Morgunblaðið - 21.11.1978, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1978
39
óslitið á vígstöðvunum, unz stríð-
inu lauk, — á þriðja ár.
Eftir styrjöldina minnkaði um
atvinnu. Hvað átti, að gera við
heimkomna hermenn, sem sviptir
höfðu verið fyrri störfum? Lög
voru samin um styrki til jarða- og
búvélakaupa þeim til handa, sem
vildu búa. Þórður hvarf að því
ráði, enda bústörfum vanur. Festi
hann þá kaup (1919) á bújörð
skammt fyrir norðan lítið þorp,
sem kallast Mozart, í austanverðu
Saskatchewan-fylki. Þar hófu Is-
lendingar landnám stuttu eftir
aldamót. Kallast Vatnabyggð eða
Wynyard-byggð. Tekur yfir um
100 km beggjamegin járnbrautar,
sem liggur um 500 km vestur frá
Winnipeg, hallandi til norðurs.
W.vnyard er þar helztur bær af 7,
næst vestan við Mozart. (Þess má
geta, að í Vatnabyggð var ég
prestur frjálslyndra safnaða frá
jólum 1921 til miðsumars 1930).
H. 22. nóv. 1920 kvæntist Þórður
mjög elskulegri konu, Önnu
Guðrúnu (f. 6/2. 1895), dóttur
hjónanna Tímótheusar
Guðmundssonar frá Litla-Holti,
Dalas., og Þorbjargar Hallgríms-
dóttur. (Sjá Hkr. 7/2. 1945). Þau
bjuggu í Vatnabyggð. Anna var
heitin eftir móður Tímótheusar,
föðurhálfsystur dr. Brands
Brandssonar, hins víðkunna og
mikilsvirta læknis í Winnipeg.
í ársbyrjun 1922 gerðu menn sér
aimennt grein fyrir því, að um
vaxandi kreppu væri að ræða, er
vara mundi lengi — þó ekki eins
lengi og raun varð á! Hveitið féll
og féll. Gripir gerðu ekki fyrir
fóðri sínu. Ymsir þeir, er lán höfðu
tekið til að flýta fyrir bættum
lífskjörum, létu lönd og óðul.
Þórður var hygginn maður —
eins og langafi hans frá Dag-
verðará forðum. Smámsaman full-
ræktaði hann bújörð sína, mest
með handafli og hestöflum. Hann
var garpur til vinnu. En full-
snemma byrjaði gigtin að ónáða
hann og löngum síðan. Hann
þraukaði af kreppuna, hélt búi
sínu og hagur hans batnaði. Er frá
leið, bætti hann við sig leigulönd-
um til beitar og kornræktar.
Annars veit ég ekki um efnahag
hans annað en það, að hann
kostaði allar sínár ágætu dætur til
háskólanáms. Þórður og Anna
eignuðust 3 dætur:
I. Ólína Þorbjörg Struther, f.
14/11. 1925. Hún andaðist síðast-
liðinn 18. febrúar. Hafði kennt
einhverrar vanheilsu um skeið
undanfarið, en sagt fátt um.
Fráfall hennar var sviplegt og
mikið sorgarefni.
Hið enska nafn hennar var
„01ene“. Þó ritar Regina-dagblað
(The Leader-Post) hið íslenzka
(fyrra) nafn hennar í yfirskrift
minningargreinar. Ólína lauk BA-
prófi í pólitískri hægfræði við
Manitóbaháskóla. Tók síðan sæti í
faglegri rannsóknarnefnd á vegum
Saskatchewan-fylkis. Lét af því
starfi síðar og giftist James Alfred
Carlyle Struth'ers, er tekið hafði
BA-próf við Winnipegháskóla og
veitti forstöðu Lögbirtingadeild
Sask.-fylkis fram á síðustu ár. ,Á
nú sitt eigið útgáfufyrirtæki.
Einkasonur þeirra er: James
Ásgeir Thor Struthers (20). Hefir
lesið lög í 2 ár við Sask.-háskóla.
Ólína var mjög listræn og
listunnandi kona. Það var hugsjón
hennar að kynna fagrar listir og
örva listasmekk. Helgaði hún sig
því verkefni í meira en 20 ár,
einkum vegna hinna ungu. Til þess
hafði hún líka góða aðstöðu. Hún
átti sæti í listamálanefnd fylkis-
ins. Var forstjóri leikhúss, er
kallast „Litla leikhúsið". Vann
mjög mikið í þágu borgarlista-
safnsins og stuðlaði að því, að ungt
fólk gæti notið þess. Hún lét og
önnur málefni til sín taka. Var t.d.
sóknarnefndarformaður Únitara-
kirkjunnar, formaður félags
háskólamenntaðra kvenna og með-
stjórnandi sjúkrahúss fyrir Suð-
ur-Sask. Og eitt fofustuhlutverkið
enn: Hún var formaður íslend-
ingafélagsins í Regina.
