Morgunblaðið - 09.02.1978, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1978

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itst jórna rf u II trú i
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Bjöm Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100.
Aðalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 90.00 kr. eintakið.
I
Endurreisn
efnahagsmála
Þegar gengið var fellt i upphafi Viðreisnar 4. ágúst 1961
komst Morgunblaðið m.a. svo að orði, að „eftir að samþykkt hafði verið
20% kauphækkun hjá útflutningsframleiðslunni, gat enginn mannlegur
máttur komið i veg fyrir nýja skráningu á gengi íslenzkrar krónu". Nú þegar
krónan hefur enn verið skráð á nýju gengi, er ástæða til að minna á þessi orð
Morgunblaðsins fyrir meir en hálfum öðrum áratug og taka undir þau,
jafnframt sem ástæða er til að benda á, að ef þessar ráðstafanir voru
nauðsynlegar vegna 20% kaupgjaldshækkunar hjá útflutningsframleiðslunni
þá, er enn nauðsynlegra nú að skrá krónuna á réttu gengi eftir þær miklu
kauphækkanir, sem orðið hafa frá þvi á sl. sumri, en þær nema milli
60—80%, eins og kunnugt er. Morgunblaðið hefur margítrekað, að slíkar
kaupgjaldshækkanir geti ekki staðizt og fært ýmis rök að þvi, sem hér verða
ekki endurtekin. En ný skráning islenzku krónunnar hefur legið i loftinu um
alllangan tima, og það er rétt, sem Geir Hallgrimsson forsætisráðherra, sagði
á Alþingi i gær, þegar lagt var fram frumvarp til laga um ráðstafanir vegna
ákvörðunar Seðlabanka íslands um breytingu á gengi íslenzkrar krónu um
13%, að ,gengisákvorðun sú, sem er tilefni þessa frumvarps, er einn liður i
fjölþættum ráðstöfunum, sem rikisstjórnin beitir sér nú fyrir til þess að
tryggja fulla atvinnu, hamla gegn verðbólgu og treysta stöðu þjóðarbúsins út
á við. Eftir þá iaunasamninga, sem gerðir voru á siðasta ári, varð fljótlega
Ijóst, að þróun efnahagsmála hér á landi hefði að ýmsu leyti tekið óheilla
vænlega stefnu. Verðbólgan, sem hafði farið smám saman minnkandi
undanfarin tvö ár, fór nú ört vaxandi á ný, og afleiðingarnar létu ekki á sér
standa í vaxandi rekstrarörðugleikum atvinnuveganna og auknum innflutn-
ingi. Ríkisstjórninni varð fljótlega Ijóst, eins og fram kom í stefnuræðu minni
hér á Alþingi i upphafi þings, að við þessi nýju vandamál yrði ekki ráðið nema
gripið yrði til víðtækra ráðstafana i efnahagsmálum, er drægju úr verðbólgu,
treystu stöðu atvinnuveganna og héldu útgjöldum þjóðarbúsins innan við
framleiðslugetu þess".
Forsætisráðherra sagði ennfremur:
...Ljóst hefur verið um nokkurt skeið, að gengi íslensku krónunnar var
orðið óraunhæft vegna sívaxandi misræmis framleiðslukostnaðar og verðlags
hér á landi og i helstu viðskiptalöndum okkar. Gengissig hefur ekki nægt til
að jafna þessi met.Hin mikla hækkun á kostnaði innanlands umfram
hækkun framleiðslutekna að undanförnu hefur valdið bví, að afkoma
útflutningsatvinnuveganna hefur farið hriðversnandi, og eru að óbreyttri
gengisskráningu engin tök á að standa undir þeim viðmiðunarverðum, sem
Verðjöfnunarsjóður fiskiðnaðarins hefur nýlega ákveðið. í útflutningsiðnaði
er við mikla rekstrarerfiðleika að etja, og raunar einnig i þeim iðngreinum,
sem selja framleiðslu sina á innlendum markaði í samkeppni við innflutning.
