Morgunblaðið - 17.02.1978, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. FEBRUAR 1978
Neitaði greiðslu um-
samins vísitöluálags
Með kaupsamningi dagsettum
4. apríl 1973 keypti G húseign í
Garðahreppi af byggingarfyrir-
tækinu I h/f. 1 kaupsamningnum
var kaupverðið tilgrein kr.
2.660.000 og miðað við byggingar-
vísitöluna 689 stig, en samkvæmt
ákvæðum í samningnum var sölu-
verð hússins háð byggingarvísi-
tölu frá Hagstofu Islands. 1 kaup-
samningnum var þess getið að
yrði hækkun eða lækkun á vísi-
tölunni miðað við 689 stig á
meðan að greiðslur færu fram
vegna kaupa á húsinu skyldi verð
þess breytast í sama hlutfalli
prósentvís og byggingarvísitalan
segði til á hverjum tíma. Verðið
skyldi þó breytast eftir þvi
hvenær greiðslurnar hefðu verið
greiddar og vísitalan reiknast til
greiðsludags.
Samkvæmt kaupsamningnum
skyldi kaupandi fá húsið
frágengið eins og tilskilið var í
síðasta lagi 1. október 1974.
Kaupandi neitaði
greiðslu á
vísitöluálaginu.
Hinn 4. janúar 1974 sendi
seljandi húseignarinnar kaup-
anda bréf, þar sem hann krafði
kaupanda um greiðslu á vísitölu-
álagi fyrir tímabilið 1. nóvember
1972 til 1. nóvember 1973, þar
sem álagið var útreiknað að fjár-
hæð kr. 517.924,- og var nánari
grein gerð fyrir þeirri upphæð í
bréfinu. Var kaupanda gefinn
kostur á að samþykkja víxla til
greiðslu á fjárhæð þessari, svo
sem kaupsamningurinn gerði ráð
fyrir og sendir víxlar til samþykk-
is. Ekki sinnti kaupandi þessum
tilmælum seljanda um greiðslu.
Hinn 17. apríl 1974 var kaupandi
enn krafinn um þessa greiðslu í
bréfi en því svaraði hann á þá
leið, að hann hefði margsinnis
neitað seljanda um greiðsiu á vísi-
töluálagi sökum þess að það væri
ólögmætt með vísun tii laga nr.
71/1966 um verðtryggingu fjár-
skuldbindinga.
Tíðkast um
áraraðir að semja
á þcnnan hátt um
vísitöluálag.
Seljandi húseginarinnar I h/f
höfðaði mál á hendur kaupanda
fyrir bæjar7ingi Reykjavikur í
nóvember 1974 og gerði þær
endanlegar dómkröfur að
kaupanda yrðí dæmt að greiða
honum kr. 517.924,- auk 1 'A%
dráttarvaxta fyrir hvern byrjaðan
mánuð frá 10. febrúar 1974 til 15.
júni 1974 og 2% dráttarvaxta
fyrir hvern byrjaðan mánuð frá
þeim degi til greiðsludags og
greiðslu málskostnaðar. Til vara
annarrar og lægri fjárhæðar og að
vextir yrðu dæmdir eins og um
getur hér að framan af dæmdri
fjárhæð.
Kaupandinn krafðist sýknu af
kröfum seljanda og málskostnað-
ar.
Til suðnings kröfum sinum
fyrir dómi benti seljandi m.a. á
það að söluverð hússins sem kaup-
andi hefði keypt væri miðað við
það hvað kosta myndi að reisa
slikt hús miðað við verðlag á
samningstímanum. 1 janúar 1974,
þegar seljandi fór fram á greiðslu
samkvæmt samningi þeirra hafi
‘sambærileg hús og hús það sem
kaupandi keypti, verið seld á kr.
3.800.ooo,- eða 1.140.000.- hærra
verði en upphaflega samnings-
verðið var og kr. 622.076,- hærra
verði en krafa hans hljóðaði upp
á. Þrátt fyrir ákvæði laga nr.
71/1966 um verðtryggingu fjár-
skuldbindinga hefði samnings-
aðilum verið heimilt að semja um
vísitöluálag svo sem þeir hefðu
gert. Hélt seljandi því fram að lög
71/1966 ættu ekki við um
samning þeirra, þau ættu aðeins
við um skuldbindingar til endur-
greiðslu peningaláns með vöxt-
um. Um verksamning væri fyrst
og fremst að ræða. Það hefði
tiðkast um áraráðir hér á landi að
verkkaupi og verksali semdu um
vísitöluálag sín á milli. Hér væri
samið um einstakt verk sem
greiða bæri fyrir það sem það
kostaði.
1 málinu hélt kaupandinn því
m.a. fram að seljanda húseignar-
innar hefði verið óheimilt að inn-
heimta fjárhæðina kr. 517.924,-
sem vísjtöluálag þar sem það
bryti í bága við iögin um verð-
tryggingu fjárskuldbindinga en
Seðlabankinn hefði ekki veitt
seljanda leyfi til þessa. Hann mót-
mælti því að um verksamning
væri að ræða þeirra á milli, þar
sem í samningnum sjálfum sem
um var deilt segði að um kaup-
samning væri að ræða. Hann
hefði greitt kaupverðið að mestu
og sagði ennfremur að i útreikn-
ingi seljanda á visitöluálaginu
hafi komið fram hækkanir, sem
bæði hefðu átt sér stað fyrir og
eftir undirritun samningsins.
Undirréttur
sýknaði kaupanda —
Vísitöluákvæðið
í samningnum ógilt
1 niðurstöðum undirréttar sagði
að samningur aðilanna væri sam-
kvæmt efni sínu kaupsamningur.
Kaupandi hefði keypt hús af
seljana á ákveðnu byggingarstigi
fyrir ákveðið endurgjald og því
yrði að fallast á það með kaup-
anda að skuldbinding hans væri
fjárskuldbinding í skilningi laga
nr. 71/1966. Samkvæmt upp-
lýsingum frá seljanda hefði hann
ekki leitað heimildar Seðlabanka
Islands (sbr. 3. gr. laganna) til að
vísitölubinda söluverð íbúðar
þeirrar sem hann seldi kaupanda,
en sérstök lagaheimild, sem
heimili slíkt, væri ekki fyrir
hendi. Akvæði kaupsamningsins
varðandi visitölubindingu kaup-
cerðsins þótti þannig brjóta gegn
fortakslausu ákvæði 1. gr. 1. mgr.
Dómur Hæstarétt-
ar 12. janúar
1978 : Húsakaup
Þór Magnússon þjóðminjavörður:
Hrafnseyrarkirkju beðið griða
I Morgunblaðinu 8. febrúar er
skýrt frá svari Geirs Hallgríms-
sonar forsætisráðherra við fyrir-
spurn Þorvalds Garðars Krist-
jánssonar á Alþingi nýlega, að i
ráði sé að reisa á Hrafnseyri
kapellu, sem jafnframt megi nýta
til fundahalda, auk þess sem
koma eigi þar upp minjasafni
Jóns Sigurðssonar. Framkvæmd-
um þessum skuli lokið árið 1979, á
100 ára ártíð Jóns Sigurðssonar,
en hvort tveggja, kapellan og
safnið, á að vera í minningu Jóns.
Um safnið er ekki nema gotk-að
segja. Sjálfsagt er að á Hrafnseyri
verði komið upp sögulegri sýn-
ingu sem skýri meginatriði úr ævi
og starfi Jóns Sigurðssonar. Slík
sýning er nú í húsi Jóns Sigurðs-
sonar í Kaupmannahöfn, mjög
ýtarlega og stórfróðleg öllum
þeim, sem vilja kynnast störfum
Jóns í þágu þjóðar sinnar. Slíka
yfirlitssýningu vantar hériendis
og þótt f Þjóðminjasafni sé stofa
með munum úr eigu Jóns er þar
einkum um að ræða að sýna hús-
búnað hans og persónulega muni
en ævi hans og lifsverki engin
skil gerð.
Frásögn af minningarkapellu á
Hrafnseyri þykir mér hins vegar
ótíðindi, þótt hún komi ekki á
óvart. Ég er hræddur um, að
framkvæmd þeirrar hugmyndar
þýði það að Hrafnseyrarkirkja
verði látin hverfa.
Á Hrafnseyri stendur gömul
timburkirkja, vígð 1886. Hún er
elzta hús staðarins, og eina húsið
þar frá 19. öld, öld Jóns Sigurðs-
sonar. I tíð Jóns stóð þar torf-
kirkja, en sr. Þorsteinn Bene-
diktsson Iét reisa þessa kirkju,
sem hefur verið vandað hús og
gott á sinni tíð. Ibúðarhúsið á
staðnum er nýlegt steinhús en að
vísu var það aldrei reist í þeirri
mynd sem áformað var í upphafi.