Því átti ég ekki von á, þegar ég
varð þess áskynja 1975. Hvers-
vegna ekki?
Þórður hafði misst móður sína
nokkrum mánuðum áður en ég
kom vestur. Ég vissi að hann hafði
unnað henni mjög. Varð ég þess
þegar var, að hann vildi sem
minnst ræða um framtíðarsam-
skipti íslendinga austan hafs og
vestan. (Var þó Þjóðræknisfélagið
þá nýstofnað vestra af miklum
áhuga, sem virtist hafinn yfir
deilur um trúmál og stjórnmál).
Auðvitað hlaut svo hlýr og góður
maður sem Þórður að sakna sinnar
stóru fjölskyldu „heima“, svo og
æskustöðva sinna, einkum Eyja-
hrepps, þar sem vagga hans hafði
staðið. En vel gat ég skilið, að
móðurmissirinn gerði honum
örðugt um að hugsa til Islands.
Hinsvegar reyndist skoðun hans á
þjóðernismálstaðnum þegar mót-
uð. Vestra mundu menn senn týna
íslenzkri tungu. Fyrir því væri
ekki eftir neinu að bíða. Þótt
landneminn gæti ef til vill aldrei
slitið hina „römmu taug“ úr
brjósti sér, gæti hann alið upp
börn sín án alls slíks aðvífandi
saknaðar og gengið á hönd nýrri
fösturjörð og þjóðerni af lífi og sál!
Og þetta gerði Þórður, svo sem
raun ber vitni.
Framan af var þó heimili Önnu
og Þórðar alíslenzkt, hvað sem
seinna varð. Bæði hjónin töluðu
ensku eða íslenzku, eftir vild og
þörfum. Að vísu blanda allir
Vestur-íslendingar saman málun-
um eftir geðþótta, hversu vel sem
þeir tala íslenzku. Þeim er sama
hvort þeir segja „kótið“ eða
„kápan“. En lúti málið íslenzkum
föllum og tíðbeygingum, þá er
töluð íslenzka, svo að ekki verður
um villst. Það hygg ég, að í
frumbernsku hafi dæturnar náð
nokkrum tökum á íslenzku. Hins-
vegar hefir langskólamenntun
þeirra og hjónabönd gert þeim
örðugt um varðveizlu hennar. Og
fyrir 20 árum, er ég kynntist þeim
öllum, þá giftúm konum í Regina,
minnist ég þess ekki, að áhugi á
íslenzkum efnum bærist í tal.
Fimmtudag, 24. júlí 1975, komu
að kvöldi til 300 A.-íslendingar til
Calgary í Alberta-fylki, eftir 2
daga ökuferð frá Kyrrahfi yfir
Klettafjöll. Stóðu þar við í 4 nætur
pg 3 daga. Þá nk. laugardag tók
íslendingafélag borgarinnar á
móti þeim í veglegum salarkynn-
um með kvöldverði og ræðuhöld-
um, söng og dansleik. Hvílíkar
viðtökur af hálfu fólks, sem í
fæstum tilfellum veit nokkur deili
á gestum sínum, en geymir draum-
kenndar minningar um sameigin-
legan ættstofn í fjarlægu landi!
Ritari félagsins var Þórdís Þórðar-
dóttir. Nk. mánudagskvöld var
þetta íslenzka fjölmenni komið til
Regina. Þar var tæpara um
tímann. Eldnsemma að morgni
skyldi halda austur til Winnipeg.
Gimli-hátíðin var í nánd. Eigi að
síður hafði Islendingafélagið í
Regina fyrirbúið Frónbúunum
kvöldfagnað í geysimiklum hótel-
sal. Ræður fluttu m.a. fulltrúi
borgarstjórnar og formaður
félagsins, Ólína Þórðardóttir.
Ljóst er, að á síðari árum hefir
ath.vgli systranna beinzt að ætt-
fólki sínu á Islandi og „arfinum að
heiman“. Sá arfur hefir orðið
Islendingum vestra að brautar-
gengi, hver sem hann er. Eftir-
tektavert er í þessu sambandi, að
Kanadaþjóðin hefir tekið upp nýja
„margmenningarlega"
(multicultural) stefnu í Þjóðernis-
málum. Er nú litið á það með
velþóknun, að landnemar varðveiti
menningartengsl við „gömlu lönd-
in“. Er þar um mjög breytt viöhorf
að ræða.