Hækkun innlends kostnaðar veldur meiri erfiðleikum, þegar búið er við
óraunhæft gengi og þar með hlutfallslega lágt verð á innflutningi. Stóraukinn
kaupmáttur og eftirspurn innanlands að undanförnu hefur valdið óhóflegri
eftirspurn eftir innfluttum vörum. Ef ekkert væri að gert, blasti þvi við
vaxandi halli i vöruskiptunum við útlönd. Við þessum horfum er snúist með
gengislækkun. Við þennan vanda bætist svo að gengi Bandarikjadollars
hefur lækkað töluvert gagnvart öðrum gjaldmiðli síðasta misserið, en
verulegur hluti gjaldeyristekna íslendinga er í dollurum
Þótt gengisbreytingin hafi ráðist af þessum sjónarmiðum, hefur hún verið
höfð eins litil og fært er talið, til þess að verðáhrif hennar yrðu sem minnst.
Hefur í þessum efnum einnig verið tekið mið af þeim ráðstöfunum til þess að
hemja vixlhækkanir launa og verðlags, sem ríkisstjórnin hefur ákveðið að
leggja fyrir Alþingi og kynntar verða á föstudag. En án slikra ráðstafana er
gengisbreytingin ein sér skammgóður vermir. ..."
Þá er einnig ástæða til að benda á, að Ólafur Jóhannesson, viðskiptaráð
herra, gat þess í samtali við Morgunblaðið s.l. þriðjudag, að gengisfellingin
sjálf hefði mátt heita raunveruleiki eins og hann komst að orði, og krónan i
raun og veru verið felld „með ákvörðun Verðlagsráðs sjávarútvegsins og
stjórnar Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðarins og er gengisfellingin þvi sem næst
bein afleiðing þessara ákvarðana og auðvitað vegna þess, að endar ná ekki
saman i fiskvinnslunni, fyrst og fremst".
Matthias Bjarnason, sjávarútvegsráðherra, benti á, einnig i samtali við
Morgunblaðið þennan sama dag, að efnahagsráðstafanirnar nú „væru ekki
gerðar fyrir sjávarútveginn, heldur til þess að halda gangandi atvinnutækjum
sem skapa útflutningsverðmæti og eru undirstaða þess, að þetta þjóðfélag
geti þrifizt. Útflutningsgreinum bæði i iðnaði og landbúnaði er ekki siður þörf
á að fá fleiri íslenzkar krónur fyrir afurðir sinar en sjávarútveginum", sagði
sjávarútvegsráðherra
Það var einnig rétt hjá sjávarútvegsráðherra, þegar hann i fyrrnefndu
samtali við Morgunblaðið sagði, að „þær efnahagsráðstafanir, sem nú verða
gerðar á næstunni, eiga sér alllangan aðdraganda. Ekkert þjóðfélag þolir jafn
miklar kaup- og verðlagshækkanir á einu og sama árinu og hér hafa orðið á
íslandi — og verðhækkanir innanlands verða að vera i samræmi við
aukningu á verðmæti og magni útflutningsins. En það hefur sýnt sig, að við
höfum i verð- og kaupgjaldshækkunum innanlands farið langt fram úr þvi,
sem útflutningsverðmæti okkar hafa aukizt. Þess vegna hafa þessir efna
hagserfiðleikar skapazt .
Það fer ekki milli mála, að gengisfelling er í senn óvinsælt neyðarúrræði
eða eigum við heldur að segja nauðvörn. En hún er ekki islenzkt fyrirbrigði
eingöngu, þvi að margar þjóðir hafa orðið að lækka gengi sitt á undanförnum
árum i baráttunni við efnahagsörðugleika ýmiss konar.
