Morgunblaðið - 16.01.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 1979
Keisarinn fyrir
miðju. Frá vinstri
efsti William Sulli-
van, sendiherra,
Baktiar forsætisráð-
herra, Zahedi,
Farah keisaraynja,
Ali Amini, einn af
nánum vinum keis-
ara.
Hverjir eru
þeir sem styðja
keisarann?
Það eru uppi ýmsar
skoðanir um það hvort
brottför keisara muni
auðvelda Baktiar störfin.
Sumir telja lífsspursmál að
stjórnin fái vinnufrið og
orkan sem hefur verið eytt
í að berjast gegn keisar-
anum snúist upp í jákvætt
uppbyggingarstarf. En þó
eru vissulega margir sem
fylgja keisaranum, þótt lítið
hafi heyrzt í þeim fyrir háværð
andstæðinganna. Þeir meta það
svo að fari keisarinn úr landi,
myndi það í reynd jafnast á við
afsögn og endirinn hlyti að verða
sá að keisaradæmið væri liðið
undir lok. Meðal þeirra sem eru
þessarar trúar er Ardeshir
Zahedi, fyrrv. ambassador Irans
í Bandaríkjunum og fyrrv.
tengdasonur keisara og einnig
sá sem einna táplegast vann að
því að bylta Mossadeq fyrir 25
árum. En í þessum hópi eru
einnig háttsettir foringjar í
hernum og áhrifamenn í innsta
ráðgjafahring keisara. „Hers-
höfðingjarnir hafa sagt keisara
að fari hann úr landi um
ótakmarkaðan tíma myndi
borgarastyrjöld steypast yfir
landið," komst einn vestrænn
diplómat að orði. Margir taka í
sama streng. Hershöfðingjarnir
ekki einvörðungu. Ýmsir hátt-
settir starfsmenn í stjórnarráð-
um óttast um hag sinn að þeir
muni sæta ofsóknum og jafnvel
verða hnepptir í fangelsi. Ýmsir
minnihlutahópar eru uggandi
um sinn hag, þ.e. kristnir menn,
Gyðingar, Bahaiar og
Sunni-Múhameðstrúarmenn.
Þeir óttast kúgun og trúarof-
sóknir ef Shiitaklerkaveldið
kemur sér upp sterkri stöðu í
stjórn án keisara.
Keisarinn nýtur óumdeilan-
lega stuðnings hersins. Og svo
koma fleiri til. í bændastétt eru
margir sem hafa ni
umbótaáætlunum I
Hins vegar hefur h
margra dómi fjarls
sem og fleiri þegna
síðari ár. Þeir sem
eru fylgja honum. Kc
yngri kynslóð vilja el
glata réttindum sem þær
hafa öðlast. En þær eiga
undir högg að sækja
þar sem íhaldssami
íranski karlmaður er,
einkum þó úti á
landsbyggðinni, þar sem
menntun og uppfræðslu
er enn stórlega ábóta-
vant. Vestrænir fréttamenn
segja að renni sú
stund upp að framfylgja ætti
gagnvart konum í Iran þeirri
stefnu sem Khomeiny og klerk-
ar hans hafa boðað, myndi ekki
líða á löngu unz konur risu upp
til kröftugra andmæla. Þótt
íranska konan hafi takmörkuð
réttindi og nánast engin miðað
við kynsystur í velferðar og
iðnvæddum ríkjum Vestur-
landa, er hún þó farin að feta sig
brautina og fæstar myndu snúa
þar við. Einnig mætti nefna að
keisarinn nýtur stuðnings kaup-
ekki verði endalaust hægt að
kenna honum um allt sem miður
fer í íran. „Þá myndi fólk
kannski leiða hugann að því í
alvöru hvað myndi gerast í Iran
væri stjórnarfarinu þar koll-
varpað," sagði einn diplómat. En
það hefur óneitanlega verið
óvænt í þessu öllu hvað Banda-
ríkjamenn hafa brugðizt keisar-
anum. Eða áreiðanlega hlýtur
hann að líta svo á. Þar til fyrir
örstuttu var jafnan talið að
Bandaríkjamenn myndu leggja
á það ofurkapp að styrkja
keisarann og beita til þess
ýmsum ráðum. Nú virðist svo
hafa dregið úr þeim stuðningi og
meira að segja hefur hinn
áhrifamikli og virti bandaríski
sendiherra í Teheran, William
Sullivan, skýrt íranskeisara frá
þessu, þ.e. að Bandaríkjastjórn
telji langsamlega hugnanlegast
að hann fari úr landi, að
minnsta kosti um sinn. Jafnvel
nú þegar útlit er fyrir að
Iranskeisara hafi verið settir
þeir kostir að verða sviptur
öllum sínum völdum og vera
aðeins skrautfígúra í páfuglshá-
sætinu, munu Bandaríkjamenn
ekki depla auga og halda sínu
striki að hvetja keisara að koma
sér sem snarast frá. Þessi
afstaða er ekki fullkomlega
skiljanleg í fljótu bragði. Að
vísu er það Bandaríkjamönnum
uppörvun að Baktiar forsætis-
ráðherra er mjög afgerandi í
andstöðu sinni við kommúnista.