Við hjónin vorum í þessari 300
manna hópferð, en gistum aðeins
eina nótt í Calgary. Því daginn
eftir var þar komin vinkona okkar
með góðan bíl frú Laufey Parry
frá Lethbridge (fermingardóttir
frá 1922) og þeysti með okkur
austur í Vatnabyggð, 800 km leið.
Vinir okkar þar héldu okkur
samsæti og leystu okkur út með
gjöfum.
Wynyard-bær er nokkurnveginn
beint norður af Regina, tæpl. 200
krn. Þangað komurn við síðdegis
nokkrum klst. áður en rútan kom
frá Calgary. Enn ók Laufe.v.
Við flýttum okkur að heimsækja
Þórð Ásgeirsson. Hann hafði (eins
og síðar getur) dvaiizt í Regina um
alllangt árabil. Var nú hálfníræð-
ur og nýlega kominn á elliheimili,
sem mér virtist afar vistlegt, og
undi hann sér þar vel. Þótt ekki
væri hann laus við gigtina, var
hann mjög ern, fullur áhugamála,
trúandi á mannlífið og framfar-
irnar. Hann endurtók það, að hann
hlakkaði til að verða „centenarian"
100 ára. Frá Ásgeiri bróður hans
færðum við honum minnispening
íslenzku 1100 hundruð ára hátíðar-
innar. Mun hann þykja mætur
ættargripur vestur þar, hver sem
hann hlýtur. Um kvöldið sóttum
við Laufey Islendingamótið, en
kona mín var boðin til frændfólks.
Mér hló hpgur við, að heyra Ólínu
(klædda hvítum möttli) fl.vtja
ræðu uni þjóðmenningarlegt sam-
starf Islands og Kanada. Við
gistum hjá Struthers-hjónunum.
Ræddum við Ólína lengi. Lét hún á
sér skilja, að sér hefði verið
kærara, að faðir hennar hefði ekki
verið svo fámáll um æsku sína og
ættland.
Næsta sumar, (1976) dvaldist
Struthers-fjölskyldan nokkrar
yikur á Islandi: Um haustið ritaði
Ólína mér alllangt bréf um það, er
tekið hafði hug hennar „þar
heima": Viðtökur föðursystkin-
anna, opinber söfn í Reykjavík og
ferðalög, þ.á m. ferð í sólskini um
Snæfellsnes, með viðkomu á ýms-
um minningarstöðvum ættarinn-
ar. Hún gat líka komið orðum að
hugsunum sínum. Ef ég má um
það dæma, ritaði hún afburða-
fagra ensku.
2. Anna Asrún Pearce, f. 4/5.
1927. Hún lauk BA-prófi í sálar-
fræði við Sask.-háskóla, ásamt
félagsfræði og heimspeki sem
aukafögum. Maður hennar, Lorne
Andrew Pearce, las og lög við þann
skóla og stundaði um langt skeið
lögfræðistörf í Regina. Fyrir fáum
árum gerðist hann dómari í
Penticton-héraði í British
Columbia-fylki. Situr jafnframt í
undirrétti fylkisins.
Börn þeirra eru 4: Lorna Ingrid
(26), Mark Andrew Thor (22), Erik
Stefan (20) og Lorne Cameron (16).
3. Þórdís Aðalheiður Gutnik.
(Thordis). F. 12/12. 1929. Hún lauk
BA-prófi í líffræði og félagsfræði
við Sask.-háskóla, síðan meistara-
prófi (MSW) í félagsfr. við
Calgaryháskóla. Var þá kennari í
nokkur ár. Maður hennar er
Nelson Gutnik, prófessor við
Calgaryháskóla í félagsfr. Lauk
hann BA- og meistaraprófi í þeirri
fræðigrein við háskólana báða í
Winnipeg. Hafði síðan í allmörg ár
eftirlit eða umsjón með málefnum
Indíána í norðvestanverðum
Kanada. Hann er Gyðingur að
ætterni. (Þótti mér hann vitur
maður og hreinskilinn, er ég átti
við hann langt samtal, 1957). Síðan
hjónin settust að í Calgary (og
e.t.v. áður) hefir Þórdís unnið á
félagslegum vettvangi, einkum að
þjóðfélagslegri endurhæfingu
sakamanna.
Börn þeirra eru 4: David Ingvar
(21), Reve Signý (20), Tannis
Elízabeth (17) og Ánna Lisa (16).