Fyrst var gengi islenzku krónunnar lækkað samkvæmt logum frá Alþingi
1939, en á fyrstu árum Viðreisnarstjórnarinnar var logum þessum breytt og
siðan hefur Seðlabankinn ákvarðað gengisskráningu, að fengnu samþykki
ríkisstjórnar. Það er siður en svo einsdæmi, að rikisstjórnir hér á landi hafi
gripið til þessarar nauðvarnar til að lækna meinsemdir í efnahagslifi
þjóðarinnar. Viðreisnarstjórnin lækkaði gengi krónunnar í ágúst 1961 um
1 3,2% og þegar erfiðleikarnir voru hvað mestir i efnahagsmálum 1967—'69
og samdráttur varð í útflutningi, sem leiddi til atvinnuleysis, var vandanum
mætt með gengislækkun, 26,4% 1967 og 35,2% 1968. Upp úr þvi fór
þjóðarskútan að rétta við aftur, eins og menn muna. En síðan þurfti Vinstri
stjórnin einnig að lækka gengið verulega bæði 1972 og 1974, en flestar
ríkisstjórnir hér á landi hafa orðið að gripa til þessa neyðarúrræðis. Vinstri
stjórnin tók síðan upp nýtt fyrirkomulag, svonefnt gengissig, sem nú hefur
verið afnumið vegna verðbólguáhrifa.
Ástæðurnar fyrir gengisfellingu nú eru kaupgjaldshækkanir á síðustu
mánuðum, sem fá ekki staðizt, eins og allir eru farnir að gera sér greán fyrir,
því að þær hafa leitt til þess. að við höfum lifað um efni fram. Og einhvern
tíma hlaut að koma að skuldadögum, eins og oft hefur verið minnt á. En
gengislækkun verður ekki eina úrræðið til að leysa efnahagsvandann, heldur
er það alþjóð kunnugt, að innan tiðar verða ýmsar aðrar ráðstafanir gerðar i
þvi skyni, svo að við getum haldið i horfinu og kaupmáttur launa haldizt
áfram og unnt verði að koma i veg fyrir miklar kjaraskerðingar siðar meir.
Geir Hallgrimsson, forsætisráðherra:
Hér fer á eftir ræða Geirs Hall-
grfmssonar, forsætisráðherra,
sem hann flutti á Alþingi f gær
um breytingu á gengi fslenzkrar
krónu:
í dag hefur ríkisstjórnin fallizt
á tillögu Seðlabankans, að meðal-
gengi íslenzku krónunnar gagn-
vart erlendum gjaldmiðli verði
lækkað um 13% frá því gengi,
sem gilti 3. febrúar si. Þetta jafn-
gildir 14,9% meðalhækkun
erlends gjaldeyris. Gengisskrán-
ing, sem felld var niður frá mánu-
dagsmorgni 6. þ.m., mun þó ekki
verða tekin upp að nýju, fyrr en
að lokinni afgreiðslu þess frum-
varps, sem hér er á dagskrá.
Frumvarp þetta er flutt vegna
þessarar ákvörðunar. Það hefur
að geyma ákvæði um tollmeðferð
innflutnings og myndun gengis-
munarsjóðs af' útflutningsvöru-
birgðum og ógreiddum útflutn-
ingi sjávarafurða og ráðstöfun
fjár úr sjóðnum. Akvæði frum-
varpsins eru svipuð þeim, sem
áður hafa verið sett í lög vegna
breytinga á gengi krónunnar.
