar við-
ræður gætu skipt máli.
1 fyrsta lagi viðræður Evrópukommún-
ista við hina máttugu — við leiðtoga
Bandáríkjanna, sem gætu gefið þeim
ráðrúm til athafna, einhver tækifæri til
að slíta sig laua frá Sovétríkjunum án
þess að þurfa að óttast Bandaríkin. Og í
öðru lagi viðræður við hina máttvana —
andófsmennina frá Sovétríkjunum og
Austur-Evrópu, sem geta minnt Evrópu-
kommúnistana á, til hvers kommúnísmi
leiði, ef til hans er stofnað með ofbeldi.
Hafni Evrópukommúnistar slíkum við-
ræðum eða séu þeir fúsir til að taka þær
upp, er það i sjálfu sér góður mælikvarði
á það, hversu hlynntir lýðræði þeir séu.
Þó að andstaðan við Evrópu-
kommúnismann komi aðallega frá
hægrisinnum, tel ég, að hann verði
aðeins sigraður í raun og veru fyrir
tilstilli vinstrisinna. Ný hugmyndafræði,
sem tækist að skapa jafnvægi milli frels-
is og öryggis og hefði að grundvelli frið-
helgi mannréttinda myndi tákna enda-
lok hugmyndafræði kommúnismans. —svá
Höfundur þessarar greinar, Andrei Amalrik, er
sovézkur sagn fræðingur, sem var meðal andófs-
manna í heimalandi sínu, en býr nú í útlegð í Hollandi.
Hann skrifaði bókina: „Munu Sovétríkin lifa til 1984?”
og var fyrir vikið tvívegis sendur í fangabúðir 1 Síberíu.
Það væri ekki of langt gengið í þessari
samlíkingu, þó að jafnvel bolsévikar eft-
ir febrúar-byltinguna væru kallaðir
Evrópukommúnistar. Fram að komu
Lenins var Stalín í rauninni í sömu stöðu
og Berlinguer nú og stakk upp á nokkurs
konar „sögulegri málamiðlun": sam-
vinnu við hina borgaralegu bráðabirgða-
stjórn. Við vitum bara allt of vel, hvað úr
Stalin varð, þegar han'n var orðinn
persónugervingur flokksræðisins.
En hvað sem þvi liður, þá er ég
innilega sammála Evrópukommúnistum
um það, að í þeírra tilviki muni hlutirnir
„ekki gerast þannig". Vissulegá ekki,
það sem gerðist í Rússlandi, mun aldrei
Þeir sem þannig þóknast Moskvu, eru
mjög vanmáttugir gagnvart kommúnist-
um i sinu eigin landi. Hægrisinnar
treysta á ótta hins vegnjulega manns við
kommúnista — en það er ótækt að
byggja heila stefnu eingöngu á jafn
neikvæðri tilfinningu og ótta. Það er
augljóst til dæmis, að óttinn við öng-
þveiti og ringulreið muni senn reynast
sterkari á Italíu en hræsðlan við
kommúnista.
Segjum sem svo, að kommúnistar
kæmust til valda á Italíu. Við getum
hiklaust gert ráð fyrir því, að þeir muni
halda forstjórunum í störfum sínum og
fara varlega að einkaeignum, en hið
Þess sjónarmiðs verður vart, að sigur
Evrópukommúnista á Italiu og í Frakk-
landi myndi vera óæskilegur fyrir Sovét-
rfkin, þar sem hann myndi skapa nýja
gerð og miðstöð kommúnisma í
heiminum. Og ef þetta þar að auki væri
lýðræðislegur kommúnismi, yrði hann of
freistandi fyrir sovézku þjóðirnar, en ef
hann aftur á móti lyti einræði, myndi
sjálfstæði hans ógna Mosvku.
Eg get ekki fallizt á slíka röksemda-
færslu. Italskur kommúnisti, þótt frjáls-
ari væri en hinn sovézki, myndi við
nánari athugun hafa engu meiri áhrif á
sovézka borgara en Pólland hefur nú —
er það þó frjálslegra land en Sovétrikin.
Kommúnisti í Frakklandi einræðis
myndi ekki verða sjálfstæðari en jafn-
gildi hans er í Rúmeníu.
K ommúnistisk stjórnvöld í Frakklandi
og á Italíu myndu vera of hrædd um sig
sjálf bæði heima fyrir og í samskiptum
við hina vestrænu nágranna sína til að
halda uppi stefnu, sem væri óháð
Moskvu. Þvert á móti: Sovétríkin myndu
vera eina trygging þeirra fyrir því að
halda völdum, og það myndi neyða ráða-
menn kommúnista í þessum löndum til
að samþykkja hvaða skilmála Sovét-
rikjanna sem væri. Jafnvel risi á borð
Evrópu-
kommúnismi
ANDREI
AMALRIK: