Morgunblaðið - 22.08.1978, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. ÁGÚST 1978
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. ÁGÚST 1978
27
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjðrn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Kreml
og Kekkonen
Tíminn sneri sér um helgina til nokkurra aðila og spurði þá í tilefni
af því, að 10 ár eru liðin frá innrásinni i Tékkóslóvakíu hvað þeir
segðu um áhrifin af innrásinni bæði hér á landi og annars staðar. Á
það hefur verið bent, m.a. hér í Mórgunblaðinu, að lærdómurinn sem
draga má af innrás Sovétríkjanna í Tékkóslóvakíu og íhlutun þeirra um
málefni annarra ríkja, ekki sízt svokallaðra sósíalískra ríkja, er sá,
að okkur er lífsnauðsynlegt að tryggja lýðræði okkar og frelsi í
framtíðinni með samstarfi við lýðræðisþjóðirnar, eins og bent er á í
ritstjórnargrein í Tímanum sl. sunnudag, svo og hér í Morgunblaðinu,
þar sem lögð var áherzla á það, að 21. ágúst ætti „að minna okkur á
eitt öðru fremur: að treysta öryggi lands og þjóðar í samstarfi við
vestræn lýðræðisríki, slá skjaldborg um frelsi okkar og framtíð".
I einu svarinu í Tímanum á sunnudag er m.a. bent á, að það sé „ekki
sízt íhugunarefni fyrir okkur, sem búum í lýðræðisríki að átta okkur
á því, að Rússar telja sig hafa heimild til innrásar í þau ríki, þar sem
marxistar hafa stjórnarforystu, ef þeim býður svo við að horfa.
Marxistísk stjórnarforysta á íslandi gæti því gefið Kremlverjum ástæðu
til freklegri afskipta í innanríkismálum Islands en verið hefur. Menn
skyldu gera sér grein fyrir þessari hættu — og hafa hana ekki í
flimtingum“.
Einn þeirra sem Tíminn spyr er Eiður Guðnason alþingismaður, og
það er athyglisvert, að hann kemur einnig inn á þetta atriði og telur
ástæðu til að undirstrika það rækilega, tilfærir meðal annars þann kafla
í ræðu Brezhnevs á fimmta þingi pólska kommúnistaflokksins, 12. nóv.
1968, þar sem einmitt er fjallað um þennan íhlutunarrétt Sovétríkjanna
um málefni sósíaliskra ríkja, en þá sagði núverandi forseti
Sovétríkjanna: „Þegar innri og ytri öfl fjandsamlegs sósíalisma reyna
að snúa þróuninni upp í það í einhverju sósíalísku ríki að endurreisa
kapítalíska stjórnarhætti og þegar sósíalismanum í því ríki og hinu
sósíalíska samfélagi er ógnað, þá er það ekki aðeins vandamál þess ríkis,
sem þar á í hlut heldur sameiginlegt vandamál og áhyggjuefni öllum
sósíjlískum ríkjum. Auðvitað er aðgerð eins og hernaðaraðstoð við
bræðraþjóð til að bægja ógnunum frá sósíalismanum óvenjuleg aðgerð
vegna brýnnar nauðsynjar (leturbr. Mbl.).“
Eiður Guðnason segir einnig, að innrásin í Tékkóslóvakíu hafi sýnt
mönnum grímulausa stefnu Sovétríkjanna „og menn skildu betur eftir
en áður eðli hins alþjóðlega kommúnisma ...“
Margrét R. Bjarnason, formaður Islandsdeildar Amnesty Internation-
al, fjallar einnig óbeint um fyrrnefnda hættu, þegar hún segir:
„Sovétmenn hafa þegar oftar en einu sinni sýnt á sér klærnar — enda
veltá menn því fyrir sér mjög alvarlega, hvað gerist þegar menn eins
og Tító og Kekkonen falla frá, því ekki er víst, að arftakar þeirra verði
þeim jafnokar í hinni pólitísku jafnvægislist." Og hún lýsir afleiðingum
af kommúnisma m.a. með eftirfarandi orðum: „En að fá ekki að vinna
fyrir sér með þeim hætti sem maður kýs, að fá ekki frið í einkalífi sínu
fyrir símahlerunum og njósnum, eiga yfir höfði sér húsleit lögreglu
hvenær sem er, að geta ekki sinnt ritstörfum, hitt félaga sína eðlilega
og eiga von á fangelsunum fyrir að halda skoðunum sínum fram, mér
óar við slíkum þjóðfélögum, hvar sem er, og þessi hafa orðið áhrif
innrásarinnar í Tékkóslóvakíu."