Gengisákvörðun sú, sem er til-
efni þessa frumvarps, er einn lið-
ur í fjölþættum ráðstöfunum, sem
ríkisstjórnin beitir sér nú fyrir til
þess að tryggja fulla atvinnu,
hamla gegn verðbólgu og treysta
stöðu þjóðarbúsins út á við. Eftir
þá launasamninga, sem gerðir
voru á síðasta ári, varð fljótlega
ljóst, að þróun efnahagsmála hér
á landi hefði að ýmsu leyti tekið
óheillavænlega stefnu. Verðbólg-
an, sem hafði farið smám saman
minnkandi undanfarin tvö ár, fór
nú ört vaxandi á ný, og afleiðing-
arnar létu ekki á sér standa í
vakandi rekstrarörðugleikum at-
vinnuveganna og auknum inn-
flutningi. Rikisstjórninni varð
fljótlega ljóst, eins og fram kom i
stefnuræðu minni hér á Alþingi í
upphafi þings, að við þessi nýju
vandamál yrði ekki ráðið nema
gripið yrði til víðtækra ráðstafana
í efnahagsmálum, ér drægju úr
verðbólgu, treystu stöðu atvinnu-
veganna og héldu útgjöldum
þjóðarbúsins innan við fram-
leiðslugetu þess. Til þess að
stuðla að þessu var við afgreiðslu
fjárlaga og lánsfjáráætlunar
stefnt að því að halda rekstrarút-
gjöldum ríkissjóðs í skefjum og
draga úr opinberri fjárfestingm
og var það markmið m.a. sett fyrir
árið 1978 að stöðva frekari aukn-
ingu erlendra skulda. Að því er
varðar aðra þætti efnahagsmála
hefur á vegum ríkisstjórnarinnar
farið fram víðtæk athugun á þeim
leiðum, sem um væri að velja í
stjórn efnahagsmála, ef ná ætti
þeim markmiðum, sem ég hef
þegar lýst. Hafa athuganir í þess-
um efnum m.a. farið fram á vett-
vangi Verðbólgunefndar, sem nú
hefur lokið störfum. Hefur ríkis-
stjórnin markað stefnu sína í
þessum málum á grundvelli þess-
ara athuganá allra.
A föstudaginn kemur verður
tekið til umræðu á þingi frum-
varp til laga um efnahagsráðstaf-
anir í framhaldi af gengisbreyt-
ingunni, og mun ég þar gera nán-
ari grein fyrir almennum viðhorf-
um í efnahagsmálum og heildar-
stefnu ríkisstjórnarinnar til
lausnar þeim margvíslega vanda,
sem nú er við að etja. Hins vegar
hefur það verið samdóma álit
allra, sem best til þekkja, að ekki
væri nú annars úrkosta en að
breyta genginu nokkuð til lækk-
unar, hvaða leiðir sem ella ýrðu
valdar í efnahagsmálum.
Ljóst hefur verið um nokkurt
skeið, að gengi íslensku krónunn-
ar var orðið óraunhæft vegna
sívaxandi misræmis framleiðslu-
kostnaðar og verðlags hér á landi
og í helstu viðskiptalöndum okk-
ar. Gengissig hefur ekki nægt til
að jafrta þessi met.
Miklir rekstrar-
erfiðleikar
Hin mikla hækkun á kostnaði
innanlands umfram hækkun
framleiðslutekna að undanförnu
hefur valdið því, að afkoma út-
flutningsatvinnuveganna hefur
farið hríðversnandi, og eru að
óbreyttri gengisskráningu engin
tök á að standa undir þeim við-
miðunarverðum, sem Verðjöfnun-
arsjóður fiskiðnaðarins hefur ný-
lega ákveðið. I útflutningsiðnaði
er við mjkla rekstrarerfiðleika að
etja, og raunar einnig i þeim iðn-
greinum, sem selja framleiðslu
sína á innlendum markaði i sam-
keppni við innflutning. Hækkun
innlends kostnaðar veldur meiri
erfiðleikum, þegar búið er við
óraunhæft gengi og þar með hlut-
fallslega lágt verð á innflutningi.
Stóraukinn kaupmáttur og eftir-
spurn innanlands að undanförnu
hefur valdið óhófiegri eftirspurn
eftir innfluttum vörum. Ef ekkert
væri að gert, blasti því við vax-
andi halli í vöruskiptunum við
útlönd. Við þessum horfum er
snúist með gengislækkun. Við
þennan vanda bætist svo að gengi
Bandaríkjadollars hefur lækkað
töluvert gagnvart öðrum gjald-
miðli síðasta misserið, en veruleg-
ur hluti gjaldeyristekna íslend-
inga er í dollurum.