Síðsumars 1976 dvöldust hér á
iandi 6 ungmenni frá vesturfylkj-
um Kanada, öll íslenzk í aðra
ættina skiptinemar á vegum
kirkjunnar. Tannis var eitt þeirra.
Þórður og Anna bjuggu í
Mozartbyggð í 43 ár, allt til 1962.
Þá um haustið lamaðist Anna af
heilablóðfalli og var þegar-flutt á
hjúkrunarhæli í Regina. Leigði
hann þá út jörð sína (þó ekki hús
sitt né heimagarð), fékk sér
leiguíbúð í Regina, skammt frá
hælinu, og sat sem oftast við
sjúkrabeðin. Þórður og Anna voru
ástvinir. Það gat mér ekki dulizt
þau ár, sem ég átti samleið með
þeim í Vatnabyggð. Anna lézt á
hælinu 9. des. 1968, þvínær 74 ára.
Á annan áratug bjó Þórður einn,
unz hann fluttist á elliheimiliö. Líf
hans var þó enganveginn einmana-
legt. Hann var allvel heilsugóður
og las mikið. Dætur hans unnu
honum mjög og litu upp til hans.
Hann hafði í ríkum mæli mótað
hugsunarhátt þeirra. (Sbr. val
námsefnis). Ungviðinu, sem var að
tánast upp í kringum hann þótti
hann skemmtilegur „afi“ og sótti
það til hans. („Amma“ og „afi“
voru tekin upp í enskuna). Tengda-
synir hans, allir háskólamenntaðir
menn, virtu gáfur hans og hug-
sjónaeðli og vildu gjarnan við
hann ræða.
Osjaldan kom það fyrir — þótt
fremur sé það óvenjulegt, er einbúi
á í hlut — að Þórður bauð
fjölskyldum dætra sinna, einni eða
fleirum, í kvöldmat. Þetta fannst
öllum fjarska gaman, auk þess að
það sparaði stundum annríkum
húsfreyjum fyrirhöfn. Það sýndi
sig fljótt, að einbúinn var snjall
matreiðslumaður. — En kærasta
yndi hans var að fara með fólki
sínu norður til Mozart, reika þar
um land sitt og teyga hreina loftið.
Gamla heimilið var þá sumarbú-
staður. Að vori var sáð til
garðávaxta og uppskeran sótt að
hausti, ásamt margskonar berja-
feng.
Fundum okkar Þórðar bar sam-
an í Vatnab.vggð alls óvænt (1921).
Við Ásgeir bróðir hans, síðar
skrifstofustjóri vegamála, vorum
að vísu talsvert samrýmdir á
námsárunum. En Vesturheimur
var okkur svo fjarlægur þá, að
hvorugur vissi mikið um líf og
farnað ættingja okkar þar, þótt
nákomnir væru.
Þórður lét mig þegar njóta fyrri
kynna okkar og vináttu mæðra
okkar. Hann gerðist meira að
segja safnaðarmaður minn, — þó
ekki fyrir mín orð, en áreiðanlega
mín vegna — til að létta undir þær
ógnarbyrðar, sem kreppan lagði á
öll félagssamtök. Hann var hreint
ekki kirkjulega sinnaður. Gat
hinsvegar átt samleið með frjáls-
lyndum mönnum, er töldu nauð-
s.vnlegt að breyta dálítið til um
kennimáta bókstafstrúaðrar
kirkju. Hann var fyrst og fremst
raunhyggjumaður, — skarp-
greindur, heimtaði rök, í hverju
máli með nokkrum vandlætingar-
þótta vegna sannleikans — sterk-
mótaður af þeirri aldamótabjart-
sýni, að menntun og þekking
mundi leysa allan vanda mannlífs-
ins. Um þetta var ég honum að
rniklu leyti sammála. Aðeins taldi
ég, að hagfræði Meistarans yrði að
koma fyrst. („Leitið fyrst ríkis
hans og réttlætis", Mt. 6,33.) Ella
mundi menningin grotna niður
þrátt fyrir vísindin.
Styrjöldin hafði vakið Þórð
viðbjóð og lostið hann djúpu sári.
Hann hafði verið tafinn og þrælk-
aður af kreppu, sem hann taldi
tilefnislausa í allsnægtalandi.
Hann hófst handa í sínu umhverfi
um það, að reita burt ýmislegt
illgresi, sem hann sá að meingaði
mannlífsakurinn. Gerðist þá um-
svifamikill félagsmálafrömuður.