Morgunblaðið hefur bent á það áður, að þrátt fyrir þrýsting frá
Sovétríkjunum og viðkvæma legu Finnlands á landamærum Sovétríkj-
anna, hefur Kekkonen aldrei dottið í hug að fela forystumanni finnskra
kommúnista stjórnarmyndun, né hefur það verið gert í landi eins og
Ítalíu, þar sem kommúnistaflokkurinn er miklu sterkari en
Alþýðubandalagið hér, og hefur að sumu leyti afneitað heimsvaldastefnu
Sovétríkjanna á einarðari hátt en Alþýðubandalagið, né hefur nokkrum
forseta Frakklands dottið í hug að kalla leiðtoga kommúnistaflokks
Frakklands til að hafa forystu um stjórnarmyndun þar í landi. Indriði
G. Þorsteinsson rithöfundur segir í athyglisverðri grein í Vísi sl.
föstudag m.a.: „Takist Lúðvík Jósefssyni stjórnarmyndun verður
einungis að leita fordæma austur fyrir járntjald. Þar hefur það aldrei
gerzt, eftir að vissum öflum hefur verið stýrt til forræðis um stjórnir
landa eftir löglegum og lýðræðislegum leiðum, að þurft hafi að
endurtaka leikinn, eins og er þó siður í lýðræðislöndum. Forystumönnum
annarra flokka hefur verið haldið við með blekkingum, unz þeir annað
tveggja settust í helgan stein eða hurfu út um glugga ...“ Hann kallar
Alþýðubandalagið „barnabarn Kommúnistaflokksins gamla“ — og
ennfremur, það sem er athyglisverðast af ummælum Indriða G.
Þorsteinssonar: „Aftur á móti hafa önnur lýðræðisþjóðfélög beitt öllum
ráðum til að hindra þátttöku stjórnmálaafla á borð við Alþýðubandalag-
ið í ríkisstjórnum og munu ekki á næstunni fela þeim stjórnarmyndanir.
En við erum svo langt úti í hafinu, að sjálfsagt verður ekki
heraðsbrestur, þótt við verðum fyrst þjóða til að framkvæma það, sem
að öllum líkindum mundi kosta blóðsúthellingar annars staðar. Við erum
nú einu sinni svo sérstök á alla grein, að dagur Lúðvíks Jósefssonar,
hinn 16. ágúst 1978, verður aðeins fréttnæmur á Vesturlöndum vegna
„prinsipsins“.“
Það er út í hött að segja, að það sé ólýðræðisleg afstaða að benda
á hættuna af marxistum, sem hafa það á stefnuskrá sinni að kollvarpa
lýðræðislegu þjóðskipulagi. Þeir lýðræðissinnar sem skjálfa eins og strá
fyrir vindi þegar þeir þurfa að takast á við kommakjarnann eiga ekkert
érindi í þá hólmgöngu, sem nú fer fram um allan heim milli alræðis
og frjálshyggju. Sá Islendingur sem heldur að þessi átök fari ekki fram
á Islandi ætti að gefa orðum Brezhnevs, rækilega gaum — og draga
réttar ályktanir af sögulegum staðreyndum. Og það verða frjálshyggju-
menn að gera sér ljóst, að eitt er að vinna með marxistum, en annað
að kalla þá til forystu.
Á VEGUM Lýðræðissinnaðrar æsku var í gæf haldinn útifundur á Lækjartorgi til Þess að minnast Þess að fyrir tíu árum var gerð innrás í Tékkóslóvakíu.
Ræðumenn á fundinum voru fjórir: Finnur Torfi Stefánsson alÞingismaður, Jóhann Thorsteinsson fóstra, Jón Magnússon lögfræðingur og Jón Sigurðsson og fara ræður Þeirra hér á eftir.
Jón Sigursson:
„Innrásin afhjúpaði eðli
hins kommúníska stjómar-
fars risaveldisins í austri”
í dag minnumst við hörmulegra
endaloka einnar merkustu tilraun-
ar í stjórnarháttum og samfélags-
skipan sem gerð hefur verið í
Evrópu á þessari öld. Fyrir tíu
árum greindi menn vissulega á um
það hvort tilraun umbótamann-
anna í Tékkóslóvakíu gæti yfirleitt
borið árangur eða ekki, en á
Vesturlöndum voru menn á einu
máli um það að í landinu væru
stórkostlegir atburðir að gerast.
Vonglaðir menn töluðu um „vor
í Prag“, en hinir rifjuðu upp
dapurlegar endurminningar frá
uppreistinni í Ungverjalandi.
Úr því sem fór um þessa tilraun
: veit það enginn nú hvort það gat
staðist, sem forystumenn Tékka og
Slóvaka töldu, að unnt yrði að
samræma kommúnisma annars
vegar og lýðræði, valddreifingu og
mannréttindi hins vegar í einu og
sama samfélaginu. Margir voru
þeir sem álitu að þetta gæti ekki
orðið og að stefnumiðin í Prag
hlytu að leiða af sér samfélags-
form í líkingu við það sem við
þekkjum t.d. á Norðurlöndum.
Innrás herja Varsjárbandalags-
ins undir forræði nýja Rússneska
keisaradæmisins batt skyndilegan
endi á þessa djörfu tilraun. Hún
kom eins og harkaleg sönnun
varnaðarorða hinna svartsýnustu.
Eg minnist þess hvernig menn
biðu milli vonar og ótta vorið 1968.
Alls staðar ríkti sama spennan og
óttinn um að þessi tilraun yrði
stöðvuð með valdi. Ég var einn
þeirra fjölmörgu sem fylgdust með
þessum atburðum fullur aðdáunar
á frumkvæði Tékka og Slóvaka og
ég minnist þess að ásamt sjálfsagt
þúsundum fleiri varpaði maður
öndinni léttara þegar leið á
Jón Sigurðsson.
sumarið og þóttist þess fullviss að
úr því þeir voru ekki þegar búnir
að ráðast á Tékkóslóvakíu, þá
myndu þeir láta þjóðina í friði.
Innrásin var ægilegt reiðarslag.
Allur þessi mikli fjöldi unglinga
sem hafði tamið sér róttækni á
þessum árum var sem þrumu
lostinn. Við vissum varla hvernig
átti að taka þessum ótíðindum. Og
það má hiklaust staðhæfa að álfan
lifir enn í skugganum af þessu
hermdarverki.
Ég vil ekki kasta neinni rýrð á
þá skoðun umbótamannanna í
Tékkóslóvakíu fyrir tíu árum að
kommúnismi annars vegar og
mannréttindi, valddreifing og lýð-
ræði hins vegar geti farið saman,
án þess að annað hvort verði ofan
á og ryðji hinu brott, kommúnism-
inn mannúðinni eða mannúðin
kommúnismanum. Reynsla Tékka
og Slóvaka bendir sannarlega ekki
til þess að þessar andstæður verði
auðveldlega samræmdar.
Og innrásin afhjúpaði, hvað sem
þessu líður, eðli hins kommúníska
stjórnarfars risaveldisins í austri
og viðhorf forráðamanna þess til
nágrannaþjóðanna.
Vikurnar áður en innrásin var
gerð átti ég margsinnis viðræður
við fjölda manna um horfurnar á
því að Tékkar og Slóvakar yrðu
barðir til hlýðni. Ég hélt því fram,
eins og fleiri, að Rússar myndu
ekki ráðast til atlögu fyrst þeir
gerðu það ekki þegar um vorið.
Einn góðkunningi minn, sem
reyndist sannspár, svaraði hug-
leiðingum mínum jafnan á sömu
lurtd.
Hann sagði: „Láttu þér ekki
detta í hug að þessir herrar fari
eftir því sem þér eða okkur kann
að þykja skynsamlegt, eða að þeir
hirði um það að okkur finnist að
nú sé orðið of seint að grípa til
sinna ráða. Herrarnir í Kreml
skammta sér sjálfir tíma. Þeir
gera það sem þeim sýnist þegar
þeim sýnist.„
Enn í dag skammta herrarnir í
Kreml sér sjálfir þann tíma sem
þeim sýnist. Atburðir nýlegir þar
eystra sýna að þeir hafa ekkert
lært og engu gleymt. Við ættum
því að varast alla bjartsýni þegar
um þessa herra er rætt.