Það átti að verða stærra, hugsað
bæði sem prestsbústaður og skóla-
hús, en skólahald varð stutt í því
og prestur hefur ekki setið stað-
inn nokkuð lengi. Sóknin er orðin
mannfá, flestir bæir komnir í eyði
í norðanverðum Arnarfirði en
stutt að fara til Þingeyrar þar sem
skólinn er enda Hrafnseyri nú
þjónað frá Þingeyri.
Hrafnseyrarkirkja hefur hlotið
sömu örlög og margar aðrar kirkj-
ur frá þeim tíma. Viðhald hefur
verið næsta lítið og lætur hún nú
víða á sjá, grunnur bilaður og fúi
sumsstaðar greinilegur í undir-
stöðum og grind. Kirkjan er þó að
mestu óbreytt frá því er hún var
smíðuð, aðalbreytingin er stór-
eflis skorsteinn, sem steyptur
hefur verið og stendur mitt upp
úr kirkjunni norðanverðri og
gnæfir upp yfir mæninn með tví-
skiptu reykröri, húsinu til mikilla
lýta.
Eg verð að lýsa þeirri skoðun
minni, að það sé fullkomið fá-
ræðisverk að rífa Hrafnseyrar-
kirkju þótt f stað komi kapella,
byggð eins og hali út úr húsinu á
staðnum, því að það er ætlunin en
ekki að kapellan standi sem sjálf-
stætt hús. Kirkjan á staðnum
gefur honum reisn, staðarsvip,
þar sem hún stendur í kirkjugarð-
inu að hætti íslenzkra sveita-
kirkna. Fari hún verður staður-
inn allur harla kollóttur, sviplítill
og verður vart talinn til kirkju-
staða lengur.
Má hér vitna til þess sem segir í
áliti lýðveldishátíðarnefndar
1944: „Hrafnseyri er kirkjustaður
og prestssetur. En prestakallið er
fámennt og bændur þar yfirleitt
lítt efnum búnir. Prestur er ný-
fluttur þaðan, og vafasamt
hvernig gengur að fá nýjan prest,
nema nokkuð sé að gert um að
hlynna að staðnum og stækka
verkahring prestsins. En það er
eitt skilyrði fyrir því, að virðing
staðarins haldis.t að þar verði
áfram prestssetur." Nú er þar
ekki lengur prestssetur, hvað um
virðinguna þegar kirkjan er einn-
ig farin?
Það er að sönnu ánægjulegt, að
Hrafnseyrarnefnd skuii vera það
fjáð, nú á niðurskurðartímum
þegar fjárveitingar til varðveizlu
þjóðminja eru rækilega skornar
niður, að hún skuli hafa næga
peninga milli handa til nýrrar
kepellusmíði á Hrafnseyri, sem
réttlæta á niðrrif gömlu kirkjunn-
ar. Vera má, að þörfin á sam-
komustað á Hrafnseyri sé einnig
brýn, því að hugmyndin mun
vera, að kórinn verði þiljaður af
þegar halda skal fundi í kapell-
unni. En þeim sem kemur að
Hrafnseyri nú mun flestum þykja
húsakynni þar allrumgóð,
stofurnar sem ætlaðar voru til
skólahalds standa að mestu auðar,
enda býr aðeins ein fámenn fjöl-
skylda á staðnam og þó aðeins yfir
sumarið, þótt myndarlegur bú-
skapur sé þar rekinn, en bóndinn
býr á Þingeyri á vetrum. Virðist
því svo sem húsakynni séu nægj-
anleg bæði fyrir safnið og þá
fundi, sem þar kunna að verða
haldnir. Er þó ekki að sjá, að
Hrafnseyri sé sérlega hentugur
fundarstaður i fámennri sveit
með þéttbýli ailnærri. Þó ber þess
að geta, að flugbraut er við túnið
og má því auðvitað efna til hóp-
ferða þangað í flugvé! til að geta
þingað á sögufrægum stað.
Ég er hræddur um, að hér búi í
reyndinni annað að baki. Fyrir
nokkrum árum var stofnaður
sjóður til að reisa kapellu á
Hrafnseyri til minningar um Jón
Sigurðsson. Þar með munu menn
telja sig skuldbundna til að reisa
kapellu og rífa gömlu kirkjuna.
Kirkjan er safnaðarkirkja, skv.
upplýsingum Bískipsskrifstofu,
en væntanlega hefur verið leitað
samþykkis safnaðarins til þessara
ráðagerða.
Framhald á bls. 30.