En það breytir því ekki að
halaklipping valds hans myndi
hafa í för með sér miklar
breytingar á heimsmyndinni
sem gæti smám saman kostað
Bandaríkjamenn meira amstur
en þeir gera sér grein fyrir nú.
Sumir vilja einfaldlega að
keisarinn fari úr landi til að
sýslumanna
sem hafa
hagnazt vel á
margföldun
olíuverðs sl.
ár. Þeir sem enn
ríkari eru hafa
sent peningana úr
landi, en þeir sem
eru smærri í sniðum
hafa fjárfest í íran
einkum í fasteignum og
sjá fram á að glata eigum
sínum í þeirri ringulreið
sem vísast kæmi upp, ef keisar-
inn hverfur frá völdum. Loks má
nefna hóp manna sem fylgir
keisara nú — þar eru stjórnar-
andstæðingar sem fram til
þessa hafa barizt gegn honum.
Einn þeirra sagði: „ Ég hef
barizt gegn keisaranum og
tvívegis verið settur í fangelsi.
En nú hefur ástandið þróast á
þann veg, að við eigum á hættu
að fullkomið upplausnarástand
skapist fari keisarinn frá.“
Afstaða Banda-
ríkjamanna án
efa mikið áfall
Líkast til lætur
keisari undan
þrýstingi
hverfur
landi
og
úr
„ Við fengum okkur spássertúr um garðinn. Og gengum
fram á drottninguna sem var aö klippa rósarunna. „Þetta
er nú drottningin,“ sagði George kóngur. „Komiö pér
sælir,“ sagöi hún. Þegar ég fór sagði kóngurinn: „Ja, hver
veit nema viö hittumst einhvern tíma í Bandaríkjunum. “
Hann langar nefnilega til Bandaríkjanna eins og alla
Grikkja."
Þetta skrifaði Ernest Hemingway 1923 og bandarískur
blaöamaöur hefur dregiö pessa frásögn upp sem
hliðstæðu við ástandiö í höllinni hjá íranskeisara. Eins og
hinn sálaöi Grikkjakóngur fór keisari í síðustu viku í
gönguferð um hallargaröinn sinn meö fréttamönnum og
kynnti pá fyrir drottningunni sinni og seinna fyrir
börnunum sínum. íranskeisari er hins vegar gerólíkur
Grikkjakóngi og ýmsum ættingjum sínum, aö hann langar
ekki vitundar agnarögn til Bandaríkjanna. Samt getur svo
farið aö hann veröi aö leita pangað. En parna stendur sem
sagt hnífurinn í kúnni. Mohammed Reza Pahlavi keisari
vill ekki fara úr landi, pótt æ fleiri líkur hnígi í pá átt aö
hann sættist á pá málamiölun, takist Baktiar forsætisráö-
herra að kyrra öldurnar. Ef hann fellur heldur ekki fyrir
peirri freistingu að láta herinn taka völdin í landinu sér til
stuönings. Sem stendur bendir ekkert til yfirvofandi
herforingjabyltingar. En pað gerist margt í pessu landi og
paö gerist hratt svo aö ekki skyldi pað alveg útilokað.
íranskeisari hefur gengiö pað lengst að segja að hann sé
hvíldarpurfi og langi að fara utan til hressingar, „pegar
aðstæður leyfa,“ hefur hann bætt við og svo prjózkast
hann við og fer ekki. Margir héldu að hann færi jafnskjótt
og hann hefði faliö Baktiar stjórnarmyndun. Síðan strax
og Ijóst var aö líklega myndi Baktiar takast aö berja
saman stjórn. Nú segist hann ekki fara fyrr en hann sjái
hvort Baktiar veröi eitthvaö ágengt.
Þankar
um
ástandið
í íran