Við sem erum vopnlaus smáþjóð
vestan tjalds hljótum í dag að
hugsa til Tékka og Slóvaka. Því
miður getum við ekki sent þeim
meira en hlýjan hug.
Finnur Torfi Stefánsson:
„Sjálfsákvörðunarrétt-
ur þjóða er hugsjón,
sem enn á langt í land”
Jóhanna Thorsteinsson:
„Hjörtu þeirra eru sem ískalt stál,
sem jafnvel logar vítis ná ekki að ylja ”
Góðir áheyrendur!
Fyrir rúmum 10 árum áttu sér
stað mikil átök í Tékkóslóvakíu,
þegar harðstjórn Novotnis, forseta
landsins, var beinlínis ýtt (með
ýtrustu lagni) til hliðar, og
Alexander Dubcek, ritari
kommúnistaflokksins, tók við
völdum.
Dubcek aðhylltist frjálslyndari
stjórnarhætti en fyrirrennarar
hans. Hann boðaði málfrelsi,
frjálsa fjölmiðla, kjarabætur og
aukin samskipti við vestræn ríki.
Ungir námsmenn fengu að halda
skoðunum sínum á loft og rit-
höfundar og aðrir menntamenn
tóku að láta ljós sitt skína í fyrsta
skipti í 30 ár og þeir fengu að gera
það í friði.
Dubcek boðaði aukið frelsi til
handa öllum Tékkum.
Allur heimurinn fylgdist með
framförunum og stóð á öndinni!
Það var tekið að vora í Tékkó-
slóvakíu! Já, vorið kom loksins.
Tékkóslóvakía leystist úr klaka-
böndum og allur hinn frjálsi
heimur horfði hugfanginn á. Við
stóðum álengdar og hugsuðum:
Skyldi þeim takast það? Nú var
bara að sjá tií, bíða og vona.
Það voru ekki allir jafnhrifnir
Jóhanna Thersteinsson.
og vesturveldin! Köldum svita sló
um ráðamennina í Kreml! Þeir
iðuðu á veldisstólunum! Þeim leist
ekkert á blikuna! Ýmsar áleitnar
spurningar vöknuðu hjá þeim, þeir
hugsuðu sem svo:
„Hvað? Er félagi Dubcek að
missa trúna á okkur?"
„Hvað er maðurinn að fara?“
„Veit félagi Dubcek ekki að oft
má satt kyrrt liggja?"
„Veit hann ekki að sósialisminn
okkar lifir ekki prentfrelsi af?“
„Hvað vill hann hafa saman við
vesturveldin að sælda?"
„Veit maðurinn ekki, að það sem
þjóðin ekki þekkir, þess saknar
hún ekki heldur?"
Og Dubcek var tekinn til bæna,
spurður spjörunum úr. Hann
lofaði öllu fögru.
Heimurinn stóð á öndinni og
hugsaði: „Skyldi það takast?“ Bæði
Tító forseti Júgóslavíu og Ceau-
cescu forseti Rúmeníu komu til
Tékkóslóvakíu og hvöttu Dubcek
til dáða!
En ... Sögulokin kunnum við öll.
Óttinn við ráðamennina í Kreml
; var ekki ástæðulaus. Menn sem
hugsa í ísköldu stáli og vopnum og
skilja ekkert nema ofbeldið, þeir
virða að vettugi mannúðleg sjón-
armið. Þeir hlusta ekki á rök og
taka ekki nokkrum fortölum. Þeir
trúa aðeins á mátt heraflans. Þeir
skeyta engu um fagurt mannlíf. Þá
skiptir engu mannlegar tilfinning-
ar.
Hjörtu þeirra eru sem ískalt
stál, sem jafnvel logar vítist ná
ekki að ylja!
Þcgar tékkneska þjóðin teygði
hungruð hcndur sínar í átt til
frelsis, frelsis sem hana þyrsti
svo í, og reyndi að höndla það,
komu varðsveitir kommúnistans
og HJUGGU ÞÆR AF!
Og munið það, allir sem til mín
heyrið: Þetta er ekki í fyrsta
skiptið sem slíkt hendir sig í sögu
ríkjanna austan járntjaldsins, og
ekki í síðasta skiptið heldur! Allir
muna atburðina í Ungverjalandi.