Þótt gengisbreytingin hafi ráð-
ist af þessum sjónarmiðum, hefur
hún verið höfð eins lítil og fært er
talið, til þess að verðáhrif hennar
yrðu sem minnst. Hefur í þessum
efnum einnig verið tekið mið af
þeim ráðstöfunum til þess að
hemja víxlhækkanir launa og
verðlags, sem rfkisstjórnin hefur
ákveðið að leggja fyrir Alþingi og
kynntar verða á föstudag. En án
Liður í
þættumi
— til að tryggja full
bólgu og treysta s
Ráðunautar og rannsóknamenn:
Ræða markaðsmál landbún-
aðar og stöðu aukabúgreina
ÞESSA viku stendur yfir í
Reykjavík árlegur ráðunauta-
fundur Búnaðarfélags tsiands og
Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins. Fundinn sækja ráðunaut-
ar búnaðarsambandanna úti um
land, starfsmenn Búnaðarfélags
íslands og starfsmenn Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins.
Að þessu sinni eru markaðsmál
landbúnaðarins og hugsanlegar
leiðir til að lækka framleiðslu-
kostnað og milliliðakostnað sér-
DANSKI rithöfundurinn Elsa
Gress flytur fyrirlestra f boði
Norræna hússins, hinn fyrri
sunnudag 12. febr. kl. 16 og hinn
sfðari miðvikudag 15. febr. kl.
20:30.
Fyrri fyrirlesturinn ber heitið
„Kan vi bruge kunstnerne?“ og
hinn síðari „Indirekte og direkte
brug af virkiligheden í kunsten".
Elsa Gress lauk magistersprófi í
staklega til umræðu auk þýðing-
araukabúgreina fyrir landbúnað-
inn og hvort þær geti með ein-
hverjum hætti leyst þann vanda,
sem nú blasir við hjá bændum.
Ráðunautafundurinn hófst sl.
mánudag með erindi Guðmundar
Sigþórssonar deildarstjóra um
stöðu landbúnaðarins, Sveinn
Tryggvason framkvæmdastjóri og
Jón R. Björnsson starfsmaður
Framleiðsluráðs landbúnaðarins
fjölluðu um markaðsmál land-
bókmenntum frá Hafnarháskóla
1944 og ferðaðist síðan um
Evrópu og Ameríku. Settist hún
síðan að í Glumsö ásamt manni
sínum Clifford Wright, banda-
rískum listmálara. og byggðu þau
þar upp menningarstöð.
Elsa Gress hefur skrifað skáld-
sögur, leikrit fyrir útvarp og sjón-
varp, leikhúsverk og sent frá sér
ritgerðasöfn.
búnaðarins og Gísli Karlsson
kennari á Hvanneyri ræddi um
búnaðarstefnur. Þá fjölluðu þeir
Gunnar Guðbjartsson formaður
Stéttarsambands bænda og Hall-
dór Pálsson búnaðarmálastjóri
um ný viðhorf í landbúnaði eink-
um með tilliti til aðsteðjandi
vanda í markaðsmálunum. Björn
Sigurbjörnsson forstöðumaður
RALA ræddi um samspil land-
búnaðarstefnu og rannsókna. Ket-
ill Hannesson búnaðarhagfræð-
ingur ræddi hugsanlegar leiðir til
að lækka framleiðslukostnað og
Pétur Sigurðsson starfsmaður
Framleiðsluráðs landbúnaóarins
ræddi hugsanlegar leiðir til að
lækka milliliðakostnað.
1 gær og í fyrradag var fjallað
um aukabúgreinar og voru teknar
til sérstakrar umfjöllunar greinar
eins og kartöflurækt, útiræktun
matjurta, ylrækt, hrossarækt og
hrossabúskapur, minkarækt, ali-
fugla- og svínarækt, ræktun á
dropóttu fé og hlunnindi. í dag
verður einkum fjallað um mál,
sem lúta að jarðrækt, og á morg-
un, síðasta dag fundarins, er fóðr-
un og beitartilraunir á dagskrá.
Fyrirlestur um list-
ir í Norræna húsinu