Snemma í kreppunni var hann
stofnfélagi í sjálfstæðu hveitisam-
félagi bænda í Saskatchewan, sem
senn gaf góða raun. Hann beitti
sér fyrir samvinnuverzlun og átti
mikinn þátt í því, að sameina til
átaka ýmsa sundurleita þjóðernis-
hópa, sem stóðu illa að vígi með
félagsmál sín. Hann var og
áhugamaður um stjórnmál. Lét sig
á sínum tíma mjög varða „lána-
sambandið" (Credit Union), sem
varð sigursælt stefnumál í fylkis-
kosningum í Saskatchewan. Síðan
fylgdi hann að málum stjórnmála-
flokki, er nú kallast Nýi lýðræðis-
flokkurinn (The New Democratie
Party).
Hann var athafnasamur og
hagsýnn í sínum verkahring. Tókst
honum, að minnsta kosti er frá
leið, að láta sér og sínum líða vel.
Hann var grandvarlega hrein-
skiptinn. Á engu og engum vildi
Þórður níðast. Frá upphafi vega
var hann húmanisti að hugsjón —
„mannhyggjumaður“. Það vermdi
hug hans, að sjá fólki farnast vel.
Umfram allt gladdi það hann, er
ungt fólk („framtíðin", er hann
trúði á) leitaði þekkingar og bjó í
haginn fyrir sig. Hann var virðu-
legur maður í framgöngu. Bar
jafnframt virðingu fyrir öðrum
mönnum án uppgerðar. Ég segi
það ekki, að hann væri alls
ókíminn í garð manna, andlegrar
eða verslegrar stéttar, er héldu sér
fram, en áttu að hans dómi að vita
betur og stjórna betur. Það kom
reyndar fyrir, að hlegið var í „koti
karls“, einkum eftir að dæturnar
uxu upp og fóru að fylgjast með
málum. Eigi að síður dylst það
ekki, að mannlundin, drengskap-
urinn, var ríkasti þátturinn í
lunderni þessa manns — eðlis-
arfurinn frá Þorkötlu Torfadóttur,
afa hans á Rauðkollsstöðum og
þeirra líkum. Ég hefi oft um það
hugsað og segi það eins og það er:
Þótt Þórður ynni hörðum höndum
lengst af ævinnar, sá ég alltaf í
honum aðalsmanninn — göfugan
mann.
Hann andaðist í Regina 2. nóv.
1977. Æviárin urðu sem næst 88.
Heilsa hans virtist enn góð, en
faraldslasleiki og lungnabólga
urðu honum að aldurtila. Börn
dætranna, sveinar og meyjar, báru
kistu hans.
Blessum sé minning þessara
horfnu vina minna.
Ilúsavik. í ágústmán.
Friðrik A. Friðriksson.
5VAR MITT
EFTIR BILLY GRAHAM
Ég er þjónn í næturklúbbi. Á hverju kvöldi sjáum við allt
þetta. sem er svo spennandi og skemmtilegt. Samt förum við
margir heim með vonleysi og tómleika í hjarta. Hvers
vegna?
Vegna þess að hvorki sönn von né gleði er í þessum
skemmtunum, sem yður þykja svo spennandi og þér
talið um. í raun réttri sjáið þér fólk, sem er að reyna
að flýja sjálft sig, veruleika þessa lífs og þess, sem er í
vændum.
Mér hefur gefizt tækifæri til að tala við fjölda fólks,
sem lifir eins og þér lýsið, og það hefur tjáð mér,
hversu vesælt það sé í raun og veru. En sumt hefur
viljað leyfa Jesú að komast að í lífi sínu. Það hefur
beðið hann að taka stjórntaumana í sínar hendur og
veita því sanna hamingju og raunverulega von. Og svo
mikil hefur breytingin orðið, að það er ekkert annað
en kraftaverk.
Ég dreg þá ályktun af bréfi yðar, að yður finnist, að
þér þarfnist einhvers, sem þér farið á mis við. Ég vil
hvetja yður til að krjúpa á kné og biðja Krist að
setjast að völdum í lífi yðar. Snúið yður til hans, eins
og þegar lítið barn snýr sér til föður síns. Biðjið hann
að fyrirgefa yður syndir yðar og verða frelsari yðar og
heitið að treysta honum og lifa eftir handleiðslu hans.
Ég get lofað yður því, með skírskotun til sjálfs orðs
Guðs, að þér munuð finna sanna hamingju, frið og
von. Þér farið að lifa lífinu í raun og veru.
í Biblíunni segir: „Kunnan gjörir þú mér veg lífsins;
gleðignótt er fyrir augliti þínu, yndi í hægri hendi
þinni að eilífu". (Sálm. 16,11).