Allir þekkja söguna um Tító,
forseta Júgóslavíu, og hversu
snilldarlega hann hefur varið land
sitt og þjóð fyrir ofríki Kreml-
verja! Þar hefur oft verið mjótt á
munum.
Hvenær voru íbúar Eistlands,
Lettlands eða Litháen spurðir
hvort þeir vildu gangast Sovétríkj-
unum á hönd?
Við vitum öll svarið. Sovétríkin
hafa aldrei spurt nokkurn mann
eins eða neins. Þeir berja aðeins
stálhnefanum í borðið og segja:
ÞÚ SKALT! Þér er hollara að
hlýða, ella finnurðu byssuhlaupið
njilli rifja þér og byssuhlaupið er
kalt.
íslendingar! Við höfum aldrei
þolað kúgun eða ofríki. Við höfum
aldrei sætt okkur við skert frelsi.
Við sem höfum svo nýlega öðlast
langþráð sjálfstæði, sjálfstæði
sem okkur ber að standa tryggan
vörð um:
Við fordæmum innrásina í Tékkó-
slóvakiu!
Við þolum engri þjóð að forsmá
mannréttindi!
Við fordæmum alræðishyggju!
Lifi frjálshyggjan! Lifi frjáls
heimur!
Fundarstjóri, góðir fundar-
Árið 1968 var ár umbyltinga og
nýrra viðhorfa í Evrópu. Æskufólk
í ýmsum löndum mótmælti göml-
um lífgildum og krafðist endur-
mats og margir hinna eldri hrifust
með. Alda gagnrýni breiddist um
álfuna vítt og breitt og fór jafnvel
austur fyrir járntjald, inn í hinn
lokaða heim stalínismans. Og
einmitt þar í Tékkóslóvakíu reis
þessi umbótaalda hæst og hafði
örlagaríkastar afleiðingar.
I Tékkóslóvakíu ríkti, eins og í
öðrum Austantjaldslöndum, ein-
ræði og kúgun Stalínismans. Yfir
þeim stjórnarháttum vakti ríkis-
stjórn Sovétríkjanna, á sama hátt
og hún gerir enn þann dag í dag.
Á árinu 1967 fréttist að nýir menn
undir forystu Alexander Dubcheks
væru að hasla sér völl í stjórnmál-
um Tékkóslóvakíu. Þetta voru
frjálslyndir menn og framfara^
sinnaðir. Þeir áttu hug fólksins. I
byrjun árs 1968 höfðu þeir ýtt
Stalínistunum til hliðar og tekið
sjálfir við völdum.
Valdatími Dubcheks og félaga
hans hefur verið nefndur Vorið í
Prag, því að umskiptin þóttu því
líkust er vor tekur við af harðinda-
vetri. Málfrelsi, frjálsræði í at-
vinnulífi, kjarabætur, aukin sam-
skipti við útlönd. Þetta voru málin,
sem hinir nýju valdhafar einbeittu
sér að koma í framkvæmd. Þjóðin
drakk umbæturnar í sig og ríkis-
stjórnin var óskabarn fólksins.
En ráðamenn Sovétríkjanna
höfðu annað álit á hinni nýju
ríkisstjórn. I þeirra augum var
fögnuður og gleði Tékkóslóvaka
yfir nýjum stjórnarháttum alvar-
Finnur Torfi Stefánsson..
Ljósm.. RAX.
leg ógnun við stjórnmálajafnvægi
í álfunni og ögrun við hagsmuni
Sovétstjórnarinnar. Þeirri ögrun
varð að útrýma. Sovétmenn
reyndu fyrst með góðu. Síðan
beittu þeir illu. 21. ágúst réðust
óvígir herir 5 Varsjárbandalags-
ríkja inn í Tékkóslóvakíu. Varnar-
laust landið var umsvifalaust tekið
herskildi og Dubchek og fylgis-
menn hans handsamaðir. Þar með
var Vorið í Prag liðið og komið
grátt og drungalegt haust.
Því hefur oft verið haldið fram
að sósíalisma fylgi alltaf einræði
og kúgun. Þessu til staðhæfingar
benda menn á stjórnarfarið í
Sovétríkjunum og fylgiríkjum
þeirra.
Dubchek og félagar hans ætluðu
að afsanna þessa kenningu í verki.
Markmið þeirra var mannúðlegur
sósíalismi og fyrirmyndirnar voru
sóttar til jafnaðarmanna á
Norðurlöndum og víðar í Vest-
ur-Evrópu, sem fyrir löngu hafa
sýnt fram á að frelsi er skilyrði
sósíalisma, en ekki andstæða hans,
eins og stalínistar telja. Ekkert
bendir til annars en áform
Dubcheks hefðu heppnast, ef
Tékkóslóvakar hefðu fengið frið til
að ráða málum sínum sjálfir. En
það var einmitt það, sem Sovétrík-
in vildu hindra, því að frelsið er
smitandi, og hefði það fengið að
blómstra í einu landi gat það
borist víðar um hinn stalíníska
heim og ef til vill riðið honum að
fullu.
Sovétstjórnin hafði þannig alveg
rétt fyrir sér er hún sagði að frelsi
í Tékkóslavíu væri ógnun við
hagsmuni sína. Þess vegna sveifst
hún einskis í að brjóta það á bak
aftur. Allt frjálst hugsandi fólk
fordæmir þær aðgerðir og fyrirlít-
ur þá sem að þeim stóðu. Og íbúum
smáríkja, eins og okkur íslending-
um, er upprifjun þessara atburða
áminning um að í samskiptum
ríkja gildir enn hnefaréttur, þar
sem hinn sterki hikar sjaldnast við
að beita valdi sínu ef það þjónar
hagsmunum hans. Sjálfs-
ákvörðunarréttur þjóða er hug-
sjón, sem enn á langt í land.
Smáríkin eiga mest undir þessari
hugsjón komið og þeirra er skyld-
an fyrst og fremst að gera hana að
raunveruleika. í því skyni þurfa
smáríki að taka höndum saman og
styðja hvert annað, með öllum
tiltækum hætti og slíkan stuðning
eiga þjóðir Tékkóslóvakíu vísan
hjá íslendingum, svo lengi sem
þær þurfa á að halda.
Jón Magnússon:
99
Kommúnisminn þolir ekki frjálsa hugs-
un og er því ógnun við lýðræði og frelsi”
Við höfum komið saman í dag til
að minnast þeirrar tilraunar, sem
tékkneska þjóðin gerði til að koma
á frelsi í landi sínu og til að
fordæma svívirðilega aðför
kommúnistaherja Sovétríkjanna
og leppríkja þeirra að þessari
frelsisviðleitni Tékkóslóvakíu.
Það eru liðin rúm 10 ár síðan
tékkneskir föðurlandsvinir steyptu
stanlínískri ógnarstjórn, sem ráð-
ið hafði ríkjum í Tékkóslóvakíu
um árabil og leituðu eftir nýjum
leiðum til að þróa stjórnkerfi
kommúnismans í átt til frelsis og
mannúðar. Allur heimurinn fylgd-
ist með þessari tilraun og allir
lýðræðissinnar vonuðu að þetta
væri upphafið að víðtækum
breytingum í Austur-Evrópu í átt
til lýðræðis. Til að byrja með
virtist tilraun Tékka ætla að
takast. En Rússar fylgdust líka
með því, sem var að gerast. Þeir
sendu sendinefndir til Tékkóslóva-
kíu, til að tala um fyrir ráðamönn-
um þar, en þegar það dugði ekki
gengu þeir frá samningi við Tékka
í Bratislava undir forystu
Bresnévs. Sá samningur var aðeins
nokkurra daga gamall, þegar
fréttir bárust af því, að Rússar
hefðu hafið innrás í Tékkóslóva-
kíu. Innrás til að koma á nýjan
leik á stjórnarfari alræðisins —
stjórnarfari kúgunarinnar. Þessar
aðfarir leiðtoga Sovétríkjanna
sýndu enn einu sinni, að sovésku
kommúnistar svífast einskis og
samninar, sem þeir undirrita eru
ekki virði þess pappírs, sem þeir
eru skrifaðir á.
Rússar töldu, að frelsi í Tékkó-
slóvakíu mundi ögra því valda-
kerfi, sem þeir hafa byggt upp og
enn einu sinni sýndu þeir í verki,
að kommúnismi og mannréttindi
eru ósættanlegar andstæður.
í Tékkóslóvakíu ákváðu menn,
að snúast ekki til varnar við
innrás Sovétríkjanna árið 1968.
Það var augljóst, að slík barátta
var vonlaus og hefði aðeins haft
blóðsúthellingar og gífurlegar
hörmungar í för með sér. En
tékkneska þjóðin sýndi samt
innrásarherjunum hug sinn. Fólk
kom saman til að mótmæla og
Jón Magnússon.
sýndi andstöðu sína í verki á
margvíslegan þátt.
Saga tékknesku þjóðarinnar á
þessum örlagatímum 1968 hlýtur
að vera okkur hvatning til baráttu
fyrir frelsi og mannréttindum.
Mjög víða eru þjóðir hneþptar í
þrældómsfjötra einræðis- og
kúgunar. Helgustu mannréttindi
fólksins eru brotin. Við sem
þekkjum ekki annað en frjálst
lýðræðisskipulag, nema af af-
spurn, megum aldrei gleyma þeim
fórnum, sem færðar eru á degi
hverjum af mönnum, sem berjast
fyrir grundvallarmannréttindum í
þeim löndum, þar sem þau eru
fótum troðin. Það er skylda okkar,
að leggja þessari baráttu lið ef við
viljum halda áfram að njóta þeirra
gæða, sem frelsið veitir okkur.
Þó að einræðisstjórnir komi
fram í mörgum myndum og séu af
ýmsum gerðum, þá stafar frjálsum
þjóðum heims mest hætta af
einræðisstefnu kommúnismans.
Um leið og við minnumst
Tékkóslóvakíu, þá skulum við ekki
gleyma því, að á þessu ári eru liðin
25 ár frá uppreisn Austur-Þjóð-
verja gegn rússnesku herraþjóð-
inni. 22 ár frá því að rússneskur
her kæfði frelsisbaráttu Ungverja
í blóði. Reistur hefur verið
smánarmúr í Berlín, til þess að
koma í veg fyrir að þeir sem búa
við kerfi kommúnismans geti flúið
til frelsins. Næstum daglega ber-
ast fréttir af réttarhöldum í
Sovétríkjunum yfir fólki, sem
hefur það eitt til saka unnið, að
hafa aðrar skoðanir en yfirvöldin.
Kommúnisminn þolir ekki frjálsa
hugsun og er því ógnun við lýðræði
og frelsi.
En kerfið er að bresta. Jafnvel
kommúnistaflokkar í lýðræðisríkj-
um Vestur-Evrópu eru farnir að
mótmæla ofbeldinu. ítalskir
kommúnistar telja t.d. nauðsyn-
legt að vera í NATO vegna þess að
þeir telja frelsi og sjálfstæði lands
síns best borgið á þann hátt.
Kommúnistaflokkar víðast í
Vestur-Evrópu fordæma mann-
•réttindabrot Sovétríkjanna og
sýndarréttarhöld yfir andófs-
mönnum.
Á sama tíma lítur út fyrir, að
næsti forsætisráðherra íslands
gæti orðið maður, sem segist ekki
vita um mannréttindabrot í Sovét-
ríkjunum og vill ekkert vita um
réttarhöld yfir andófsmönnum
þar.
Gott fundarfólk.
Vorið í Prag stóð stutt. Bryn-
drekarnir kæfðu þann frelsis-
neista, sem Dubcek og aðrir
leiðtogar tékknesku þjóðarinnar
kveiktu 1968. En vorið kemur
aftur. Frelsisunnandi fólk verður
ekki bugað til eilífðar. Það mun ná
fram rétti sínum. Rússneskir
skriðdrekar gátu kæft frelsisvið-
leitni Tékka í bili, en þeir geta það
ekki um alla framtíð. Þeir geta
dæmt Yuri Orlov, byggt fleiri
fangelsi og magnað ógnarstjórn-
ina, en hver slík aðgerð ber vitni
veikleika þeirra. Fyrr en varir
bresta múrar ófrelsisins.
Látum þessi tímamót verða
okkur hvatning til virkrar baráttu
fyrir auknum mannréttindum og
lýðfrelsi.
Lýðræði eru engin sjálfsögð
gæði. Við þurfum að berjast fyrir
því. Virk barátta okkar getur
valdið því, að fleiri skörð komi í
múra ófrelsisins og hindrað, að við
verðum ofurseld kúguninni.